Chất xúc tác khơi nguồn cảm hứng
Hà Nội từ lâu đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận của những người đam mê hoạt động nghệ thuật. Riêng với điện ảnh, nguồn cảm hứng ấy đã trở thành chất xúc tác để nhiều tác phẩm đậm đà bản sắc văn hóa Hà Nội ra đời. Điểm lại lịch sử của điện ảnh Việt Nam thấy rõ có không ít thước phim khai thác đề tài Hà Nội đã để lại những dấu ấn. Đại tá, NSƯT Nguyễn Thị Thanh Loan, Phó chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội, cho biết: “Cuối thập kỷ 50-60 của thế kỷ trước, Hà Nội vẫn còn lưu đọng dấu ấn của 36 phố phường, phong cách hài hòa thanh lịch, người dân đi trên phố, gặp một đám hiếu dừng lại ngả mũ nón chào; nếp ăn, nếp ở, giọng nói chuẩn mực, nhẹ nhàng… Trong những năm tháng đó, nhiều người từ kháng chiến trở về, có nhiều người không phải gốc Hà Nội nhưng sống, làm việc, trưởng thành trên mảnh đất ngàn năm văn hiến đã thấm đẫm cốt cách của bản sắc Hà Nội, đã lan tỏa trong trái tim họ. Đó là những nhà đạo diễn gạo cội của điện ảnh cách mạng Việt Nam, trong họ, Hà Nội là niềm tin yêu hy vọng, để khi sáng tác điện ảnh với chủ đề cuộc sống của người Hà Nội trong chiến tranh cũng như hòa bình rất sâu sắc”. Có thể kể tới cố đạo diễn, NSND Trần Đắc với bộ phim kinh điển “Sao Tháng Tám”; cố đạo diễn, NSND Hải Ninh với bộ phim “Em bé Hà Nội”; NSND Bùi Đình Hạc với “Hà Nội 12 ngày đêm”; NSND Đặng Nhật Minh với các bộ phim: “Hà Nội mùa đông 46”, “Thăng Long-Đông Đô-Hà Nội”, “Mùa ổi”…
Không chỉ riêng phim truyện, phim truyền hình, phim hoạt hình, theo NSƯT Nguyễn Sĩ Chung, phim tài liệu cũng đã có những đóng góp nhất định trong việc phát hiện, thể hiện, quảng bá bản sắc văn hóa Thăng Long-Hà Nội. Điều này đã được thể hiện rõ qua những thước phim của đạo diễn Trần Văn Thủy, Lê Mạnh Thích, Lại Văn Sinh…
Đặc biệt, đề tài Hà Nội còn lôi cuốn nhiều đạo diễn trẻ như: Bùi Thạc Chuyên, Phan Đăng Di, Nguyễn Hoàng Điệp… Họ đã đưa Hà Nội vào thước phim của mình với những không gian, bối cảnh, nét văn hóa đậm chất Hà Nội cổ và cũng đã gặt hái được thành công từ những thước phim này.
Nỗi buồn khi kịch bản bị “cất tủ”
Có một thực tế mà nhiều đạo diễn, biên kịch đã thẳng thắn thừa nhận, đó là những năm gần đây, phim về đề tài Hà Nội ngày một thưa vắng, chưa vượt khỏi những khuôn thước cũ. Dù rằng Hội Điện ảnh Hà Nội hằng năm đều khuyến khích các hội viên khai thác mảng đề tài Hà Nội với mong muốn qua tác phẩm điện ảnh chuyển tải được hơi thở của cuộc sống đương đại, nhen lên những giá trị tốt đẹp của văn hóa, con người Hà Nội, nhưng dường như mới chỉ dừng lại ở các kịch bản.
