Ơn đất, ơn người

Cách đây gần 6 năm, nhân dịp kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, tôi về xã Tam Kim (huyện Nguyên Bình) nơi có khu rừng Trần Hưng Đạo để viết bài tuyên truyền trên Báo Quân đội nhân dân. Lần đó, do chủ quan nghĩ Cao Bằng là miền đất được nhiều khách du lịch ghé thăm nên sẽ có các cửa hàng cho thuê xe máy. Kết quả là không có. Bí quá, tôi bèn gọi điện cho một người “hơi hơi quen” là anh Tài làm nghề lái xe ô tô để xem anh có giúp được không. Rất nhanh, anh mang cho chúng tôi hai chiếc xe máy, cũng là xe đi mượn! Sau này, mỗi lần vui chuyện tôi lại hỏi: “Tại sao anh tin người thế? Lúc đó, anh nào đã biết em ở đâu, là người thế nào?”. Anh Tài mở to đôi mắt ngơ ngác: “Người trên mình thật lắm, chẳng nghĩ nhiều đến vậy”. Ở Cao Bằng có nhiều người “sống thật” giống anh Tài. Đã tin ai là tin lắm, quý ai là quý lắm, đúng như lời một bài hát “rượu mời cả chum, quả mời cả cây”. Bữa đó vào Tam Kim, Ma Văn Luyện còn là Xã đội trưởng, lần này gặp lại, anh đã là Bí thư Đảng ủy xã.

Hôm nay gặp lại hàn huyên kể chuyện xưa, nhân tiện tôi cũng hỏi thăm đời sống kinh tế bà con. Luyện gãi đầu nói vẫn “đì đẹt”, chưa khá. Phó chánh văn phòng Huyện ủy Lê Duy cười, nói đỡ: “Đồng chí Luyện nói chuyện với nhà báo phải cẩn thận chút nhé, không bài đăng rồi lại khó đính chính”. Rồi anh Duy nói với tôi: “Nhiệm kỳ qua, xã tiến bộ nhiều anh ạ, nhiều mặt công tác vượt kế hoạch như: Giá trị sản xuất nông nghiệp đạt 30 triệu đồng/ha/năm, đạt đến 120% kế hoạch; kết nạp đảng viên mới đạt 125% kế hoạch. Xã đạt 14/19 tiêu chí nông thôn mới”. Tôi đấm vào vai Luyện nói: “Nhiệm kỳ đầu làm bí thư xã thế là khá rồi, chớ có khiêm tốn”. Rồi chuyện trò thêm tôi mới hiểu về cái ý “đì đẹt” của Luyện, ấy là khao khát làm giàu trên chính quê hương mình. Đời sống đồng bào ta tuy đã phát triển hơn trước nhiều nhưng vẫn là lối cũ. Mắt Luyện như sáng lên: “Chỉ tăng năng suất lao động thôi thì chưa đủ anh ạ, phải đổi mới tư duy, mở ra nhiều ngành nghề mới”. Tôi thủng thẳng: “Có cánh rừng đấy, phát triển du lịch thử xem thế nào”. Luyện hào hứng nói: “Manh nha làm thì có rồi, nhưng em nghĩ nhiệm kỳ này phải đột phá...”.

leftcenterrightdel
Mô hình trồng chè của anh Hoàng Mạnh Ngọc trong khu du lịch sinh thái Kolia.

Nói về cánh rừng, chúng tôi chợt xúc động. Người dân Tam Kim trân trọng, bảo vệ rừng Trần Hưng Đạo không chỉ vì đây là Di tích đặc biệt cấp Quốc gia mà vì tình cảm kính yêu đối với Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân. Người dân tự giác bảo vệ rừng đến mức từng có người vào rừng nhặt gỗ mục về làm củi đã bị cả xóm phản đối. Người dân nói: Rừng có thế nào thì phải để nguyên vậy, không xâm phạm dù chỉ là chiếc lá, cọng củi khô. Lòng dân ấy, thành lũy ấy như người mẹ nâng niu che chở chiếc nôi, dù bộ đội ta hôm nay đã mạnh lớn... Ơn ấy, nói sao cho hết!

