Thực tế cho thấy, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã hành xử kém hiệu quả trước đại dịch Covid-19. Con số hơn 120.000 người chết đã biến nước Mỹ thành quốc gia “quán quân” về tỷ lệ số nạn nhân của đại dịch tính theo đầu người. Nguy hiểm hơn, hiện dịch bệnh vẫn lây lan ra cả những khu vực mà trước đây tạm được coi là “an toàn khu”. Virus SARS-CoV-2 đã dẫn tới khủng hoảng nặng nề hệ thống bảo vệ sức khỏe quốc gia và tình trạng khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất kể từ thời điểm xảy ra cuộc đại khủng hoảng trong những năm 30 của thế kỷ trước. Họa vô đơn chí, trong bối cảnh nghìn mối tơ vò, Nhà Trắng lại phải đối mặt với thảm trạng bạo lực và hỗn loạn bùng phát sau cái chết của người đàn ông da màu George Floyd.

Những gì đang diễn ra trên đất Mỹ đã là một sự bất ngờ như sét đánh ngang tai đối với hầu hết tất cả mọi người. Tuy nhiên, theo tờ Daily Mail, đã có một nhà khoa học dự báo được đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng chính trị, kinh tế-xã hội hiện nay ở Mỹ từ năm… 2010! Đó là nhà nghiên cứu Peter Turchin từ Đại học Connecticut. Turchin đã từng viết trong một bài báo in năm 2010 rằng, tình trạng bất ổn sẽ đạt đến cực đỉnh ở Mỹ vào khoảng năm 2020. Mới đây, trong bối cảnh đầy rẫy hỗn loạn và bạo lực, Turchin đã lật lại hồ sơ và phát hiện ra rằng, tất cả những triệu chứng mà ông từng đề cập tới đã trở nên ngày một nghiêm trọng hơn kể từ sau năm 2010, khi nước Mỹ đạt tới đỉnh điểm khủng hoảng tương tự như ở cuối những năm 60 của thế kỷ trước. Trong bài báo viết năm 2010 với nhan đề “Bất ổn chính trị có thể trở thành một trong những yếu tố chính ở thập niên tới”, Turchin đã nhấn mạnh rằng: “Những xã hội loài người phức tạp bị chi phối bởi những làn sóng bất ổn chính trị định kỳ và có thể đoán trước được”. Theo nhà nghiên cứu này, ở thời điểm năm 2010, “tại Mỹ đang xuất hiện tình trạng giảm phát hay suy giảm thu nhập thực tế, tình trạng gia tăng khoảng cách giữa giàu và nghèo, số lượng quá đông những người tốt nghiệp đại học trẻ có học hàm và sự gia tăng nợ công”… Và theo Turchin, những chỉ số xã hội tưởng chừng như riêng lẻ này thực ra lại rất liên quan tới nhau và cho thấy trước nguy cơ nảy sinh sự bất ổn chính trị trong tương lai. Turchin cũng chứng minh rằng, những chỉ số hay xu thế bất ổn trên về mặt lịch sử thường đạt tới đỉnh điểm ở Mỹ theo chu kỳ khoảng 50 năm một lần và vào những năm 1870, 1920, 1970… Trong bài báo viết năm 2010, Turchin cho rằng có thể tránh đại khủng hoảng nếu biết điều chỉnh các chính sách để làm giảm thiểu những chỉ số trên. Tuy nhiên mới đây, nhìn nhận vào thực tế, Turchin cay đắng nhận ra rằng ông đã dự báo đúng những sự tiêu cực, vì nước Mỹ đã không làm được gì nhiều để ngăn chặn những tai họa được báo trước: Tất cả các chỉ số trên đều trở nên nghiêm trọng hơn kể từ năm 2010 tới nay. Tuy nhiên, Turchin lại đưa ra nhận định mang tính nước đôi: “Điều gì cho thấy từ những làn sóng phản đối và hỗn loạn hiện nay? Bản chất của những quá trình biến động như thế cho thấy, nay mai đây, chúng có thể suy giảm hoặc gia tăng; phương án nào cũng có thể xảy ra. Ngay cả nếu như tia lửa rơi vào thùng đầy xăng thì nó cũng có thể tắt nhưng cũng có thể trở thành một đám cháy lớn…”.

