MÚA ĐƯƠNG ĐẠI SẼ CÓ "ĐẤT" SỐNG

Múa đương đại đã có bước tiến xa

Phóng viên (PV): Theo anh, thời điểm này, múa đương đại ở Việt Nam đã có vị trí chưa?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Nghệ thuật múa đương đại ở Việt Nam hiện nay đã có bước tiến nhanh và xa. Nhất là khi nhìn thấy các bạn diễn viên trẻ là học sinh các trường múa chuyên nghiệp, các đoàn, các nhóm hoặc đến từ các đơn vị tư nhân có tình yêu, đam mê, đẩy kỹ thuật và cảm xúc của mình với nghề diễn múa lên tầm cao mới. Ấn tượng hơn cả là đã có một số nhóm từng biểu diễn ở nước ngoài, khán giả nước ngoài chấp nhận mua tác phẩm, thậm chí mời biểu diễn lại. Tôi rất vui vì múa đương đại do người Việt Nam biểu diễn hay sáng tác phát triển được nhờ chính khán giả quốc tế công nhận. Tuy nhiên, múa đương đại Việt Nam cần rất nhiều thời gian nữa để học hỏi, chỉn chu, tư duy về nghệ thuật đương đại thì mới mong có con đường rộng mở và bền vững. Bởi, để tìm ra được ngôn ngữ đương đại thực sự là khó, vì nó là cởi mở, lớn, và dường như không có giới hạn. Không có giới hạn thì dễ, nhưng cũng khó vì không biết chọn gì, cần làm gì và bắt đầu từ đâu.

PV: Vậy nghệ sĩ theo nghệ thuật múa đương đại đã sống được bằng nghề?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Để sống được bằng nghề thì tôi chắc rằng chưa ai làm được cả. Bởi muốn vậy, mình làm ra sản phẩm nghệ thuật đương đại, bán vé ở nhà hát, khán giả đi xem, số tiền thu lại phải dư ra trong 6 tháng, 12 tháng… và lấy số tiền đó làm một chương trình mới. Ví dụ, cá nhân tôi khi thực hiện chương trình múa đương đại “Nón” năm 2016, có diễn trong nước, ra nước ngoài, nhưng đến nay sau 3 năm thì mới quay về đúng con số mốc hòa vốn tiền đầu tư. Như thế có nghĩa là anh em nghệ sĩ đang biểu diễn làm việc miễn phí trong 3 năm.

Biên đạo múa Vũ Ngọc Khải. Ảnh: Reiner Nicklas

PV: Lâu nay, khi nhắc đến nghệ thuật đương đại nói chung, múa đương đại nói riêng, mọi người thường nghĩ tới các dự án hợp tác quốc tế, được nước ngoài đầu tư, hoặc phải ra nước ngoài mới có “đất” sống. Như vậy có lo ngại các tài năng lần lượt ra đi mà không trở lại?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Nhắc đến hai chữ đương đại thì yếu tố quốc tế là điều đương nhiên. Thế hệ trẻ ngày nay theo đuổi nghệ thuật đương đại rất thuận lợi khi họ được tiếp cận với công nghệ, học hỏi, tìm kiếm dự án trên mạng… sau đó thì họ có mong muốn được ra nước ngoài để trau dồi kiến thức, biểu diễn trong các vũ đoàn chuyên nghiệp quốc tế. Kênh tiếp cận các dự án nước ngoài tại Việt Nam vẫn là chủ yếu và mang hiệu quả tích cực nhất, bởi việc hợp tác này sẽ mở rộng đường cho các nghệ sĩ đương đại ra nước ngoài khá thuận lợi. Nhưng hiện nay, tôi biết có nhiều bạn trẻ theo nghệ thuật múa đương đại cũng tìm kiếm cho mình những cơ hội theo cách riêng. Chẳng hạn, tài năng múa Quỳnh Chi (bạn diễn trong tác phẩm “Đáy giếng” cùng Vũ Ngọc Khải tại Liên hoan múa đương đại Hà Nội 2019-“Hanoi Dance Fest 2019” cuối tháng 6 vừa qua-PV) đã mua vé du lịch châu Âu rồi trúng tuyển vào trường múa đương đại của Đức để hiện thực hóa giấc mơ trở thành nghệ sĩ múa quốc tế.

