Hà Nội hiện có hơn 1.500 khu nhà tập thể cũ. Có những khu xây dựng từ những năm 60 của thế kỷ trước, đến nay vẫn tồn tại như: Kim Liên, Nam Đồng, Nguyễn Công Trứ... Thời gian qua, người ta nói nhiều đến sự xuống cấp, hình ảnh bề ngoài nham nhở, nhếch nhác bởi việc cơi nới, chuồng cọp, tường nứt, vôi vữa bong tróc… của các khu nhà tập thể. Thế nhưng, trong sâu thẳm tâm hồn của người Hà Nội, những khu nhà cũ chính là mảnh ghép văn hóa, là tình yêu thương gắn bó không thể nào quên từ thời niên thiếu của họ. Vũ Công Chiến-tác giả của “Kim Liên một thuở” là một người như thế.
Cuốn “Kim Liên một thuở” được ra đời từ nguồn cảm hứng, những ký ức đẹp về một quãng đời mà ông cùng gia đình, bạn bè đã gắn bó với khu tập thể Kim Liên kể từ năm 1962 đến nay. Đây là một trong những khu nhà cao tầng được xây dựng đầu tiên ở Hà Nội. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, ông rời xa Kim Liên hơn 6 năm để vào quân ngũ, trải qua các cung đường Trường Sơn, chiến trường Nam Lào, rồi Mặt trận B3 Tây Nguyên, Đắc Lắc... Xuất ngũ, ông về lại nhà B9 Kim Liên sống ở đó cho đến hôm nay. Có thể nói, cả 3 thế hệ trong gia đình Vũ Công Chiến đã sống ở khu tập thể ấy và chứng kiến biết bao sự đổi thay của mảnh đất, con người nơi đây.
Trong ký ức của nhà văn người lính “tay ngang” này, cuộc sống của người dân ở khu Kim Liên hàng chục năm trước rất êm đềm và hòa thuận. Cứ hai nhà chung nhau một cửa ra vào, trong đó lại chung nhau nhà bếp, nhà tắm và nhà vệ sinh. Mặc dù từ khắp nơi chuyển về, cơ quan, xí nghiệp khác nhau, song, chỉ vài bữa là các gia đình đã trở nên thân thiết như tình thân hàng xóm ở quê. Cuộc sống còn nhiều thiếu thốn nhưng cư dân Kim Liên đã cùng nhau tạo được một nếp sống văn hóa, cư xử với nhau rất nhân ái, sẵn sàng giúp đỡ nhau lúc “tối lửa tắt đèn”. Các gia đình trong cùng cầu thang gặp mặt hằng ngày đều biết rất rõ về nhau, kể cả hoàn cảnh gia đình. Trẻ con hồi ấy cũng không phân biệt bố mẹ nhau làm ở cơ quan nào, cứ gần nhà, trạc tuổi là tụ đám cùng chơi. Trẻ sang chơi nhà nhau mọi lúc là bình thường, rất nghịch và hiếu động, tất nhiên là biết tránh lúc ăn cơm và khi nhà có khách. Đó là một nét văn hóa và tế nhị mà trẻ con đã được giáo dục từ nhỏ. Ở cầu thang lẻ nhà B9, nơi gia đình ông Chiến ở hầu như không có cảnh gia đình cãi vã hay chửi nhau. Trẻ con dù lớn hay bé cũng không nói tục, chửi bậy. Các dãy nhà tập thể ở đây có nếp tổng vệ sinh hằng tuần và các gia đình đều chăm lo giữ gìn cảnh quan sạch, đẹp… Nói như cách bây giờ, đó là một môi trường tốt và đáng sống.
“Giờ đây, thi thoảng có những người quen về thăm lại Kim Liên, tôi lại dẫn họ đi lang thang hết ngõ ngách trong khu nhà, rồi thi nhau ôn lại chuyện cũ, nào là cầu thang 1, cầu thang 2 ngày xưa trẻ con tranh nhau trượt từ trên cao xuống, ở gốc cây kia chơi trò gì... Tất cả những câu chuyện được kể với giọng điệu vô tư, khoái chí. Cuộc đời thấy đơn giản mà ấm áp lạ lùng”-ông Vũ Công Chiến kể lại.
Hiện nay, bên cạnh nhiều khu tập thể cũ thì Hà Nội đã có thêm hàng trăm khu chung cư mới cao tầng, rộng rãi, tiện nghi, cao cấp hơn, điều kiện sinh hoạt cũng thoải mái hơn trước. Nhiều nền nếp tốt ở các khu dân cư vẫn được duy trì. Tuy nhiên, văn hóa tình làng nghĩa xóm tại nhiều khu tập thể cũ đã không còn như xưa. Thậm chí, ngay trong cùng tòa nhà, người cũ chuyển đi, người mới đến khiến nhiều gia đình ở cạnh nhau nhưng hiếm khi qua chơi nhà nhau, không thể hiểu rõ hoàn cảnh của nhau như trước. Sự cảnh giác, đề phòng kẻ gian lẫn nhau lại tăng lên… Điều đó khiến cho nhiều người cảm thấy chạnh lòng nuối tiếc tình làng nghĩa xóm của thời xưa cũ.
Từ thực tế đó, cựu chiến binh Vũ Công Chiến cho rằng, nếu mình sống tốt, làm những điều tốt cho gia đình, bạn bè, hàng xóm thì sẽ để lại những cái tha thiết, day dứt, yêu thương tìm về nơi mình đã sống...
Mong sao, Nhà nước và các cơ quan chức năng sớm có kế hoạch chỉnh trang lại các khu tập thể để cải thiện mỹ quan và bảo đảm an toàn cho cuộc sống người dân vẫn gắn bó với các ngôi nhà này. Từ đó sẽ góp phần gìn giữ nét đẹp văn hóa, lối sống ứng xử ở những khu nhà cũ và lan tỏa sang các khu chung cư mới, hướng tới xây dựng Thủ đô sạch, đẹp, văn minh và thân thiện.
MINH THÀNH