Trước hết, các cơ quan này có quyền lực. Ai cũng ngại các cơ quan có quyền lực, người dân thì lại càng ngại. Giám sát, khiếu nại, tố cáo chưa biết có được gì không, nhưng bị người ta trù dập cho thì chết. Với một hệ thống pháp luật còn có khá nhiều các quy phạm chồng chéo và xung đột với nhau, các cơ quan kiểm tra, thanh tra, điều tra, kiểm toán rất dễ tìm ra sai phạm. Nghĩa là không bới ra thì thôi, còn bới ra thì chắc chắn sẽ có chuyện, cũng có thể xử lý.
Hai là, các cơ quan có nghiệp vụ chống tham nhũng thì biết cách che chắn hành vi tham nhũng. Do nắm vững pháp luật, hiểu biết về quy trình, thủ tục, nên những người làm công tác phòng, chống tham nhũng dễ dàng xóa bỏ chứng cứ, dễ dàng che giấu hành vi phạm pháp của mình.
Ba là, khuyến khích chung chi là rất mạnh. Tình trạng nhiều khi hợp pháp thì không hợp lý, mà hợp lý thì không hợp pháp là một thực tế hiện nay. Để công việc trôi chảy, rất nhiều cơ quan, đơn vị đã phải đi theo cái hợp lý, mà như vậy thì khó tránh khỏi việc vi phạm pháp luật. Như đã nói ở trên, nếu các cơ quan chức năng vào cuộc, thì chắc đến 10 phần là sẽ tìm ra sai phạm. Đó là chưa nói tới việc những sai phạm có tính chất cố ý cũng không phải là ít. Để được bỏ qua, nhiều cơ quan, đơn vị đã tìm cách hối lộ. Thường thì số tiền chung chi được tính theo tỷ lệ phần trăm. Càng vi phạm nhiều thì tỷ lệ chung chi càng lớn. Do chung chi là một thỏa thuận ngầm có lợi cho cả hai bên nên động lực tố cáo hoàn toàn bị triệt tiêu. Sự vỡ lở ở Vĩnh Phúc có thể chỉ là do sự vòi vĩnh đã cao quá mức mà bên vi phạm có thể chịu đựng.
Để chống tham nhũng trong các cơ quan chống tham nhũng thì điều quan trọng nhất là xác lập cho được liêm chính trong những cơ quan đó. Phải chọn cho được những người thật sự thanh liêm để làm công việc nói trên. Quả thực, nếu không có sự liêm chính, càng để ra nhiều cơ quan chống tham nhũng càng làm cho tình trạng tham nhũng trở nên trầm trọng hơn. Đó là chưa nói tới việc chi phí xã hội đã phải tăng thêm mà vấn đề lại không được giải quyết.
Ngoài ra, tham nhũng là việc sử dụng quyền năng do chức vụ mang lại để hưởng lợi bất chính. Không có quyền năng, không thể tham nhũng.
Quyền năng có thể chia thành hai loại chính sau đây: 1. Quyền năng đối với các nguồn lực. 2. Quyền năng điều chỉnh hành vi và áp đặt chế tài.
Quyền đối với các nguồn lực là rất rộng lớn, bao gồm quyền phân bổ ngân sách; quyền cho phép tiếp cận các nguồn tín dụng; quyền cho phép tiếp cận các dịch vụ công; quyền cho phép tiếp cận các loại thị trường; quyền cho phép tiếp cận các nguồn tài nguyên và đất đai; quyền phân bổ các hợp đồng của nhà nước; quyền phân bổ quota v.v...
Quyền điều chỉnh hành vi và áp đặt chế tài cũng rất rộng lớn. Thực ra, nếu hệ thống pháp luật càng đồ sộ (và được ban hành để tăng cường quản lý) thì những hành vi bị điều chỉnh càng nhiều và quyền áp đặt chế tài càng lớn. Ví dụ, nếu pháp luật quy định việc đội mũ bảo hiểm xe máy là bắt buộc, thì quyền xử phạt đối với hành vi không đội mũ sẽ phát sinh.
Muốn chống tham nhũng có hiệu quả cần làm rất nhiều việc, nhưng trước hết là phải chế ước được các quyền nói trên, trong đó có quyền năng của các cơ quan phòng, chống tham nhũng. Dưới đây là một vài nguyên tắc thường được áp dụng.
Một là, quyền phải đi đôi với trách nhiệm. Quyền càng lớn thì trách nhiệm phải càng cao. Hệ thống chế độ trách nhiệm phải được thiết kế song song với hệ thống quyền năng và phải vận hành trên thực tế. Trong hệ thống chế độ trách nhiệm này, trách nhiệm chính trị là hết sức quan trọng. Vì đây là chế độ trách nhiệm trước dân (hoặc chí ít là trước những người đại diện cho dân).
Hai là, thiết kế hệ thống giám sát. Giao quyền thì phải giám sát được việc sử dụng quyền. Thiếu một hệ thống giám sát hiệu năng khó lòng áp đặt được chế độ trách nhiệm. Hệ thống này thường được thiết kế theo mô hình cấp trên giám sát cấp dưới trong hệ thống hành chính. Và các quan chức hành chính cao nhất của hệ thống bị các quan chức chính trị giám sát. Các quan chức chính trị bị cử tri giám sát. Tuy nhiên, giám sát từ bên ngoài cũng rất quan trọng. Việc giám sát từ bên ngoài có thể do các cơ quan báo chí, các tổ chức quần chúng, nhân dân thực hiện.
Ba là, phân cấp, phân quyền để tránh sự tập trung quá đáng của các quyền năng. Các quyền năng càng tập trung thì càng có nhiều người phải xin xỏ, càng nhiều người phải xin xỏ thì tham nhũng càng dễ xảy ra. Theo một số mô hình, các quyền năng được phân chia không chỉ giữa các cơ quan nhà nước, giữa các cấp chính quyền, mà còn giữa các cơ quan nhà nước và các hiệp hội nghề nghiệp, các tổ chức quần chúng.
Cuối cùng, bảo đảm sự minh bạch trong quá trình ban hành quyết định là một điều kiện quan trọng để chống tham nhũng. Các báo cáo kiểm tra, thanh tra, kiểm toán cần được đăng tải công khai cho công chúng biết và có ý kiến. Sự lấp liếm, che giấu cho các hành vi tham nhũng chắc chắn sẽ bị công chúng phát hiện.
Chống tham nhũng trong các cơ quan chống tham nhũng là công việc khó khăn. Tuy nhiên, với những cải cách thể chế mạnh mẽ và việc lựa chọn nhân sự đúng đắn hoàn toàn không phải là không làm được.
TS NGUYỄN SĨ DŨNG