Sinh năm 1940 ở đất Nam Định nhưng Lê Đình Mai lại gắn bó với Hà Nội kể từ ngày Thủ đô được giải phóng và trở thành học sinh của Trường Chu Văn An. Tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Vinh, ông được phân về dạy học ở Vĩnh Lộc, Hậu Lộc (Thanh Hóa), rồi sau đó năm 1964 ông chuyển ra Hà Nội dạy học ở Trường THPT Thăng Long, tiếp theo là Trường THPT Việt Đức...

leftcenterrightdel
Đọc sách hằng ngày là niềm vui của nhà giáo Lê Đình Mai.

Đi theo nghề giáo vì thầy hiệu trưởng “bắt” phải thi nhưng ông rất tận tâm với sự nghiệp “trồng người”. Không chỉ chuyên tâm với các trang giáo án, những giờ lên lớp, Lê Đình Mai còn ấp ủ nghiên cứu viết sách tham khảo. “Hồi ấy sách tham khảo rất ít nên tôi ôm mộng viết sách tham khảo cho học trò” - ông Lê Đình Mai chia sẻ. Đó cũng là lý do để cuốn sách “Lý thuyết và thực hành làm văn nghị luận” ra đời năm 1988 mà nhà giáo Lê Đình Mai là đồng tác giả. Năm 1994, ông tiếp tục cho in sách “Để làm tốt các kiểu bài văn nghị luận”. Trong lời tựa cuốn sách, Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Vinh Phúc (sau này thường được gọi là “nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc”) có viết rằng: “Là một đồng nghiệp đã dạy một thời gian dài cùng trường với thầy Mai, là một thầy giáo đã từng chú ý nhiều đến học sinh Lê Đình Mai năm xưa, chúng tôi nhiều lần trao đổi với nhau về cái phân môn khó nhất là môn làm văn trong nhà trường phổ thông. Những lần cùng nhau trao đổi, tôi nhận được ở người đồng nghiệp trẻ hơn tôi này nhiều gợi ý hay, nhiều phương thức truyền đạt tốt. Tôi đã áp dụng và giờ dạy có hiệu quả cao hơn. Tôi khuyên thầy Mai viết thành sách để có thể đóng góp rõ hơn cho việc dạy và học môn làm văn ở nhà trường phổ thông”.

Cuốn sách đầu tay của ông được tiếp sức bởi Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cho đến bây giờ đã ngả màu thời gian nhưng nhà giáo Lê Đình Mai vẫn gìn giữ và nâng niu như một kỷ niệm ấm áp thuở còn đứng trên bục giảng và cả sự trân trọng, biết ơn người thầy-người đồng nghiệp Nguyễn Vinh Phúc thuở nào. Không chỉ viết sách tham khảo, ông Mai còn là cây bút quen thuộc trên ấn phẩm Người giáo viên nhân dân với những truyện ngắn, bài thơ, bài nghị luận phê bình tạo được nhiều ấn tượng với bạn đọc.

Sau này khi về hưu, duyên nợ với nghiệp viết vẫn đeo bám khiến ông không cho phép mình ngơi nghỉ. Cuốn sách “Kể chuyện đường, phố, ngõ Hà Nội” là một minh chứng. Nói về duyên cớ ra đời cuốn sách này, ông Lê Đình Mai kể rằng, ngày đó ông sinh hoạt trong Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội và thường xuyên tới các di tích lịch sử văn hóa của Thủ đô, được tặng rất nhiều sách về văn hóa dân gian. “Tôi rất hứng thú với các sách viết về đường, phố Hà Nội của thầy Nguyễn Vinh Phúc, của bác Giang Quân. Tôi đọc rất kỹ những cuốn sách của các thầy và cũng muốn mình sẽ làm thêm một cuốn sách để bổ sung các câu chuyện về những nhân vật đã gắn với tên phố, tên đường, tên ngõ của Thủ đô”-nhà giáo Lê Đình Mai chia sẻ.

