Cách đây 20 năm, già làng Ploong Cril (nguyên Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Bhalêê) trú thôn A Rung, xã Bhalêê, huyện Tây Giang (Quảng Nam) đã di thực cây Tr’đin từ biên giới Việt-Lào về trồng trong “lâm trang” của mình. Và ông mơ ước sau này sẽ có những cánh rừng Tr’đin. Giờ đây, ước mơ đó của ông đã thành hiện thực, bởi những cánh rừng trồng hàng trăm cây Tr’đin đang “nhả” đặc sản “rượu Yàng” tỏa hương thơm ngát làm say lòng bao du khách gần xa.

leftcenterrightdel
 Già Ploong Cril đang lấy rượu ở những cây Tr'đin thấp.

Nghe nói ở vùng núi cao huyện Tây Giang (Quảng Nam), nơi gần biên giới Việt-Lào có loại cây tự tiết “rượu Yàng”. Chúng tôi tò mò, hăm hở men theo Quốc lộ 14G lên thị trấn Prao, huyện Đông Giang, theo Đường Hồ Chí Minh ra hướng Bắc để đến Tây Giang tìm hiểu. Những ngày này, con đường Hồ Chí Minh đẹp như tranh vẽ với hoa pơ lang nở rộ hai bên đường uốn lượn trên dãy Trường Sơn, núi rừng trùng điệp, hoang dã. Cuối cùng, chúng tôi đến xã Bhalêê, được xem là “thủ phủ “ của rượu Tr’đin (Tàđin) hay còn gọi là “rượu của Yàng”.

Theo sự hướng dẫn của một người Cơ Tu tốt bụng, con đường đến “lâm trang Tr’đin” hẻo lánh của già làng Ploong Cril quanh co khúc khuỷu, chênh vênh bên bờ suối, rất khó đi. Khi chúng tôi lọt vào một thung lũng xanh rờn với những doi ruộng lúa bậc thang đang thì con gái, bỗng gặp một rừng cây Tr’đin đang toát ra mùi hương men kỳ diệu, khiến ong bướm nơi đây cũng ngập ngừng say, bay “chếnh choáng”.

Già làng Ploong Cril vui vẻ đưa chúng tôi đi xem những “hũ rượu” trên cây và cho hay, từ xa xưa lưu lại đến bây giờ, người Cơ Tu sinh sống trên dãy Trường Sơn hùng vĩ đã có nhiều loại rượu uống trong gia đình, dùng trong các cuộc tế lễ, hội hè rất ngon và cũng làm ngây ngất lòng người. Các cụ già ở đây nhờ uống rượu này mà leo trèo lên cây Tr’đin nhanh nhẹn như con sóc rừng; các sơn nữ Cơ Tu nhờ uống nước cốt Tr’đin mà da mịn màng, tươi sáng, đôi má ửng hồng lên bên đống lửa cháy bập bùng trong những đêm lễ hội.

Khi chúng tôi hỏi “công nghệ” chiết xuất rượu Tr’đin, già làng Ploong Cril kể: “Muốn lấy rượu Tr’đin thì phải đục vào thân cây Tr’đin. Trước tiên, bằng con mắt “nhà nghề”, nhìn lên cây Tr’đin để xác định cây có trúng thời điểm đục thân ra nước không. Thông thường là nhìn lên xem đọt (loom) mới nhú lên gần ngang bằng lá già thì lúc này gọi là thời điểm lý tưởng để đục vào thân lấy nước. Đục xong, thấy ở trong đọt trắng mềm là khả năng ra nước nhiều, ngược lại nếu đọt trong cứng vàng thì nước ít. Sau khi đục xong, cứ mỗi ngày đến cắt mỏng một lớp để tạo “vết thương” và khi nào thấy có đọt mới nhú ở trong lên thì sắp có nước chảy ra”.

Già Ploong Cril leo thoăn thoắt lên giàn để chiết rượu Tr’đin tươi xuống mời chúng tôi nếm thử. Một vị thơm, chát nhè nhẹ làm tê tê đầu lưỡi như vị sâm panh, uống rất thú vị. Cùng chúng tôi uống rượu Tr’đin ngay dưới tán rừng Tr’đin mát rượi, già Ploong Cril nói: “Rượu Tr’đin để vài tháng được nhưng phải thay vỏ cây (Apăng) thường xuyên. Như vậy để được lâu và uống ngon, không hư. Ngoài ra, nếu không dùng hết một lúc thì tuyệt đối không múc dùng ít một, dễ bị chua, không để lâu được...”.

Người Cơ Tu có kinh nghiệm nhổ cây con hoặc cây ươm đem trồng phải nhìn kỹ khi cây có đọt mới nhú lên khoảng 10-15cm trở lên. Vì lúc này, cây đang có rễ non-trồng dễ sống, còn cây chưa có đọt thì trồng sẽ chết do rễ già mọc dài, nhổ đứt rễ. Cây Tr’đin sinh trưởng tương đối nhanh, 6-7 năm từ ngày trồng thì khai thác được. Có nhiều cây thọ lâu có thể trên 30 năm vẫn “cho rượu”, đến khi cây ra buồng trái thì hết khai thác (ngược với cây T’vạt). Song cũng có cây khai thác một lần rồi ra buồng không khai thác được nữa.

Trò chuyện với bà con nơi đây, chúng tôi được biết, già Ploong Cril là người đầu tiên mang hạt giống cây Tr’đin này ở biên giới Việt-Lào về trồng tại “lâm trang” của mình cách đây hơn 20 năm. Trong tổng số hơn 100 cây Tr’đin của ông, đã có khoảng 80 cây “cho rượu”. Theo đó, già Ploong Cril bán mỗi lít là 20.000 đồng, góp phần tạo ra điểm đến du lịch độc đáo của huyện biên giới Tây Giang. 

Mùa xuân người Cơ Tu uống rượu Tr’đin, còn mùa hè họ uống rượu T’vạt. Các bản, làng của người Cơ Tu miền sơn cước Quảng Nam nơi nào cũng có cây T’vạt nhưng cây Tr’đin thì chỉ có ở Tây Giang, nơi sát biên giới Việt-Lào. Thời gian qua, chúng tôi cùng nhiều du khách du khảo Đường Hồ Chí Minh (Tây Giang), qua những bản làng của người Cơ Tu, được cư dân ở đây rất hiếu khách mời thưởng thức vô tư rượu Tr’đin. Họ không khách sáo, du khách cứ uống no say và vui vẻ cho rằng, đó là “sâm panh Tr’đin” nơi miền Tây xứ Quảng.

Bài và ảnh: TIÊN SA