Động lực nâng tầm vị thế Thủ đô

Mạng lưới các thành phố sáng tạo được thành lập năm 2004 do Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận với mục đích tăng cường hợp tác giữa các thành phố của các nước trên thế giới để phục vụ sự phát triển bền vững của lĩnh vực kinh tế-xã hội, văn hóa và môi trường, dùng sự sáng tạo làm cốt lõi trong kế hoạch phát triển. Tính đến tháng 10-2019, mạng lưới thành phố sáng tạo đã có 246 thành phố được UNESCO công nhận. Trong các nước Đông Nam Á, Hà Nội-Thủ đô của Việt Nam là thành phố đầu tiên được công nhận. Như vậy có thể nói, Hà Nội là thành phố-thủ đô sáng tạo của Đông Nam Á. Trong 7 lĩnh vực sáng tạo, gồm: Thủ công-nghệ nhân dân gian, nghệ thuật truyền thông nghe nhìn, điện ảnh, thiết kế sáng tạo, ẩm thực, văn học, âm nhạc, Hà Nội đã lựa chọn lĩnh vực thiết kế sáng tạo để lập hồ sơ đệ trình UNESCO vào giữa năm 2019.

Làng Vạn Phúc (Hà Đông) nổi tiếng sáng tạo với sản phẩm lụa truyền thống.

Tuy nhiên, để có được kết quả này là cả quá trình chuẩn bị, cố gắng nỗ lực của thành phố với sự chỉ đạo của Chính phủ. Quyết định số 1755/QĐ-TTg ngày 8-8-2016 của Thủ tướng Chính phủ đã xác định Hà Nội trở thành trung tâm sáng tạo của cả nước nhằm tạo bước tiến mới trong chiến lược phát triển văn hóa nhằm nâng cao vị thế của Thủ đô văn hiến.

Việc Hà Nội lựa chọn lĩnh vực thiết kế sáng tạo và được UNESCO công nhận không chỉ là kế thừa truyền thống mà còn là quyết tâm lớn với tầm nhìn đồng bộ. Thiết kế sáng tạo là lĩnh vực bao trùm, là động lực cho phát triển các nội dung khác như: Thủ công, nghệ thuật truyền thống, điện ảnh, âm nhạc, ẩm thực...

Để thực hiện được yêu cầu này, cùng với thực hiện các chương trình hành động như đã đăng ký trong hồ sơ, trước hết cần nhận diện đồng bộ các giá trị truyền thống của thiết kế sáng tạo trong quá trình phát triển Thủ đô từ Cổ Loa-Đại La-Thăng Long-Đông Đô-Hà Nội và nhất là trong thời đại Hồ Chí Minh luôn xứng danh là Thủ đô anh hùng, Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người, Thành phố vì hòa bình.

Dấu ấn đầu tiên để nhận biết là việc chuyển dịch kinh đô Văn Lang ở vùng đồi núi trung du Phú Thọ về vùng đất Cổ Loa ở trung tâm Đồng bằng sông Hồng màu mỡ, khai phá vùng đất hoang sơ thành nơi trù phú, dân cư đông đúc. Cấu trúc thành Cổ Loa thuộc loại độc đáo trong xây dựng thành lũy của nước ta. Qua các nghiên cứu khảo cổ và dấu tích còn lại 3 vòng thành hiện nay cho thấy, đây là minh chứng về sáng tạo, tài năng, trí tuệ của tổ tiên ta thuở trước. Trải qua nhiều biến động, đến vua Lý Thái Tổ khi mới chỉ lên ngôi vua được 5 tháng đã quyết định dời đô ra Đại La và đặt tên mới là Thăng Long. Trong “Chiếu dời đô” có nêu: “Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư khỏi chịu cảnh thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt, phồn thịnh... Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước, cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời”. Sự sáng suốt của Lý Thái Tổ đã tạo thuận lợi cho quy hoạch xây dựng Thủ đô ngày càng phồn vinh. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử với các vương triều đã xây dựng ở Thăng Long, dù có nhiều biến động nhưng với các di tích còn lại như khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long năm 2010 đã được UNESCO công nhận Di sản thế giới, là tài sản vô giá của Việt Nam, minh chứng cho sự phát triển sáng tạo của kinh đô Thăng Long.