Và rồi, ông bắt đầu miệt mài cùng trang viết. Cho đến bây giờ nhà giáo Lê Đình Mai vẫn nhớ như in những ngày tháng bị ốm phải nằm trong bệnh viện mà hành lý mang theo toàn là sách. Ông còn thuê hẳn người hằng ngày đến bệnh viện với mình nhưng chỉ với nhiệm vụ là đánh máy cho ông. Bản thảo cuốn sách được Lê Đình Mai hoàn thành năm 2014, và sau này được chính học trò của ông đem đi in sách. Đó là niềm vui khôn tả của một người thầy, người viết như ông.

“Kể chuyện đường, phố, ngõ Hà Nội” của Lê Đình Mai gồm hơn 400 trang sách được chia thành 4 phần: Phần A (đường Hà Nội), phần B (phố Hà Nội), phần C (ngõ Hà Nội), phần phụ lục điểm lại những tên gọi của Hà Nội qua các thời kỳ và những lần điều chỉnh địa giới hành chính của Thủ đô. Qua cuốn sách, người xem dễ dàng có hình dung cơ bản về đường, phố, ngõ của Thủ đô cả về vị trí, chiều dài, năm đặt tên.

leftcenterrightdel
Hội sách tại Hoàng thành Thăng Long thu hút đông đảo giới trẻ Thủ đô. Ảnh: MINH THÀNH

Điều đáng nói là những câu chuyện về đường, ngõ, phố Hà Nội được Lê Đình Mai kể lại theo chính sử và cả dã sử. Đây là một điều khá thú vị giúp bạn đọc có thể hiểu thêm về tài năng cũng như tính cách của những danh nhân, danh tướng mà tên tuổi của họ đã gắn bó với những con đường, ngõ phố của Thủ đô. Ví như khi viết về phố Hoàng Văn Thụ ở quận Ba Đình và quận Hà Đông, Lê Đình Mai sưu tầm bài thơ “Đoạn tuyệt” mà Hoàng Văn Thụ gửi cho cha vợ là Đội Hiến - một võ quan sơ cấp của Pháp đã nhiều lần dụ dỗ ông theo Pháp những không thành. Chỉ một bài thơ thôi nhưng có thể hiểu tấm lòng trung hiếu đối với đất nước của Hoàng Văn Thụ. Hay như khi viết về phố Hoàng Ngọc Phách, tác giả Lê Đình Mai không quên nhắc đến “Tố Tâm” - cuốn tiểu thuyết đã đưa Hoàng Ngọc Phách trở thành người tiên phong, mở đầu cho trào lưu văn học lãng mạn hiện đại Việt Nam. Rồi chuyện Yết Kiêu đục thuyền giặc trong đêm, chuyện Pháp mở phiên tòa xử án công khai Phan Bội Châu, chuyện về những người cộng sản như: Trường Chinh, Tố Hữu… rất nhiều câu chuyện tích lũy trong những năm tháng dạy học, sưu tầm qua các tài liệu sách, báo, các tác phẩm văn học cổ kim đã được Lê Đình Mai nhắc tới trong tập sách này.

Với tình yêu Hà Nội, nhà giáo Lê Đình Mai đã dành nhiều thời gian tìm hiểu những gì từ quá khứ liên quan đến những tên người, tên đất, tên nghề đã được dùng để đặt cho các con đường, con phố, con ngõ của Hà Nội. Cuốn sách vừa như cuốn từ điển giúp bạn đọc tra cứu về đường, phố, ngõ Hà Nội; vừa như cùng bạn đọc nhắc tới, ôn lại những câu chuyện liên quan đến mỗi tên người, tên đất… Và có lẽ chỉ ngần ấy thôi cũng đủ để bạn đọc trân trọng tấm lòng của nhà giáo Lê Đình Mai, thêm yêu Hà Nội hơn qua từng trang sách.          

Bài và ảnh: GIA PHÚ