Nghệ sĩ - "hiệp sĩ"

Lời thề độc

Ông Trần Lam năm nay 79 tuổi. Năm 1995, khi đang là Phó chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang, ông phát hiện mình mắc bệnh viêm gan siêu vi C tối cấp. Nhìn vào bệnh án, ai cũng lắc đầu ngao ngán. Nhiều chuyên gia y tế nói với ông rằng, cuộc sống của ông chỉ còn tính theo ngày, theo tháng...

Nghĩ mình khó có thể thoát khỏi căn bệnh hiểm nghèo, ông Trần Lam xin nghỉ việc. Ông muốn dành thời gian ít ỏi còn lại để đi thăm người thân, bạn bè. Ông muốn cảm ơn những người đã cưu mang ông thời chiến tranh, những người đã từng chia sẻ với ông sự băn khoăn, nỗi đau và cả niềm hy vọng. Trong thâm tâm, ông Lam nghĩ rằng, đây sẽ là chuyến đi cuối cùng nên ngoài thuốc men, ông mang theo chiếc máy ảnh. Ông thổ lộ: “Tôi chụp ảnh cũng vì muốn lưu giữ, níu kéo những gì thuộc về quá khứ, để cho những tháng ngày cuối cùng tôi đang sống không hoang vu mà thôi”.

Thế là ông lên đường. Ông chụp những khoảnh khắc đẹp trong cuộc sống, của quê hương, đất nước. Ông ghi lại cả những vất vả của người dân. Những ngày tháng tưởng chừng rất bi quan ấy, ông lại thấy niềm tin trong cuộc sống. Ông Lam đã sống như cách người ta thường khuyên nhau: Sống như thể hôm nay là ngày cuối cùng của mình.

Nhưng cho đến bây giờ, ông Lam không hiểu mình vượt qua căn bệnh viêm gan siêu vi C tối cấp được là vì cái gì. Do thuốc men? Lòng say mê nghệ thuật? Nghị lực sống? Hay cả ba thứ ấy gộp lại.

Thời gian đó, với chiếc máy ảnh bên mình, ông rong ruổi khắp các miền quê. Càng đi, ông càng khắc khoải trước cái bấp bênh trong cuộc sống của người dân. Chỉ tính riêng ở Kiên Giang lúc bấy giờ có hơn 10.000 hộ gia đình trong hoàn cảnh nghèo khó.

Trước những sự việc được tận mắt chứng kiến, ông Lam quyết định không thể ngồi yên, phải làm điều gì đó. Ông tìm gặp ông Nguyễn Vĩnh Nghiệp, Chủ tịch Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo TP Hồ Chí Minh để học hỏi kinh nghiệm. Ngày 29-11-2003, Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo tỉnh Kiên Giang (sau đây viết tắt là Hội) ra đời mà ông với vai trò là Chủ tịch Hội. Phần nhiều thành viên trong hội là đồng chí, đồng đội với ông, nay đã nghỉ hưu. Tất cả đều có chung một nguyện vọng: Muốn làm gì đó cho dân nghèo trước khi trở về với cát bụi.

Thế nhưng, ông trời lại tiếp tục thử thách ý chí của một con người. Sau khi thoát khỏi căn bệnh viêm gan siêu vi C tối cấp, ông Lam phát hiện mình có khối u trong phổi. Đây thực sự là cú sốc nặng nề. Trần Lam không cam chịu. Ông một mặt cố gắng điều trị, một mặt duy trì những hoạt động giúp đỡ người nghèo.

Kể về khi thành lập Hội, ông Lam nhớ lại: Khi thành lập Ban Chấp hành Hội, tôi nói với anh em là phải thề độc!

- Thề độc là như thế nào? 

- Thề rằng, tiền bạc của hội, nếu mà lem nhem thì hộc máu mà chết. Ai muốn làm ăn gì thì đi chỗ khác. Còn đã vào đây làm từ thiện thì không được phép làm những chuyện riêng tư-ông Lam đáp.

Rồi ông cùng các thành viên trong Hội tìm mọi cách để kết nối với những tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước để vận động tài trợ. Câu hỏi đặt ra rằng làm thế nào để các nhà tài trợ tin tưởng, mở lòng bỏ tiền của ra hỗ trợ người nghèo? Ông Trần Lam cho rằng: “Phải minh bạch và chuyên nghiệp. Minh bạch nghĩa là người ta cho cái gì, cho ai phải được thực hiện rõ ràng và công khai ngay. Đồng thời, làm từ thiện cũng cần phải chuyên nghiệp mới hiệu quả cao. Dứt khoát phải thực hiện nền nếp, bài bản, nhanh lẹ, không thể ù ù cạc cạc, dễ làm nản lòng các nhà tài trợ. Tất cả, ai cho cái gì đều phải tiếp nhận, quản lý theo chương trình mục tiêu, quản lý theo nguyện vọng của nhà tài trợ. Ở đó có chương trình, định mức và kiểm toán thường xuyên công khai. Thậm chí phải tự kiểm tra công khai hằng tuần với nhau như một việc làm bắt buộc”.

Chính lối sống trong sạch, tâm huyết của ông Lam và các thành viên trong Hội đã thu hút được nhiều nhà tài trợ. 15 năm qua, tổng số tiền Hội vận động các nhà hảo tâm đã đóng góp cho Hội lên đến gần 800 tỷ đồng. Ở một tỉnh nghèo như Kiên Giang, việc vận động được số tiền như thế quả là một phép màu. 

