Phong trào toàn dân tập thể dục thể thao
Trong "Tuyên ngôn Độc lập" đọc trước toàn thể quốc dân đồng bào vào ngày 2-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tố cáo tội ác của thực dân Pháp. Người nêu rõ: “Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược”, “chúng bóc lột dân ta đến xương tủy, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn”.

Bởi thế, ngày 30-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ Liên hiệp lâm thời nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ký Sắc lệnh số 14, thành lập Nha Thể dục Trung ương trong Bộ Thanh niên. Với mục tiêu “xét vấn đề thể dục rất cần thiết để tăng bổ sức khỏe quốc dân và cải tạo nòi giống Việt Nam”, sắc lệnh nêu rõ: Nha Thể thao Trung ương có nhiệm vụ “liên lạc mật thiết với Bộ Y tế và Bộ Quốc gia giáo dục để nghiên cứu và thực hành thể dục trong toàn quốc”.

Hai tháng sau, vào ngày 27-3-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại ký Sắc lệnh số 33 thành lập Nha Thanh niên-Thể dục thuộc Bộ Quốc gia giáo dục, là cơ quan tham mưu của Chính phủ về thể dục thể thao. Cùng ngày, Báo Cứu quốc đăng bài “Sức khỏe và thể dục” của Người. Bài báo là lời kêu gọi toàn dân tập thể dục. Người khẳng định: “Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khỏe mới thành công” và “Mỗi một người dân mạnh khỏe, tức là góp phần cho cả nước mạnh khỏe”. Bởi vậy, Người kêu gọi: “Vậy nên tập luyện thể dục, bồi bổ sức khỏe là bổn phận của mỗi người dân yêu nước. Việc đó không tốn kém, khó khăn gì, gái trai, già trẻ, ai cũng nên làm và ai cũng làm được”.

leftcenterrightdel
 Ngày 15-2-1965, Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm xã nam Chính, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Ảnh tư liệu

Phong trào "Vệ sinh yêu nước"
Dịch bệnh được ghi nhận trong lịch sử Việt Nam rất sơ lược, suốt trong "Đại Việt sử ký toàn thư" (từ khởi thủy đến năm 1789) chỉ đề cập 9 lần xảy ra dịch bệnh, lần đầu thấy chép vào năm 1100 (Lý Nhân Tông, năm Canh Thìn).
Dưới thời nhà Nguyễn, nhiều lần dịch bệnh xuất hiện và cướp đi sinh mạng của rất nhiều người. Chỉ riêng trong “Đại Nam thực lục” thấy chép gần 70 trận dịch lớn nhỏ trong thời gian 75 năm (từ năm 1820 đến 1895, trung bình hơn một năm xảy ra một trận).

Đặc biệt, vào năm Minh Mệnh thứ nhất (1820), theo báo cáo của Bộ Hộ: “Bệnh dịch phát ra từ mùa thu sang mùa đông, bắt đầu từ Hà Tiên, sau rốt đến Bắc Thành, tổng cộng số người chết là 206.835 người”. Dân số cả nước lúc này khoảng 7 triệu người. Trận dịch này, các nguồn tư liệu đều không ghi chép rõ là bệnh gì nhưng qua việc nhà vua cho xuất kho bạch đậu khấu cấp phát để trừ dịch thì có thể đoán đây là dịch tả. Nguyên nhân của trận đại dịch được cho là xuất phát từ phương Tây, có lẽ thông qua các thuyền buôn của Tây dương vào buôn bán tại các cảng ở Nam Kỳ đã mang mầm bệnh du nhập.