Thực tế cho thấy, nguyên nhân dẫn đến tình trạng gần như quân hồi vô phèng ở Mỹ hiện nay không chỉ ở những hiện tượng tiêu cực về chính trị-xã hội kể trên mà cả ở điều mà nền văn minh Mỹ đã rất cố gắng tỏ vẻ làm ra khác biệt: Tâm thế mang tính phân biệt và mặc cảm chủng tộc vẫn còn rất nặng trong nhiều cộng đồng cư dân của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ! Những hình ảnh về cái chết của George Floyd đã là giọt nước tràn ly khiến cho các công dân Mỹ nhận ra chân thực nhất về không chỉ sự tàn nhẫn của những nhân viên cảnh sát mà cả về những u uẩn chủng tộc chưa bao giờ bị xóa nhòa hết trong tâm thức của đất nước này. Và từ đó, những nguồn năng lượng tiêu cực vốn đã bị chất chứa quá nặng nề nhiều thập niên được giải thoát ra ngoài như những con quỷ từ bình Pandora bị đập vỡ.

Mọi sự trở nên nghiêm trọng hơn, theo nhiều nhà quan sát, vì đây lại đang là giai đoạn mà nước Mỹ nằm dưới quyền điều hành của một vị tổng thống có tính cách quyết liệt và bất ổn, luôn hành sự theo xu hướng “vô tiền khoáng hậu” nên tình trạng hỗn loạn lại càng ngày một gia tăng… Đã xuất hiện những nhân vật trong chính đội ngũ Đảng Cộng hòa lên tiếng phản đối cách thức mà Nhà Trắng hiện nay đang sử dụng để giải quyết khủng hoảng. Đảng Dân chủ đối lập, như thực tế cho thấy, đang cố gắng tận dụng mọi thời cơ để tấn công đương kim tổng thống và gom góp thêm lợi thế cho mình trong cuộc bầu cử sắp tới. Tình hình gay gắt đến mức trong bài trả lời phỏng vấn cho kênh truyền hình Fox News ngày 12-6, ông Donald Trump đã phải dự tính tới phương án xấu nhất có thể xảy ra và khảng khái tuyên bố rằng nếu không tái đắc cử, ông sẽ tìm được việc khác để làm… Dự đoán là những ngày sắp tới đối với tổng thống Mỹ sẽ càng không yên ả…

Không ngẫu nhiên mà Tổng thống Nga Vladimir Putin, người như chính ông tự nhận xét là rất thận trọng khi đưa ra những lời bình luận cá nhân về nội tình các quốc gia khác, trong chương trình trả lời phỏng vấn “Moskva. Kremlin. Putin” ngày 14-6, cũng đã nói thẳng rằng khủng hoảng đã xuất hiện ở nước Mỹ từ lâu-khi Donald Trump nắm được quyền lực. Ông Vladimir Putin cho rằng sau khi ông Donald Trump thắng cử, phe thua cuộc đã “nghĩ ra đủ loại chuyện ăn không nói có” để phủ nhận chính danh của ông Donald Trump. Tổng thống Nga cũng cho rằng vấn đề chính yếu của hệ thống chính trị Hoa Kỳ là ở chỗ lợi ích đảng phái được đặt ra cao hơn lợi ích của nhân dân. Đúng là nhìn vào thực tế, ngay ở nước Mỹ hiện nay, với những tiêu chí dân chủ tưởng như cao nhất thế giới, lợi ích đảng phái và phe nhóm vẫn là nhân tố được đặt lên hàng đầu trong mọi biến động.

HỒNG THANH QUANG