Tại nhà tù Robben, tôi đã được đọc cuốn sách “More than just a game” (tạm dịch: Hơn cả một trận đấu) của tác giả Chuck Korr và Marvin Close. Sau đó, tôi đã đến thăm Bảo tàng quận 6 ở Cape Town, nơi lưu giữ những tư liệu về các tù nhân nổi tiếng ở nhà tù Robben, giúp tôi thêm hiểu lãnh tụ vĩ đại Nelson Mandela, hiểu về nguyên Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma, người đã từng có câu nói nổi tiếng khi bị giam ở nhà tù Robben: “Nếu chúng ta có thể tiến hành một giải bóng đá trong điều kiện khắc nghiệt như thế này, thì chúng ta hoàn toàn có thể tổ chức, lãnh đạo cả một đất nước”.

Đặt chân đến Nam Phi, trong tôi có suy nghĩ: Phải tới ngay Cape Town, địa danh du lịch hàng đầu ở đất nước giàu có nhất lục địa đen này và bởi ở đó có sân vận động màu trắng nổi tiếng mang tên thành phố, được xem là sân bóng hiện đại và đẹp nhất châu Phi.

Tác giả đến thăm ngôi nhà “Quỹ Nelson Mandela”. 

Một người bạn bản xứ đón tôi ở sân bay, biết được ý định của tôi, liền bảo: “Nên bắt tàu đi ra đảo Robben”. “Sao lại là đảo Robben chứ không phải địa danh nào khác?”.

Cách thành phố Cape Town chỉ 15 cây số, nơi có nhà tù nổi tiếng Robben, nơi mà Nelson Mandela và các bạn tù của ông đã biến bóng đá trở thành chính trị và là một trong những vũ khí quan trọng giải phóng dân tộc Nam Phi. Anh bạn bản xứ đến lúc chúng tôi đặt chân đến nhà tù Robben mới hỏi: “Thế nào, có giống nhà tù Phú Quốc, nhà lao Côn Đảo ở Việt Nam không?”.

Cái cảm giác đặt chân vào bất cứ nhà tù nào, được mệnh danh “địa ngục trần gian” đều khiến du khách nôn nao, mệt mỏi. Tôi từng chứng kiến nhiều du khách nước ngoài nôn ngay cổng nhà tù Phú Quốc sau khi kết thúc chuyến tham quan. Họ sốc thực sự. Hóa ra giữa sách vở lịch sử và lịch sử thực tế khác xa một trời một vực. Những người Pháp, Mỹ đã nghe đến địa danh nhà tù Phú Quốc, nhà lao Côn Đảo... thường họ vẫn nghĩ nơi đó “khốc liệt” hơn các nhà tù khác, cho đến khi họ thực mục sở thị những hình ảnh phản chiếu sự thật lịch sử cách đây hơn nửa thế kỷ.

Sau chuyến thăm nhà tù Robben, chúng tôi đến thăm nhà Nelson Mandela, ngôi nhà có tên gọi “Quỹ Nelson Mandela” dù nó đã được biết đến như một bảo tàng về nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng này. Những người dân Nam Phi hằng ngày vào thăm cố Tổng thống Nelson Mandela với một đức tin kỳ lạ. Họ bảo với tôi rằng ông đang ở gần chúng ta, có khi ông trên thiên đường nhưng khoảng cách xa-gần thì bạn-tôi đều có thể chạm được vào ông, cảm nhận được tinh thần của ông, ý chí chiến đấu của ông, khát vọng về một Nam Phi giàu mạnh, bình đẳng, tự do khi bước chân vào ngôi nhà này.

Trong ngôi nhà của lãnh tụ cách mạng Nam Phi, tôi lại nhớ tới lễ trao giải thưởng thể thao danh giá Laureus tại Công quốc Monaco hồi năm 2000. Khi lãnh tụ Nelson Mandela lên phát biểu ghi nhận những đóng góp của các vận động viên thể thao nổi tiếng cho nền hòa bình thế giới, cả khán phòng im phăng phắc. Nhà lãnh đạo Nam Phi nói không dài, chừng 10 phút thôi nhưng những ai nghe ông trình bày bài diễn văn này đều nổi da gà. Tôi nhớ lại bài phát biểu trên của Nelson Mandela khi thấy những người dân Nam Phi quanh tôi nói về những bài diễn văn của ông.

Không có Nelson Mandela, không có World Cup 2010 được tổ chức ở Nam Phi. Nhờ có bóng đá nói riêng, thể thao nói chung mà Nam Phi đã được hàn gắn phần nào.

Trong ngôi nhà “Quỹ Nelson Mandela”, không hiểu sao tôi lại nhớ về nhà tù Robben. Vào những năm 60 thế kỷ trước, Nelson Mandela đã đứng ra thành lập Liên đoàn Bóng đá Makana của những tù nhân chính trị với 9 câu lạc bộ tham dự ngay trong nhà tù Robben. Nelson Mandela và những người bạn cách mạng của ông đã chiến đấu qua những trận bóng đá trong nhà tù khét tiếng nhất, nhì thế giới này. Họ đã tiến hành sinh hoạt ngay trong trận đấu, ở những giờ nghỉ giải lao. Lãnh đạo nhà tù biết chuyện nên cài một số đội bóng của cai ngục, nhân viên vào giải đấu trên, rồi vào cả giải cricke do Nelson Mandela đứng ra tổ chức để tìm hiểu thông tin nhưng cuối cùng họ lại bị cảm hóa. Năm 2007, FIFA đã công nhận Liên đoàn Bóng đá Makana là thành viên danh dự. 

Bài và ảnh: TRUNG GIANG