Đường đua “xoay trục”

Đây là lần đầu tiên, một kế hoạch tổng thể cho khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương được Mỹ hoàn chỉnh sau nhiều năm ấp ủ. Nó cho phép người ta hiểu rõ hơn và cụ thể hơn những tính toán của Mỹ tại một khu vực có tầm quan trọng hàng đầu trên thế giới, thậm chí vượt trên cả mối liên kết xuyên Đại Tây Dương vốn luôn chiếm bàn nghị sự thế giới hàng thập kỷ qua. Cú “xoay trục” này được Nhà Trắng coi là “bước tiến lịch sử” nhằm khôi phục và điều chỉnh vai trò lãnh đạo của Mỹ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương cho phù hợp với thế kỷ 21.

Những năm gần đây, Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đang dần nổi lên thành địa bàn mang tầm chiến lược. Đây là khu vực năng động nhất trên thế giới, đa dạng và giàu có với nhiều cơ hội, nơi hội tụ của 3 nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản; của những thị trường phát triển nhanh nhất thế giới như Ấn Độ, Trung Quốc, Việt Nam, Bangladesh...

Dù còn những tranh cãi nhưng có một thực tế không thể phủ nhận là tương lai của Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương sẽ tác động sâu rộng đến viễn cảnh chung trên toàn cầu. Chính vì thế, không có gì ngạc nhiên khi khu vực này ngày càng chứng kiến sự cạnh tranh khốc liệt, đụng độ căng thẳng về lợi ích giữa các siêu cường, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc.

Dựa vào sức mạnh kinh tế, ngoại giao, quân sự và công nghệ, Trung Quốc đang mở tầm phạm vi ảnh hưởng ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, hướng tới mục tiêu trở thành cường quốc có ảnh hưởng nhất thế giới. Nhờ kiểm soát khá thành công dịch Covid-19, Trung Quốc tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng GDP hàng đầu thế giới. Với đà này, nếu không có gì bất ngờ, năm 2028, GDP của Trung Quốc sẽ vượt Mỹ, sớm 5 năm so với dự báo trước đây. Không chỉ có vậy, sáng kiến “Vành đai, Con đường” của Trung Quốc đang thách thức vai trò lãnh đạo của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

Nước Mỹ không thể chậm chân trong cuộc đua siêu cường và Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương chính là nơi mà Washington chọn làm đường đua có tính quyết định. Không phải ngẫu nhiên mà dù đang “căng” trên nhiều mặt, từ vấn đề dịch bệnh, lạm phát trong nước đến an ninh ở châu Âu liên quan đến căng thẳng giữa Nga và Ukaine, Mỹ vẫn tỏ ra không sao nhãng Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Thời điểm công bố chiến lược cho thấy Mỹ coi trọng khu vực này thế nào và đây sẽ là trọng tâm ưu tiên triển khai trong thời gian tới.

Từ bỏ tư duy “đơn phương” dưới thời ông Donald Trump, trên đường đua quyết định này, Mỹ không còn muốn cạnh tranh đơn độc. Dưới khẩu hiệu thúc đẩy một “khu vực tự do và rộng mở”, nơi các nước có thể đưa ra lựa chọn của riêng mình, còn các khu vực chung được quản lý phù hợp theo luật pháp, Mỹ tìm cách hợp tác với các đối tác có cùng lợi ích, trải rộng suốt từ Nam Á, Đông Nam Á, Đông Bắc Á đến các đảo Thái Bình Dương xa xôi, nhằm xoay chuyển tình thế theo hướng có lợi cho mình, quyết tâm củng cố vị thế lâu dài của Mỹ tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

Phương cách mà Mỹ đưa ra là hiện đại hóa các liên minh, tăng cường những mối quan hệ đối tác, đầu tư vào nhiều tổ chức trong và ngoài khu vực. Để đối phó với những thách thức, Washington sẽ quan tâm xây dựng “năng lực tập thể” thông qua 5 hiệp ước liên minh với Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, Philippines và Thái Lan; tăng cường hợp tác với các đối tác hàng đầu trong khu vực như: Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, New Zealand, Singapore...; phát huy vai trò của ASEAN, nhóm “bộ tứ” gồm Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản, Australia; tạo dựng kết nối giữa khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương với khu vực châu Âu-Đại Tây Dương...

Bản đồ thế giới. Nguồn: Nations Online Project

Sự gắn kết của Mỹ với khu vực sẽ được thực hiện trên 5 trụ cột của chiến lược, trong đó, kinh tế có vai trò quan trọng. Mỹ sẽ đề xuất một khuôn khổ kinh tế của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương để qua đó có thể xây dựng những cách tiếp cận mới đối với thương mại, đáp ứng các tiêu chuẩn cao về lao động và môi trường. Cùng với đó là tăng cường các khoản đầu tư nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo, nâng cao khả năng cạnh tranh kinh tế, tạo ra việc làm có thu nhập cao, xây dựng lại các chuỗi cung ứng...

Tất nhiên, đối thủ chính của Mỹ trên đường đua này là Trung Quốc. Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ xác định rõ định hướng mới về cạnh tranh và quản trị cạnh tranh Mỹ-Trung. Thừa nhận hạn chế trong khả năng thay đổi Trung Quốc như mong muốn, Mỹ cho rằng phải cạnh tranh nhưng vẫn có hợp tác, đồng thời tránh rủi ro xung đột, thông qua việc thiết lập môi trường địa chiến lược xung quanh Trung Quốc để buộc nước này phải thay đổi lựa chọn hành vi.

Như vậy, cạnh tranh Mỹ-Trung là cạnh tranh chiến lược nhưng Washington sẽ tìm cách quản trị để không xảy ra xung đột. Tất nhiên, phải đến khi Mỹ công bố Chiến lược an ninh quốc gia mới (hiện mới chỉ có hướng dẫn tạm thời), vấn đề cạnh tranh Mỹ-Trung mới hiện hình đầy đủ và cụ thể. Tuy nhiên, chỉ cần với phương cách nêu trong Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, có thể đoán chắc cuộc cạnh tranh này sẽ nóng bỏng.

Những chuyển động trong cuộc sắp xếp quyền lực ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đương nhiên sẽ tác động đến các nước trong khu vực. Cạnh tranh nước lớn, khác với xung đột, sẽ tái lập cân bằng quyền lực ở khu vực. Nó mở ra các cơ hội cần tranh thủ nhưng cũng tạo ra những thách thức, nhất là nguy cơ bị kẹt về hợp tác hoặc sa vào bẫy phải lựa chọn bên này, bên kia. Bởi vậy, khi tham gia hợp tác khu vực, cần phải tỉnh táo để có chiến lược phù hợp, vừa tận dụng được cơ hội và bảo đảm lợi ích quốc gia-dân tộc, vừa không bị rơi vào vòng xoáy tranh đua lợi ích giữa các cường quốc.

TƯỜNG LINH