Tam Kim chỉ cách trung tâm huyện Nguyên Bình có 13 cây số nhưng có hạn chế lớn là đường cụt, vào đến rừng Trần Hưng Đạo đã là cùng đường rồi. Chính vì thế mà sau Chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân lập tức phải di chuyển để tránh bị bố ráp, tránh cho dân bị khủng bố. Một trong những vùng mà đội quân đi qua là xã Minh Tâm. Ở xã Minh Tâm, tôi vô tình gặp lại anh Mã Quang Tuyến, trước là Chủ tịch UBND xã Bắc Hợp, nay là Bí thư

Đảng ủy xã Minh Tâm. Anh Tuyến có tài tách bầy ong, nhờ đó mà kinh tế gia đình rất khá. Hỏi thăm thì được biết anh đã mang nghề này phổ biến cho người dân trong xã, mở ra được hướng đi cho nghề nuôi ong ở Minh Tâm. Hiện hội nuôi ong của xã cũng có 50 người, một năm toàn xã thu khoảng 5.000 lít mật, chưa nhiều nhưng cũng góp thêm thu nhập. Minh Tâm đã về đích nông thôn mới từ năm 2015, nhưng đến năm 2019, xã được mở rộng thêm do sáp nhập xã Lang Môn và một phần xã Bắc Hợp nên hiện nay lại bị “tụt hạng”. Tuy vậy, Bí thư Mã Quang Tuyến cũng hoàn toàn tự tin sẽ về đích nông thôn mới theo lộ trình mới. Anh nói: “Xã mở rộng, ta lại càng có điều kiện giúp nhiều người thoát nghèo, xây thêm đường sá, mở mang nghề mới”. Nghe những lời ấy, chúng tôi chỉ còn biết dành cho anh sự kính trọng.

Đổi mới tư duy, làm giàu trên đất khó

Chúng tôi đến thăm bác Dương Mạc Thăng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng giai đoạn 2000-2005, nhà ngay gần trụ sở xã Minh Tâm. Bác rất hào hứng nói chuyện về công tác xây dựng Đảng và phát triển kinh tế. Bác bày tỏ niềm vui khi thấy quê hương đổi mới từng ngày và hóm hỉnh nhận xét: “Giờ, đến hộ nghèo đi lấy gạo người ta còn dùng xe máy chứ đâu có như thời tôi còn làm Bí thư Huyện ủy, anh nào có được chiếc xe đạp đã là sang rồi”. Bác Thăng tâm sự: “Một phần nguyên nhân của sự đi lên trong đời sống kinh tế-xã hội hôm nay bắt nguồn từ sự thay đổi nhận thức của cán bộ, đảng viên và người dân. Đã có thời, người dân ở một số địa phương mang bệnh “trông chờ, ỷ lại” và cao hơn nữa là “công thần”; hiện tượng phổ biến là không coi việc phát triển kinh tế-xã hội địa phương là việc của mình mà “trăm sự chờ Trung ương”. Nơi khó khăn đã đành, nơi có điều kiện cũng mắc chứng ấy. Ví như hiện tượng nhà tranh tre, dột nát bên đường vào một di tích quốc gia, phải vận động mãi người dân mới bỏ. Thời còn làm cán bộ, nói chung là mình hiểu dân lắm, họ định làm gì mình cũng đoán được, nhưng chưa đánh vỡ được lối nghĩ trông chờ. Nay thì tảng đá ù lì đã được đánh vỡ, nhiều nơi đã phát triển nhờ những người trẻ có tư duy và cách làm năng động, sáng tạo”.