Có điều đặc biệt là hầu hết các tài năng, nghệ sĩ múa đương đại sau khi ra các nước học, làm nghề đều trở về Việt Nam để làm việc, cống hiến. Lứa  chúng tôi có Trần Tiến Huy (Giám đốc nghệ thuật của Nhà hát Pfalztheater Kaiserslautern, Đức), tôi, Nguyễn Duy Thành… Được làm việc trên quê hương mình, được cống hiến cho sự phát triển nghệ thuật chung của đất nước luôn là điều mong muốn của nghệ sĩ.

“Cấy” hình ảnh Việt Nam trong tác phẩm

PV: Theo múa đương đại, nhưng hầu hết các tác phẩm của anh lại mang màu sắc Á Đông. Chắc hẳn điều này có nguyên do?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Thực ra tôi vẫn duy trì hai phong cách dàn dựng. Một số tác phẩm mang màu sắc Á Đông như: “Nón”, “Đáy giếng”, “Nấm rơm”… Một số dựng tác phẩm trên nền nhạc đương đại có nhạc điện tử, chất liệu kỹ thuật hoàn toàn mang màu sắc châu Âu. Ở Việt Nam thì những vở diễn mang màu sắc Á Đông được khán giả chấp nhận nhiều hơn, nhờ đó mà được báo chí, truyền hình cũng như dư luận ưu ái tập trung tuyên truyền hơn (cười).

Nghệ sĩ Vũ Ngọc Khải biểu diễn trong tác phẩm múa "Đáy giếng"

Tuy nhiên, tôi thích màu sắc phương Đông hơn. Bởi trước tiên tôi là người Việt Nam, những nếp sống, văn hóa, màu sắc đã ngấm trong người mình rồi. Tôi đặc biệt thích giữ nét văn hóa của người miền Bắc, chẳng hạn khi ăn cơm thì tất cả mọi người vui vẻ mời nhau, đũa nên cầm bằng tay phải… Khi làm tác phẩm mang màu sắc Á Đông, nhất là về đất nước mình thì cảm thấy rất gần gũi vì mình hiểu chiều sâu của nó.

PV: Vậy anh làm thế nào để truyền cảm hứng văn hóa Á Đông của mình tới các bạn phương Tây để tạo sự hài hòa cho mỗi tác phẩm?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Thường ban đầu mất rất nhiều thời gian. Chẳng hạn trong tác phẩm “Nấm rơm”, tôi mời một vũ công người Đức diễn, kỹ thuật của bạn rất tốt, nhưng lại không hiểu gì về văn hóa phương Đông. Thế nên tôi mời bạn tới nhà mình nấu cơm; pha nước chấm bằng nước mắm; đưa cho bạn đôi đũa, hướng dẫn cầm bằng tay phải; chọn bát của Bát Tràng có các họa tiết; ăn cơm với trứng rán, rau muống luộc, vừa ăn vừa nói chuyện rằng, trên mâm cơm của người Việt Nam, hai bát canh không để cạnh nhau, hai bát nước chấm hoặc gia vị không cạnh nhau,… Từ từ với cách đó, khi dàn dựng tác phẩm, đưa cho bạn mặc chiếc áo dài thì lại chuyển tải tiếp, mặc áo dài thì có tinh thần, ý nghĩa thế nào, cầm hai cái gậy tre cùng lúc thì như đôi đũa khổng lồ... Bạn khá là hào hứng và tạo nên hiệu ứng cho tác phẩm. Tôi gọi đó là “cấy” hình ảnh Việt Nam lên nghệ thuật đương đại.

Hoặc tác phẩm “Chuông” tôi dàn dựng tháng 4-2018 trình diễn tại Nhà hát Volkstheater-Rostock, Đức và tháng 6 vừa qua diễn tại Thụy Sĩ. Đây là vở mang âm hưởng của nghệ thuật cung đình Huế nên tôi phải vào tận Huế đặt mua chén. Các vũ công quốc tế rất thích cầm hai chiếc chén vừa múa vừa gõ vào nhau, chén vỡ liên tục, vui không thể tả. Tôi không nhớ đã mua bao nhiêu chiếc chén, chỉ biết là hành lý chuyển từ Việt Nam sang Thụy Sĩ không phải quần áo, đồ ăn mà là hàng trăm chiếc chén “hạt mít” để góp phần chuyển tải văn hóa truyền thống của phương Đông, văn hóa Việt Nam tới châu Âu.

