Nằm ở chân núi Tản Lĩnh, xã Ba Vì vốn được thiên nhiên ưu đãi hệ thực vật phong phú, đặc biệt là các cây thuốc quý. Ở thôn Yên Sơn, nhà nào cũng biết làm thuốc. Là nghề “cha truyền con nối” nên những đứa trẻ trong làng, từ nhỏ đã làm quen với cây thuốc, đến tuổi trưởng thành được cha anh truyền kinh nghiệm để nối nghiệp. Nghề thuốc Nam không chỉ giúp người dân tự chữa trị bệnh cho mình và gia đình mà còn là kế sinh nhai giúp bà con có thêm thu nhập trang trải cuộc sống.

leftcenterrightdel
Triệu Sinh Viễn - Giám đốc Hợp tác xã thuốc Nam người Dao Thiên Mộc Hưng thu hoạch cây thuốc.

Trước đây, người làm thuốc trong xã thường phải leo núi vào rừng khai thác cây thuốc. Công việc này rất vất vả do đường núi dốc cao, trơn trượt, có những đoạn người dân phải đu bám vào cây. Những năm gần đây, thực hiện chủ trương của Chính phủ, bà con không khai thác cây thuốc trong rừng mà tìm kiếm nguồn từ các tỉnh, một số hộ tự trồng cây thuốc tại vườn nhà. Nhiều thanh niên thế hệ 8X, 9X có điều kiện học tập tốt đã tìm đến các công việc mới, có người đi làm công nhân xa. Thế nhưng không ít thanh niên sau khi bôn ba lập nghiệp đã quay về với nghề truyền thống của gia đình. Chàng trai trẻ Triệu Sinh Viễn, 27 tuổi, ở thôn Yên Sơn là một ví dụ điển hình, một trí thức trẻ người Dao quyết định khởi nghiệp và thành công từ nghề truyền thống của quê hương.

Tốt nghiệp phổ thông, Triệu Sinh Viễn từng theo học cơ khí tại một trường nghề. Với tấm bằng trong tay, anh cũng có nhiều cơ hội để xin việc tại các công ty, xí nghiệp nơi đô thị để trở thành lao động kỹ thuật như những bạn trẻ khác. Tuy nhiên, tuổi 20 tràn đầy năng lượng với những ước mơ, khát vọng khẳng định, chàng trai trẻ người Dao đã quyết định rời thành phố trở về quê hương, khởi nghiệp với nghề làm thuốc Nam truyền thống. Chỉ về phía đỉnh núi sau nhà, Viễn kể lại: “Tuổi thơ của tôi và nhiều thế hệ thiếu niên trong làng, trong xã gắn bó với cây thuốc. Từ 7 tuổi, bố mẹ đã chỉ bảo về nghề, bắt đầu từ những công việc đơn giản: Nhận diện, phân biệt các loại cây thuốc; phụ giúp gia đình phân loại, đóng gói thuốc... Các cây thuốc được người dân chế biến theo nhiều cách khác nhau như thái, tận dụng trời nắng để phơi hoặc sấy, nấu cao, tán bột, hoàn viên... thuận tiện cho bảo quản và sử dụng”.

Để việc làm thuốc ngày càng bài bản, quy củ và hướng tới sản xuất hàng hóa, Triệu Sinh Viễn đã thành lập Hợp tác xã thuốc Nam người Dao Thiên Mộc Hưng-một mô hình hợp tác xã kiểu mới với hội viên là các hộ trồng thuốc Nam trong thôn.

Chị Lăng Thị Tuất, chủ cơ sở sản xuất thuốc Nam tại thôn Yên Sơn, cho biết: So với các loại thuốc chữa bệnh khác, thuốc Nam vẫn được người dân ưa dùng và lựa chọn vì nhiều bài thuốc, các cây thuốc quý đã khẳng định giá trị, độ an toàn, thân thuộc với cuộc sống của người dân qua nhiều thế kỷ. Các bài thuốc, thang thuốc của người Dao về cơ bản không thay đổi thành phần so với trước đây. Cách thức sản xuất cũng vậy, dược liệu được thu hái, băm chặt, sơ chế sạch và phơi khô dưới ánh nắng tự nhiên. Chỉ có điều khác là, trước đây, những công việc này bà con phải làm hoàn toàn thủ công, mất nhiều công sức, thời gian. Còn hiện nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ, một số loại máy cắt, máy nghiền xuất hiện đã thay thế sức người, giảm bớt sức lao động người làm thuốc. Bà con cũng đa dạng hóa sản phẩm như nghiền thuốc thành bột, nấu cao cô đặc, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân. Đặc biệt, từ khi thôn Yên Sơn được công nhận là làng nghề thuốc Nam truyền thống đã mở ra nhiều cơ hội phát triển, kinh doanh cho người dân, thu hút đông đảo bạn trẻ trong xã duy trì và tiếp nối truyền thống, phát triển kinh tế gia đình, góp phần xây dựng quê hương. Những người làm nghề được tạo điều kiện vay vốn với lãi suất ưu đãi, tham gia các khóa đào tạo tại Trường Trung cấp Y Dược Tuệ Tĩnh Hà Nội để bắt bệnh, chẩn đoán chính xác hơn và đáp ứng điều kiện hành nghề theo quy định. Nghề thuốc Nam ngày càng phát triển theo hướng chuyên nghiệp hơn. Tại thôn Yên Sơn và xã Ba Vì, nhiều mô hình hợp tác xã tập hợp các xã viên trồng thuốc đã được thành lập, góp phần thay đổi phương thức làm ăn, chuyển hướng kinh doanh tập thể, góp phần nâng cao đời sống người dân, tạo nhiều việc làm cho thanh niên nông thôn ngay tại địa phương, hạn chế tình trạng thất nghiệp, phải đi làm ăn xa nhà.

Vui mừng, phấn khởi trước sự quan tâm của chính quyền địa phương, nhưng những người làm nghề thuốc tại thôn Yên Sơn vẫn còn những trăn trở để tìm đầu ra ổn định, cũng như hướng phát triển lâu dài, bền vững cho nghề truyền thống. Anh Triệu Sinh Viễn cho biết: Nhiều thế hệ người Dao thường gùi thuốc đến các chợ trong xã, trong huyện, các hội chợ và triển lãm để bán hàng. Mấy năm trở lại đây, với sự phát triển công nghệ, những người làm nghề đều sử dụng mạng xã hội như Facebook, Zalo để tiếp thị, quảng bá sản phẩm và bán hàng. Bà con có ý thức trong việc tuân thủ quy định kinh doanh hàng hóa như chú trọng đầu tư nhãn mác, bao gói sản phẩm, ghi rõ thông tin cơ sở sản xuất, số điện thoại; minh bạch, công khai nguồn gốc, chất lượng sản phẩm. Nhờ đó, khách hàng tin dùng thuốc Nam Yên Sơn ngày càng nhiều. Tuy nhiên hiện nay, thuốc Nam của bà con chủ yếu ở dạng nguyên liệu thô, bao bì sản phẩm đơn điệu nên rất cần có sự đầu tư, phối hợp với nhiều doanh nghiệp để phát triển các bài thuốc, kiểm nghiệm đánh giá chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng, thiết thực bảo tồn, phát huy hiệu quả nghề thuốc Nam của người Dao Ba Vì.

Bài và ảnh: HẠNH VÂN