Mọi nguồn lực vận động được, Hội đem đến chuyển tận tay những người khó khăn đang cần giúp đỡ, để họ vươn lên hòa nhập với cộng đồng. Trường hợp anh Trịnh Quốc Hưng ở phường Vĩnh Thanh Vân, TP Rạch Giá là một ví dụ. Anh Hưng bị bệnh từ nhỏ, đến năm 22 tuổi, lại bị xe đâm gãy chân. Vết thương hoại tử, phải cắt bỏ một bên chân. Không lâu sau đó, anh lại bị tai biến, dẫn đến liệt một tay. Cảm giác là gánh nặng cho gia đình đeo bám, đè nặng trong tâm trí người đàn ông khốn khổ. Hội đã tìm đến, trao tặng anh Hưng chiếc xe lăn. Nhận được chiếc xe lăn tài trợ, anh Hưng từ đó đã có thể tự kiếm sống bằng sức lực của chính mình, với công việc bán vé số. Đối với anh Hưng, đây là sự đổi thay lớn trong cuộc đời.

Say mê nhiếp ảnh

Ông Trần Lam còn được biết đến với vai trò là một nghệ sĩ nhiếp ảnh có tên tuổi. Học nhiếp ảnh năm 1956, lúc 16 tuổi, nhưng mải mê công tác, đến khi nghỉ chữa bệnh năm 1995, ông mới tham gia sáng tác, và vào Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam. 

Trần Lam là tác giả hai cuốn sách ảnh “Kiên Giang quê tôi” và “Ảnh Trần Lam” (xuất bản năm 2014). Mới đây nhất, trong 5 ngày (từ 21 đến 25-10 vừa qua), Triển lãm ảnh nghệ thuật “Khoảnh khắc thiên nhiên” của ông đã khai mạc tại Nhà triển lãm 45 Tràng Tiền, Hà Nội. Triển lãm gồm 79 tác phẩm, là những khoảnh khắc tuyệt vời về đời sống của một số loài chim nước đặc hữu tại Việt Nam, tiêu biểu là sếu đầu đỏ. Cũng tại đây, ông ra mắt cuốn sách ảnh “Khoảnh khắc thiên nhiên”, gồm 120 tác phẩm về sếu đầu đỏ và hải âu quý hiếm được ông chụp tại Kiên Giang trong vòng 10 năm. Trong lời đề tựa của cuốn sách ảnh, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc viết: Tập sách “Khoảnh khắc thiên nhiên” không chỉ là một ấn phẩm đẹp mà còn thể hiện sự tinh tế từ tâm hồn của một người nghệ sĩ yêu thiên nhiên, yêu quê hương, đất nước. Qua đó, tác giả gửi những thông điệp có ý nghĩa sâu sắc về sự cần thiết phải bảo vệ, gìn giữ môi trường thiên nhiên và sự sống trên hành tinh thân yêu của chúng ta… 

Chủ tịch FIAP (Liên đoàn Nhiếp ảnh Nghệ thuật Quốc tế) Ricardo Busi nhận xét: “Tôi tự hào vì có ông Trần Lam là thành viên xuất sắc của FIAP”. Tên ông và các tác phẩm của ông được trưng bày tại Bảo tàng Ảnh thành phố Roma (Italy). Các tác phẩm đem lại cho nghệ sĩ Trần Lam nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế. Riêng bức ảnh “Mặt trời bên Lăng tỏa sáng” chụp Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đoạt giải xuất sắc của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, được một doanh nghiệp mua với giá 1 triệu USD. Tác giả đã dành toàn bộ số tiền đó cho việc mổ mắt, mổ tim cho các cháu bị tật bẩm sinh. 

Năm 2018, ông Lam phát hiện mình bị ung thư gan. Khi điều trị tại Bệnh viện K Hà Nội, ông Lam gặp các bệnh nhi tại đây. Ông đau đáu nỗi niềm: “Mỗi lần gặp các cháu, tôi chịu không nổi. Ước chi thượng đế chuyển hết bệnh cho tôi để các cháu được khỏe mạnh, vui chơi, học hành”. Bởi thế, ông đã trao 3.000 cuốn sách ảnh tặng Quỹ Ủng hộ bệnh nhân ung thư để bán gây quỹ hỗ trợ những bệnh nhân nghèo bị ung thư.

Hơn 15 năm qua, ông Lam và Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo tỉnh Kiên Giang đã giúp đỡ gần 50.000 người nghèo bị mù do đục thủy tinh thể được phẫu thuật mắt, tìm lại ánh sáng; phẫu thuật tim cho gần 2.000 ca trẻ em và người lớn; hàng vạn lượt bệnh nhân nghèo được khám, tư vấn, phát thuốc miễn phí; sửa chữa hàng trăm cây cầu, trường học ở nông thôn… Trong đó, ông Lam đặc biệt quan tâm đến đối tượng là trẻ em, vì ông nghĩ, những bệnh nhân nhỏ tuổi không thể đợi chữa trị, giúp đỡ được mà phải làm ngay, làm gấp!

Với những đóng góp của mình, ông Trần Lam được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động năm 2008. Tổng kết lại, ông bảo: Những việc chúng tôi đạt được cũng nhiều, nhưng tôi chưa thỏa mãn. Bởi những người nghèo vẫn còn nhiều lắm, phải tiếp tục lo cho bà con nhiều hơn. Công bằng mà nói, tôi chưa làm tròn nghĩa vụ người cán bộ, người đảng viên. Bà con vẫn còn khổ quá. Còn hàng trăm cây cầu ở nông thôn chưa được xây dựng. Còn quá nhiều nơi thiếu nước sạch, nhiều gia đình còn phải sống trong những căn nhà tạm bợ… Có lẽ vì thế mà lúc nào ông cũng trong trạng thái tất bật, như đang chạy đua với cuộc đời.