Trải qua thời kỳ Pháp thuộc, Hà Nội cũng đã có nhiều biến đổi về diện mạo, cấu trúc đô thị, song, đã nổi rõ có yếu tố hội nhập, tiếp thu văn hóa phương Tây tạo cho thành phố có bản sắc riêng từ tổng thể quy hoạch đến cụ thể. Điều này được thể hiện qua các công trình kiến trúc như: Nhà hát Lớn Hà Nội, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, Bưu điện Bờ Hồ, các biệt thự... với yếu tố nổi trội là kết hợp hiện đại với truyền thống, phù hợp với điều kiện khí hậu địa phương. Từ sau hòa bình lập lại năm 1954 đến nay, Hà Nội đã có 4 lần điều chỉnh địa giới và 7 lần quy hoạch chung được phê duyệt. Đây là giai đoạn để lại dấu ấn rõ nhất về sáng tạo và góp phần nâng tầm Hà Nội xứng đáng là Thủ đô, một trong những trung tâm kinh tế, du lịch, thương mại, dịch vụ của khu vực, đô thị năng động, sáng tạo, có sức cạnh tranh cao ở khu vực và quốc tế. Quy mô thành phố đã có sự phát triển mạnh và bền vững.

Năm 1954, khi tiếp quản Hà Nội chỉ với diện tích 152km2, dân số 37 vạn ở nội thành và 16 vạn ở ngoại thành; sau 4 lần điều chỉnh địa giới, đến năm 2008, Hà Nội đã có diện tích 3.344km2 (gấp hơn 22 lần năm 1954) với dân số 6,3 triệu người (đến năm 2018 là hơn 7 triệu người). Đây cũng là giai đoạn có những công trình xây dựng mới hiện đại, sáng tạo trong thiết kế như: Bảo tàng Hà Nội, cầu Nhật Tân, tòa nhà Quốc hội, các công trình kiến trúc xanh, khu đô thị xanh thân thiện... Nhiều khu vực đặc trưng mang bản sắc Hà Nội đã được nhận diện, bảo tồn và phát huy giá trị như: Khu vực trung tâm Ba Đình, khu phố cổ, khu phố cũ, khu vực hồ Hoàn Kiếm, Hồ Tây, các làng nghề truyền thống, làng cổ...

Quá trình phát triển Hà Nội đã để lại gần 6.000 di tích lịch sử-văn hóa-kiến trúc, đã kiểm kê phân loại gần 1.800 di sản phi vật thể (trong đó có nghề thủ công, nghệ thuật trình diễn). Các di sản này là những minh chứng cho sự sáng tạo bền vững, sáng tạo trong kết hợp truyền thống với văn minh thế giới.

Từ nền tảng văn hóa truyền thống hội tụ, kết tinh ở Hà Nội đã lan tỏa ra cả nước và nước ngoài, là điểm tựa, là thế mạnh để Hà Nội sáng tạo và phát triển. Hà Nội luôn là mảnh đất ươm mầm thu hút sáng tạo từ mọi miền đất nước. Nhiều không gian sáng tạo được hình thành từ các không gian lịch sử và không gian hiện đại, như: Không gian kết nối về điện ảnh, về nghệ thuật thực hành, mỹ thuật tạo hình, thời trang, sáng tạo về kiến trúc, không gian xanh công cộng tại các công viên, khu đô thị mới hiện đại, thân thiện với con người. Cũng còn phải kể đến những không gian sáng tạo tại các làng nghề truyền thống như: Gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc đã thu hút các nghệ nhân, giới trẻ khám phá, sáng tác mới nhằm nâng tầm giá trị nghề thủ công truyền thống.

Một góc Di sản văn hóa thế giới Hoàng thành Thăng Long. Ảnh: PHÚC ANH

Các không gian sáng tạo đa ngành, đa lĩnh vực đã và đang hình thành ở Hà Nội đang phục vụ tích cực tiềm năng sáng tạo, gia tăng nhận biết giá trị truyền thống và mức độ hưởng thụ văn hóa, tạo nên hình ảnh mới hấp dẫn cho Thủ đô.

Trở thành thành viên mạng lưới thành phố sáng tạo của UNESCO không chỉ là niềm tự hào mà quan trọng hơn là chuyển hóa thành động lực để phát triển, là thước đo về tầm nhìn trình độ quản lý của TP Hà Nội. Thiết nghĩ, trong thời gian tới, Thủ đô rất cần thực hiện các chương trình hành động như: Xây dựng các trung tâm, các không gian sáng tạo, các quỹ tôn vinh hoạt động sáng tạo, các chính sách tạo điều kiện cho cả thủ công, ẩm thực, nghệ thuật dân gian, âm nhạc, điện ảnh, kiến trúc… phát triển. Những thay đổi này sẽ tạo nên động lực để Hà Nội có giải pháp thiết kế sáng tạo hướng tới phát triển bền vững, nâng cao chất lượng sống của người dân và nâng tầm vị thế của Thủ đô Hà Nội với khu vực và thế giới.

TS, KTS ĐÀO NGỌC NGHIÊM