Suốt chiều dài lịch sử dân tộc ta có nhiều nhà giáo lỗi lạc, nhưng Chu Văn An là nhà giáo tiêu biểu nhất. Ông nổi danh, “học trò đầy cửa”, được tôn thờ ngay từ khi còn sống. Thời gian càng lùi xa, tấm gương ông càng vằng vặc sáng soi nền văn hiến nước nhà.
Chu Văn An có nhiều học trò đỗ đạt, thành danh. “Đại Việt sử ký toàn thư” chép về ông: “Phạm Sư Mạnh, Lê Quát đã làm hành khiển mà vẫn giữ lễ học trò, khi đến thăm thầy thì lạy ở dưới giường, được nói chuyện với thầy vài câu rồi đi xa thì lấy làm mừng lắm. Kẻ nào xấu thì ông nghiêm khắc trách mắng, thậm chí la hét không cho vào. Ông là người trong sạch, thẳng thắn, nghiêm nghị, lẫm liệt đáng sợ đến như vậy đấy. Minh Tông mời ông dạy thái tử học”.
Không chỉ vậy, sống trong thời điểm nhà Trần võ công hiển hách là vậy, mà đang có dấu hiệu suy tàn vì bọn tham quan vô lại, Chu Văn An đớn đau đứt ruột. Dù chỉ làm chức quan nhỏ nhưng ông đã dám dâng “Thất trảm sớ”, xin vua chém 7 tên quan hư hỏng, trong số ấy có nhiều tên quyền cao chức trọng, được vua tin yêu. Vua không nghe. Chu Văn An cáo quan ở ẩn.
Viết ca ngợi Chu Văn An có nhiều, nhưng có lẽ Cao Bá Quát viết hay hơn cả: “Thất trảm yêu ma phải rợn lòng/ Trời đất soi chung vầng hào khí/ Nước non còn mãi nếp cao phong”.
Để “Nước non còn mãi nếp cao phong” thì cái tinh thần, khí phách của Chu Văn An phải được sống dậy trong toàn Đảng, toàn dân ta, trong toàn thể các thầy, cô giáo hôm nay. Tưởng nhớ 650 năm ngày mất của người thầy giáo vĩ đại Chu Văn An vào năm 2020, nên chăng từ bây giờ, ngành giáo dục tổ chức một đợt sinh hoạt, học tập, chỉnh đốn lại đội ngũ, để người thầy mãi mãi vững vàng ở vị trí trung tâm của phát triển, mãi mãi là biểu tượng của trí tuệ, lương tâm và sự thanh sạch.
“Ôn cố tri tân” như thế chẳng những sẽ tiếp thêm năng lượng cho “vầng hào khí” quốc gia, mà còn làm “rợn lòng” những kẻ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, và cũng là việc hiếu nghĩa thiết thực với cha ông.
XUÂN BẰNG