Ngược về phía tây tới huyện Nguyên Bình, chúng tôi thăm khu du lịch sinh thái Kolia của doanh nhân Hoàng Mạnh Ngọc, người có nhiều sáng kiến làm giàu cho người dân địa phương. Anh Ngọc là cựu chiến binh, hiện là Chủ nhiệm câu lạc bộ doanh nghiệp tỉnh. Khu du lịch sinh thái Kolia đứng chân ở thôn Phia Đén, xã Thành Công-vùng đất có đông đồng bào dân tộc Dao sinh sống, rất giàu bản sắc văn hóa. Anh Ngọc với những kinh nghiệm về công tác dân vận trong quân đội đã vận động người dân giữ rừng, giữ bản sắc văn hóa, đồng thời, anh cũng tạo ra sinh kế cho người dân thông qua nghề trồng chè truyền thống. Hiện tại, từ một giống chè được gieo trồng trên đất Phia Đén, anh Ngọc đã tạo ra 10 dòng sản phẩm trà xanh phục vụ xuất khẩu. Ngoài ra, anh cũng tư vấn cho huyện mở các lớp tập huấn người dân nâng cao tay nghề làm dịch vụ lưu trú (homestay). Chị Lý Thị Duyên, một người dân ở bản Phia Đén cho biết: Nhờ có các mô hình kinh tế của anh Ngọc, người dân đã có thêm thu nhập, không phải phụ thuộc vào nghề rừng như trước nữa. Cái được lớn nhất ở mô hình doanh nghiệp kết hợp với nông dân có lẽ là bản sắc văn hóa được giữ gìn, kinh tế phát triển bền vững.

Chúng tôi đến đúng dịp anh Hoàng Mạnh Ngọc tổ chức buổi livestream (truyền hình trực tuyến qua mạng xã hội) giới thiệu với người hâm mộ và du khách một số địa điểm đẹp ở Phia Đén. Công việc này của anh Ngọc nhằm tạo ra sự tương tác nhiều hơn giữa du khách với khu du lịch Kolia. Anh cho biết, hiện trang web và fanpage của khu du lịch đã có hàng chục nghìn lượt theo dõi cùng hàng trăm nghìn lượt tương tác, bình luận. Cách tiếp thị chi phí thấp và cũng rất sinh động này đã dẫn hàng vạn lượt khách từ khắp nơi trong cả nước tìm về khu du lịch Kolia. Chúng tôi cùng anh Ngọc leo lên những sườn núi của dãy Phia Oắc, nơi có những thảm cỏ xanh kéo dài đến tận chân trời; rừng thông, sa mộc cổ thụ; những hồ nước rất trữ tình, nên thơ... Anh Ngọc chỉ cho tôi hướng khu du lịch Kolia rồi nói: “Sắp tới, mình sẽ tổ chức thêm sản phẩm du lịch đi bộ dã ngoại. Cách này vừa lưu chân du khách lâu hơn cho khu du lịch, vừa tạo điều kiện cho bà con dân bản có thêm thu nhập”. Say mê văn hóa Dao, khởi nghiệp từ làng người Dao, trong tâm anh luôn muốn làm những điều có lợi nhất cho đồng bào dân tộc Dao. Trong đó, bảo vệ môi trường, lối sống, bản sắc văn hóa luôn là việc được anh quan tâm. Ít ai biết rằng hơn chục năm về trước, người dân xã Thành Công này phải chạy ăn quanh năm, thiếu đói mùa giáp hạt... đến nay, nhờ những doanh nghiệp như của anh Ngọc, họ đã ổn định cuộc sống và dần thoát nghèo.

Chia tay Cao Bằng, chúng tôi nhớ mãi lời đồng chí Bế Dũng, Phó trưởng ban Thường trực Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Cao Bằng: Tình yêu quê hương cùng với lòng tự tôn, tự trọng và tự hào của chính cán bộ, đảng viên và người dân là động lực để những mục tiêu kinh tế-xã hội của tỉnh hoàn thành thắng lợi.

Bài và ảnh: LÊ ĐÔNG HÀ