Nhà quay phim, đạo diễn Đan Thiết Thụ, Chủ tịch Hội Điện ảnh Hà Nội, không ít lần bày tỏ băn khoăn khi đội ngũ hội viên của hội khá đông đảo, cũng có không ít những kịch bản hay về Hà Nội, nhưng tiếc là những kịch bản đó vẫn còn trên giấy vì chưa tìm được nguồn đầu tư sản xuất. “Cứ để mãi như thế, tiếc lắm, nhưng đành chịu vì “lực bất tòng tâm”-đạo diễn Đan Thiết Thụ bùi ngùi. Đơn cử rõ nhất là kịch bản “Người mẹ Hà Nội” của cố đạo diễn Hải Ninh. Dù đã được Hội Điện ảnh Việt Nam trao giải A và cũng đã được Hội đồng nghệ thuật thẩm định, báo cáo lên UBND thành phố từ năm 2012 nhưng đến nay, kịch bản được đánh giá là có ý tưởng, nội dung tốt, tính nhân văn sâu sắc này vẫn chưa thể bấm máy. Hay như kịch bản phim truyền hình 30 tập “Lê Thái Tổ-Từ Lam Sơn đến hồ Hoàn Kiếm” dù đã được Hội Điện ảnh Hà Nội đưa vào chương trình hoạt động từ mấy năm nay nhưng những “nút thắt” về kinh phí sản xuất vẫn khiến kịch bản chưa thể dựng phim. Rồi còn nhiều kịch bản chất lượng khác về đề tài Hà Nội thu được từ các trại sáng tác, các cuộc vận động vẫn đang bị “cất tủ” như: “Chủ tịch Hồ Chí Minh với văn hiến Thăng Long-Hà Nội”, “Tranh Hàng Trống”, “Sắc hương Hà Nội”, “Ngõ nhỏ sâu lắng”…
Đau đáu khi kịch bản bị “cất tủ”, đó là niềm trăn trở không chỉ của riêng “nhạc trưởng” Hội Điện ảnh Hà Nội. Nhà biên kịch Lưu Nghiệp Quỳnh, nhà văn Nguyễn Hiếu cũng từng bày tỏ sự bùi ngùi khi biết bao tâm huyết của mình dồn vào kịch bản, nhưng “đầu ra” cho tác phẩm thì vô vàn khó khăn và con đường để kịch bản trở thành một tác phẩm điện ảnh vẫn mãi là một hành trình dài.
Giữ bản sắc Hà Nội trong tác phẩm điện ảnh
Hà Nội là trung tâm kinh tế, chính trị của cả nước, là nơi tập trung nhiều nghệ sĩ điện ảnh danh tiếng, thế nhưng so với điện ảnh trong nước và quốc tế thì điện ảnh Hà Nội còn có nhiều vấn đề cần bàn. Theo nữ đạo diễn Phạm Nhuệ Giang, trước đây, điện ảnh Hà Nội phát triển khá mạnh, nhưng hiện nay thì sút kém. Hội Điện ảnh Hà Nội có Hãng phim Sao Khuê nhưng cũng không có điều kiện để làm phim, hãng phim truyện Việt Nam thì mấy năm nay không còn sản xuất phim… Chất Hà Nội trong tác phẩm điện ảnh dường như cũng ngày một nhạt nhòa khi dòng phim thương mại ngày càng lấn át.
Nhà văn Thái Kế Toại, Phó chủ tịch Thường trực Hội Điện ảnh Hà Nội cho rằng, bản sắc văn hóa Hà Nội là kết tinh những phẩm chất cao quý của người Hà Nội, con người Tràng An và nếp sống văn minh thanh lịch. Từ nhận định này, theo ông, điện ảnh Hà Nội cần phải gắn với bản sắc văn hóa của Hà Nội để làm nên bộ mặt độc đáo của nó. “Hiện nay, điện ảnh Hà Nội đang gặp những khó khăn rất lớn để phát triển. Giữ được bản sắc văn hóa Hà Nội trong tác phẩm điện ảnh Hà Nội không đơn giản là định hướng chính trị, là ý chí cá nhân mà phải là sự chuyển biến đồng bộ, hiện đại hóa toàn bộ các khâu của dây chuyền sản xuất tác phẩm, tiêu dùng điện ảnh, thương mại điện ảnh”-nhà văn Thái Kế Toại nhấn mạnh.
Để lấy lại vị thế của nền điện ảnh Hà Nội, để có những tác phẩm xứng tầm, những thước phim tô đẹp và lan tỏa bản sắc văn hóa Hà Nội trong giai đoạn mới, rõ ràng là điều không mấy dễ dàng. Nó đòi hỏi đội ngũ “điện ảnh Bắc Hà”, nhất là các nhà làm phim trẻ phải có một sự vận động mạnh mẽ, đột phá về tư duy… Và không thể thiếu được đó là sự đầu tư, quan tâm thích đáng để các kịch bản hay có thể đến được với công chúng, đến được với những người yêu điện ảnh Thủ đô.
GIA PHÚ