Phải quyết liệt như phòng, chống dịch

Nhiều chỉ số tăng hạng...

Phóng viên (PV): Thưa ông, cải thiện MTĐTKD được Chính phủ quan tâm, thực hiện quyết liệt trong những năm qua. Vị trí thứ 70/190 quốc gia và thứ 5/10 của ASEAN có vẻ như không phải kết quả mong đợi?

Ông Phan Đức Hiếu: Trước hết, có thể nói, chương trình cải thiện MTĐTKD và nâng cao năng lực cạnh tranh của Chính phủ theo Nghị quyết số 02/NQ-CP ngày 1-1-2020 và các chương trình cải cách khác thể hiện nỗ lực, quyết tâm cải cách nổi bật nhất trong vòng 20 năm qua.

Chúng ta cần hiểu rằng, ngoài chi phí sản xuất, doanh nghiệp còn gánh thêm chi phí khác phát sinh từ thực hiện, tuân thủ quy định pháp luật. Chi phí tuân thủ pháp luật cao hoặc thấp sẽ làm giảm hoặc tăng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và nền kinh tế. Đây cũng là một chỉ số đo lường chất lượng MTĐTKD. Vì vậy, Chính phủ muốn cải thiện MTĐTKD để tăng năng lực cạnh tranh quốc gia và năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp với các giải pháp nâng cao chất lượng môi trường thể chế nói chung, gồm từ môi trường thể chế thúc đẩy sáng tạo, cạnh tranh, hiệu quả logistics, năng lực cạnh tranh, năng lực cạnh tranh du lịch, Chính phủ điện tử.

Ông Phan Đức Hiếu. Ảnh: THU HÒA

Nhờ việc duy trì tính liên tục, bền bỉ và quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ, chất lượng MTĐTKD và năng lực cạnh tranh nước ta đã ghi nhận những cải thiện so với trước đây và được cộng đồng doanh nghiệp, người dân đánh giá tích cực. Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) đánh giá nền kinh tế nước ta có mức độ cải thiện điểm số và tăng hạng tốt nhất toàn cầu về năng lực cạnh tranh (tăng 10 bậc), chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (tăng 3 bậc), môi trường kinh doanh (tăng 1,2 điểm).

Điều đáng nói thêm là cải thiện chất lượng MTĐTKD là một cuộc chạy đua giữa nhiều quốc gia nên tôi chia sẻ rằng rất thách thức trong cố gắng vươn lên. 6 tháng đầu năm 2020, rất nhiều cải cách đã được thực hiện và kỳ vọng sẽ tiếp tục giúp cải thiện chất lượng MTĐTKD. Ví dụ, Nghị định số 22/2020/NĐ-CP về miễn thuế môn bài năm đầu tiên cho doanh nghiệp mới thành lập; Quốc hội đã thông qua một loạt luật doanh nghiệp, đầu tư, xây dựng,... với nhiều cải cách, như: Bãi bỏ thủ tục thông báo mẫu dấu, rút ngắn thời gian cấp giấy phép xây dựng,...

... Nhưng chưa tạo được đột phá

PV: Với những chỉ số của ta hiện nay, sự hấp dẫn với các nhà đầu tư ở mức nào, thưa ông?

Ông Phan Đức Hiếu: Những kết quả đang đạt được ở mức khá so với chúng ta nhưng so với thế giới vẫn còn khoảng cách lớn và chưa đạt được mục tiêu đề ra nhiều năm nay dù đã dùng nhiều giải pháp từ khích lệ, động viên đến phê bình... Cải thiện MTĐTKD là một yếu tố thúc đẩy đầu tư. Nhưng chúng ta mới chỉ ở mức cải thiện dần dần, chứ để có sự chuyển biến, thay đổi hẳn về chất, tạo bước ngoặt, đột phá thực sự thì chưa có. Nhất là trong bối cảnh hiện nay, những nỗ lực cải thiện MTĐTKD đang bị san sẻ cho nỗ lực phòng, chống dịch Covid-19.

Mặc dù chất lượng MTĐTKD đã được cải thiện so với trước đây-tức là ta đã cải thiện so với ta nhưng so với yêu cầu và đặt trong bối cảnh phải cạnh tranh thu hút đầu tư thì còn rất nhiều thách thức và đòi hỏi nỗ lực rất lớn. Năng lực cạnh tranh 4.0 của Việt Nam vẫn chỉ đứng thứ 6 trong ASEAN, chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của nước ta có xu hướng tăng chậm lại và 4/7 trụ cột giảm bậc trong năm 2019. Về môi trường kinh doanh thì trong ASEAN, Việt Nam đứng ở vị trí thứ 5.