Tiếp đó, vào năm Tự Đức thứ hai (1849), đại dịch tả và sốt rét xuất hiện trở lại với những báo cáo đầu tiên của các tỉnh thuộc khu vực Bắc Kỳ, sau đó nhanh chóng lan rộng ra khắp các tỉnh, thành phố, liên tiếp các tấu trình gửi về triều đình báo cáo tình hình dịch bệnh tại địa phương. Tuy nhiên, dịch thực sự bùng phát mạnh bắt đầu từ tháng 12 tại các tỉnh: Bình Định, Vĩnh Long, Định Tường, Hà Tĩnh, Sơn Tây, Quảng Bình, Hải Dương, Quảng Yên. Tổng kết của Bộ Hộ vào đầu năm sau (1850), trận đại dịch này “các hạt Nam, Bắc tổng số người chết là 589.460 người”.
Dưới chế độ thực dân phong kiến, nhân dân ta thiếu sự chăm sóc về y tế và chưa hiểu rõ vấn đề vệ sinh phòng bệnh nên số người chết khi dịch bệnh xảy ra là rất lớn. Năm 1902-1903, Hà Nội bị dịch hạch, bệnh này còn nguy hiểm hơn dịch tả, làm nhiều người chết. Tiếp đó, tại Bắc Kỳ vào năm 1937, bệnh dịch tả đã giết 75.000 người.
Nhưng khủng khiếp nhất trong lịch sử dịch bệnh Việt Nam là năm 1945. Trong công trình nghiên cứu về nạn đói năm 1945 của Giáo sư Văn Tạo và Giáo sư Furuta Moto (người Nhật) thì dân chúng miền Bắc không chỉ chết vì đói mà còn rất nhiều người chết do dịch bệnh. Theo số liệu của Tòa Khâm sứ Hà Nội, tháng 5-1945, trong số gần 2 triệu người chết đói thì có tới 400.000 người chết vì dịch bệnh.

Bởi vậy, ngay sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng vấn đề giữ gìn vệ sinh để phòng, chống dịch bệnh. Khi về thăm cán bộ và nhân dân tỉnh Sơn La vào thời kháng chiến chống thực dân Pháp, Người nói: “Ở đây đồng bào nhiều người còn sốt rét, các cháu bé thường đau mắt hột, bụng to. Vì sao? Vì không biết giữ vệ sinh. Đồng bào có muốn có sức khỏe để sản xuất không? Có muốn con cháu mình không đau mắt hột không, bụng to thế này không? Muốn thế phải giữ gìn vệ sinh, ăn uống sạch sẽ, nhà cửa sạch sẽ, vườn cũng sạch sẽ”. Người căn dặn: “Mình dù nghèo, ai cấm mình ăn ở sạch sẽ? Sạch sẽ là một phần của đời sống mới. Sạch sẽ thì ít đau ốm”.

Năm 1965, xã Nam Chính, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương đón Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm. Người đã đến tận các công trình vệ sinh, giếng nước, nhà tắm của các gia đình xã viên. Người khen ngợi: “Nam Chính là kiểu mẫu trong công tác vệ sinh phòng bệnh. Từ chỗ uống nước ao tù, đến nay, 416 gia đình đã có 369 cái giếng, 416 hố xí hợp vệ sinh, 82 nhà tắm, 22 tủ thuốc... Kết quả là bệnh tiêu chảy, đậu mùa, toét mắt đã chấm dứt”. Trong chuyến thăm này, Người đã đưa ra vấn đề vệ sinh phòng bệnh thành Phong trào “Vệ sinh yêu nước”.

Bên cạnh đó, để giữ gìn môi trường sống, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn cán bộ: “Cần giáo dục cho nhân dân biết giữ vệ sinh. Phải tuyên truyền một cách thiết thực và rộng khắp trong nhân dân, làm cho đồng bào hiểu rõ: Phải giữ gìn vệ sinh, ăn sạch, uống sạch, mặc sạch, ở sạch”. Với nhân dân, Người ân cần kêu gọi: “Mọi người từ già trẻ, trai gái đã là người yêu nước đều phải quan tâm đến vấn đề vệ sinh, giữ gìn sức khỏe”. Riêng trong 5 điều dạy thiếu niên, nhi đồng, Người nhắc nhở các cháu phải “Giữ gìn vệ sinh thật tốt”.

VĂN TOÀN