Thời điểm này rất nhiều cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp tổ chức hội nghị tổng kết nhiệm vụ năm 2018. Thời gian tổ chức thường là một ngày, nhưng có nơi lại làm thủ tục thanh quyết toán tới 2 hoặc 3 ngày; đại biểu dự hội nghị phải ký từ 2 đến 3 tờ giấy nhận tiền thù lao hội nghị. Sự việc này được giải thích là chế độ chi tiêu cho hội nghị theo quy định thấp quá nên ban tổ chức vận dụng. Nhiều người cho rằng, việc vận dụng như thế này là hợp lý, nhưng lại không hợp pháp bởi trái với quy định của Bộ Tài chính.

Trên đây là hai trong số rất nhiều ví dụ cụ thể về sự vênh nhau giữa tính hợp pháp và tính hợp lý trong các quyết định, quy định.

Tính hợp pháp là biểu hiện của nguyên tắc pháp chế-một nguyên tắc hiến định. Trong khi tính hợp lý thể hiện tính khả thi và hiệu quả. Sức sống và khả năng tồn tại của các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hành chính phụ thuộc rất nhiều vào tính hợp lý của nó. Không phải ngẫu nhiên mà chủ đề của Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2018 (ngày 9-11) được nhấn mạnh đến việc nâng cao hiệu quả công tác xây dựng, thực thi, bảo vệ pháp luật. Bởi thực tế thời gian qua nhiều văn bản quy phạm pháp luật của chúng ta còn thiếu tính hợp lý, thiếu tính khả thi. Thậm chí có luật vừa mới ra đời đã bị lạc hậu, phải sửa đổi. 

Văn bản quy phạm pháp luật khi được ban hành chỉ có thể trở thành bộ phận hữu cơ của cơ chế điều chỉnh pháp luật và có hiệu quả khi nội dung và hình thức của chúng bảo đảm cả tính hợp pháp và tính hợp lý. Để làm được điều này, đòi hỏi những người xây dựng văn bản quy phạm pháp luật phải tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật, phù hợp với lý luận và thực tiễn, nghĩa là thủ tục đó phải bảo đảm tính hợp pháp và tính hợp lý. Quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật cần có sự tham gia của các cơ quan dân cử, các tổ chức chính trị-xã hội và các đối tượng chịu sự tác động để bảo đảm các văn bản quy phạm pháp luật đều hợp pháp và mang tính hợp lý.  

Một chủ trương, một văn bản hợp pháp nhưng chưa được sự ủng hộ của đại đa số quần chúng nhân dân thì phải xem lại ngay văn bản đó. Có thể văn bản đó đúng nhưng nhân dân chưa hiểu thì phải có thời gian tuyên truyền, giải thích, làm rõ; còn nếu văn bản có những điểm chưa hợp lý thì cần sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Trên hết, tinh thần thượng tôn pháp luật phải được lan tỏa đến mọi vùng miền, mọi gia đình và mọi người dân.

ĐỖ PHÚ THỌ