PV: Vậy tại sao dù đã nỗ lực nhưng cải cách thể chế chưa tạo được kết quả đột phá?

Ông Phan Đức Hiếu: Có thể nói, tư duy cải cách vẫn mang nặng tính từ từ, dần dần hoàn thiện chứ chưa mang tính thay đổi căn bản. Chương trình cải cách chưa thực sự trở thành ưu tiên một cách thực chất, nhiều nơi vẫn là sự “đối phó”. Thực tế việc thực hiện các nghị quyết của Chính phủ đã cho thấy rõ điều này. Bộ nào, cơ quan nào quyết liệt thì đạt được kết quả tốt và ngược lại; trong đó vai trò chủ động, tích cực của người đứng đầu chịu trách nhiệm thực thi cải cách rất quan trọng. Để cải cách có kết quả đột phá thì cần một sự chủ động, tích cực thực sự của người đứng đầu và đơn vị được giao nhiệm vụ tham mưu.

Cải cách đồng nghĩa với có thể làm mất đi quyền, lợi ích của một nhóm đối tượng, do đó luôn có sự phản ứng lại ở những mức độ khác nhau đối với quá trình cải cách. Ngoài ra, ngay cả khi cải cách không làm mất đi lợi ích thì cũng dẫn đến việc phải thay đổi phương thức quản lý quen thuộc cũng là một trở ngại bởi tâm lý ngại thay đổi, lo lắng rủi ro có thể xảy ra khi thay đổi phương thức, thói quen quản lý nhà nước. Do đó, việc có được động lực cải cách và duy trì được động lực này hiện nay đang thiếu. Ngược lại, rất nhiều trường hợp những hiện tượng, bất cập nào đó xảy ra thường đổ lỗi do cải cách dẫn đến buông lỏng quản lý và được sử dụng làm cơ sở để duy trì lại cơ chế cũ.

Cơ chế cải cách tốt đòi hỏi có sự kết hợp giữa thay đổi cái cũ và kiểm soát được chất lượng cái mới. Trên thực tế, cơ chế hiện nay dường như tách rời hai công việc này, một bên cải cách cái cũ và một bên ban hành cái mới. Như vậy, để cải cách đột phá thì không chỉ dừng lại ở việc giao nhiệm vụ mà đòi hỏi thay đổi cả cơ chế quản trị để bảo đảm nâng cao chất lượng thể chế mới và tạo động lực khuyến khích cho cách làm, cơ chế quản lý mới.

Sản xuất tinh bột nghệ ở Công ty Cổ phần Nông sản Bắc Kạn. Ảnh: LÊ HƯƠNG

Cải cách từ con người

PV: Ông có nghĩ để tạo được đột phá trong cải thiện MTĐTKD phải bắt đầu từ yếu tố con người?

Ông Phan Đức Hiếu: Vấn đề này đã được nói nhiều lần và cũng đã bàn nhiều nhưng tôi nghĩ bây giờ trong điều hành, theo dõi, giám sát thực thi cải cách MTĐTKD có lẽ phải áp dụng tinh thần và cách thức như Chính phủ đang làm với phòng, chống dịch Covid-19 vậy. Đến bây giờ, chúng ta đã cảm nhận sâu sắc hơn vai trò quan trọng của doanh nghiệp trong phát triển kinh tế và an sinh xã hội, doanh nghiệp mà “ốm” sẽ ảnh hưởng đến cả xã hội, không chỉ chậm sự phát triển kinh tế mà cả vấn đề an sinh. Nếu ai đó trước đây còn hoài nghi do thiếu những bằng chứng thực tế về vai trò đó thì qua đợt dịch này đã thấy rõ ràng và những ai chưa hiểu thì phải nhận thức lại.

Để có đột phá về cải cách thì tinh thần và cách làm cũng phải thay đổi. Như bình thường cải cách thường đặt kế hoạch theo năm thì nay nên được rút ngắn hơn. Trước đây, tinh thần cải cách mang tính chất từ từ, dần dần, đôi khi chỉ nhằm mục tiêu chủ yếu là tuân thủ theo chỉ đạo hơn là từ mong muốn, động lực tự thân để cải cách, thúc đẩy phát triển kinh tế và bảo đảm đời sống xã hội.