PV: Chất liệu Á Đông có nhiều “đất” để nghệ thuật đương đại khám phá không? Và anh có ý định tạo “thương hiệu” riêng cho mình?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Nếu tạo “thương hiệu” riêng cho mình với nghệ thuật này quả là khó, hoặc phải rất lâu, phải có chiến dịch. Cá nhân tôi không nghĩ đến chuyện đó. Tôi chỉ luôn nghĩ, văn hóa Việt Nam rất thú vị, rất dễ nhưng cũng rất khó. Dễ vì nó có sẵn rồi, cả ngàn năm, bao thế hệ nghệ sĩ đã khai thác, sử dụng nó với nhiều hình thức khác nhau. Vì có khoảng thời gian tôi sống ở châu Âu, giờ về Việt Nam mình nhìn khía cạnh khác và khai thác văn hóa theo kiểu khác. Chẳng hạn, trong “Hanoi Dance Fest 2019” diễn tác phẩm “Đáy giếng”, tôi như ngồi dưới đáy nhìn lên trên miệng giếng, nhìn văn hóa Việt đi qua những khoảng không của sự đánh mất, còn lưu giữ và tiếp tục. Những chuyển động múa tôi lấy cảm hứng từ hình ảnh con gà, con trâu trong các lễ hội, chiếu cói miền Bắc và đặc biệt là trống trận Tây Sơn…

PV: Anh có muốn định hình con đường nghệ thuật của mình bằng cách dựng các tác phẩm mang tính đại chúng?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Đây chính là câu hỏi mà rất nhiều biên đạo đang tự hỏi và cố gắng trả lời. Vì yếu tố đại chúng như con dao hai lưỡi. Nếu những người sáng tạo làm những cái mà khán giả muốn thì sẽ trở thành đại chúng, giống như nhạc pop, dễ nghe, dễ hiểu, kiếm được nhiều tiền thì cuộc sống của người nghệ sĩ sẽ đỡ vất vả. Chẳng hạn, làm chương trình múa đương đại mà có một nghìn khán giả đến xem ở sân vận động, mỗi người trả vé 100.000 đồng thôi, thì nghệ sĩ sống được hai tháng rồi. Nhưng nếu làm như thế, liệu tác phẩm đó có sống được không, có chiều sâu hay không, được bao lâu?...

PV: Giữa thị trường Việt Nam và quốc tế, anh thấy đâu là nơi có điều kiện thuận lợi hơn để làm nghề, thỏa mãn cái tôi cũng như sáng tạo của mình?

Biên đạo Vũ Ngọc Khải: Môi trường châu Âu chắc chắn là môi trường tốt nhất để làm nghệ thuật đương đại. Bởi châu Âu là những nước tiên phong về mặt sáng tạo. Ở châu Âu, học sinh từ khi còn nhỏ đã được gợi mở sáng tạo, khi lớn lên có những người tách ra làm nghệ thuật, nhưng họ có chung suy nghĩ, nên khán giả chấp nhận bỏ tiền để đi xem.

Việt Nam thì lại là câu chuyện khác. Khi làm và sản xuất các chương trình tại Việt Nam, chúng tôi phải nỗ lực rất nhiều, không chỉ sáng tạo trên sân khấu mà lo cả chuyện hậu đài, âm thanh, ánh sáng… Nhưng tôi đã chọn trở về. Tôi luôn tin tưởng nghệ thuật đương đại nói chung, múa đương đại nói riêng sẽ có “đất” sống, bởi khán giả Việt Nam đang rất cởi mở và hào hứng. Những nghệ sĩ đương đại như chúng tôi cần nỗ lực hơn nữa, không chỉ nỗ lực trong sáng tạo mà còn nỗ lực trong việc tiếp cận với khán giả.

PV: Trân trọng cảm ơn Vũ Ngọc Khải!

VƯƠNG HÀ (thực hiện)