Bây giờ những người có vai trò thực hiện phải thay đổi suy nghĩ, cải cách không phải chỉ để tuân thủ nữa mà rõ ràng là trách nhiệm với quốc gia, đất nước, xã hội, cộng đồng doanh nghiệp và với chính người thân của mình. Vậy thì nỗ lực quyết tâm cải cách phải rất mạnh mẽ như phòng, chống dịch. Phát hiện một doanh nghiệp gặp khó khăn cũng phải như phát hiện bệnh nhân nhiễm Covid-19. Vướng mắc về thể chế, thủ tục có thể triệt tiêu doanh nghiệp, dự án không được triển khai thì cũng giống như người bệnh không được chữa, sẽ chết. Vì vậy, sự chỉ đạo giúp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp cũng phải quyết liệt chứ không phải bằng cách làm thông thường thông qua những công văn hành chính chỉ đạo chung chung các bộ, ngành giải quyết cho doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp có vấn đề, khó khăn thì cũng cần có những biện pháp rất cụ thể, phải đối thoại trực tiếp, tìm phương án giải quyết trong thời gian nhanh nhất. Tất nhiên nhiều địa phương cũng đã làm tốt nhưng cần sự đồng đều hơn. Thử hình dung một nghị định, chính sách về hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 vừa rồi có thể ban hành trong thời gian rất ngắn, trong khi những rào cản pháp lý thông thường hiện nay đôi khi mất hàng năm. Hay nếu như trong giai đoạn dịch bệnh cấp bách mà để triển khai trình tự một dự án sản xuất khẩu trang mất 3 tháng (đó là nhanh, bình thường có thể mất cả năm) thì coi như là thất bại rồi. Vì vậy, tinh thần cải cách, sự quyết liệt về mặt thời hạn phải nhanh như chống dịch vừa rồi, đã tốt rồi nhưng luôn phải tốt hơn nữa và tốt hơn rất nhiều thì mới tạo được sự đột phá và thay đổi.

Cơ hội từ Covid-19

PV: Dịch Covid-19 sẽ còn tác động lâu dài tới nền kinh tế thế giới cũng như trong nước, gây ảnh hưởng xấu tới nhiều doanh nghiệp. Vậy thời gian tới cần làm gì để tạo MTĐTKD tốt cho doanh nghiệp?

Ông Phan Đức Hiếu: Trong bối cảnh này, tôi nhận thấy chúng ta có hai cơ hội quan trọng để cải cách MTĐTKD. Chúng ta đang hy sinh thời gian chống dịch nhưng rõ ràng cũng có cơ hội lớn khi sản xuất, kinh doanh chưa phát triển thì cán bộ, công chức có nhiều thời gian cho việc rà soát lại hệ thống pháp luật, sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ... các quy định, quy trình không còn phù hợp; rà soát các dự án đang khó khăn nhằm tìm cách giải quyết... để khi dịch bệnh qua, doanh nghiệp có thể phục hồi, bắt đầu lại nhanh chóng. Tức là trong bối cảnh này, chúng ta có cơ hội tranh thủ tập trung nguồn lực để cải cách.

Thứ hai là từ ảnh hưởng của dịch bệnh thì tư duy về cải cách thể chế phải thay đổi, đặc biệt thứ giúp thúc đẩy sự năng động của doanh nghiệp, sự linh hoạt trong chuyển dịch là rất quan trọng. Trước đây, dự án ra được thị trường 10 ngày là nhanh nhưng giờ không phải là nhanh nữa. Nếu doanh nghiệp muốn phá sản để cơ cấu lại sản xuất, kinh doanh mà mất nhiều năm, triển khai dự án đầu tư mới mất hàng năm thì rõ ràng rất khó phát triển; hay nhiều mô hình kinh doanh sáng tạo mới hiện còn tranh cãi không được làm... Trong khi bối cảnh hiện nay các hoạt động thuê lao động, sa thải, tiếp cận nguồn vốn, triển khai dự án đầu tư của doanh nghiệp phải được thực hiện nhanh chóng, năng động, sáng tạo. Thể chế linh hoạt phải từ hai phía và thúc đẩy kinh doanh sáng tạo.

Nếu tranh thủ được giai đoạn này để làm tốt việc cải cách MTĐTKD thì khi dịch bệnh qua đi sẽ giúp doanh nghiệp, nền kinh tế phục hồi rất nhanh.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

DƯƠNG THU (thực hiện)