Hai màu sáng - tối
Ở đời luôn luôn có vay thì phải có trả. Không trả thì phải đòi, bằng cách này hay cách khác. Một khi việc đòi nợ thông qua các định chế luật pháp công chưa đạt được hiệu quả như mong muốn thì tất yếu sẽ xuất hiện hoạt động đòi nợ thuê. Thoạt tiên, ở trạng thái tự nhiên, đó có thể là những cá nhân hay những băng nhóm ngẫu hứng, thường hoạt động theo những nguyên tắc bột phát và thường là không mấy hợp pháp.
Tại những quốc gia sống theo cơ chế pháp quyền chặt chẽ, hoạt động đòi nợ thuê như một dịch vụ được thực hiện bởi những công ty chính danh. Tại Mỹ chẳng hạn, dịch vụ đòi nợ thuê thông qua các công ty xuất hiện từ những năm 70 của thế kỷ trước và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật với những quy định khá cụ thể, đặc biệt là về những việc mà các công ty đòi nợ thuê không được làm. Thí dụ, theo Đạo luật về thực tế đòi nợ một cách lương thiện (Fair debt collection practices act) được thông qua ngày 20-9-1977, các công ty đòi nợ thuê không được gọi điện thoại tới con nợ trước 8 giờ sáng và sau 21 giờ; không được sử dụng thường xuyên điện thoại để chọc tức, trêu ngươi hay sỉ nhục con nợ; không được liên hệ với con nợ tại nơi làm việc nếu người chủ của họ không cho phép làm như thế; không được ăn nói thô bạo với con nợ… Tại Nga, những công ty đòi nợ thuê được du nhập từ Mỹ sang vào đầu thập niên 2000. Thoạt tiên, đó là cơ sở làm việc chủ yếu cho các ngân hàng và chỉ tới những năm gần đây mới bắt đầu hoạt động rộng rãi trên thị trường. Từ tháng 7-2014, ở Nga đã có đạo luật về tín dụng tiêu dùng, với một số quy định về quyền hạn và trách nhiệm của các công ty đòi nợ thuê cũng như của những con nợ. Đạo luật này hạn chế thời gian cho các cuộc gọi điện thoại, nhắn tin hay gặp gỡ trực tiếp với con nợ, cũng như cấm sử dụng bất cứ một biện pháp nào có thể làm tổn hại tới con nợ… Cũng có những quốc gia mà hoạt động đòi nợ thuê không được quy định trong các điều luật chính thức, thí dụ như Belarus chẳng hạn… Tại đây không có khái niệm về các công ty đòi nợ thuê. Dịch vụ đòi nợ thuê ở Belarus được thực hiện bởi các luật sư, các nhân vật có thẩm quyền pháp lý hay các doanh nhân riêng lẻ có giấy phép thực hiện các dịch vụ tư pháp…
Nói một cách công bằng, dịch vụ đòi nợ thuê một cách hợp pháp đã có tác dụng nhất định trong đời sống xã hội, đáp ứng một nhu cầu rất có thực và rất chính đáng trong các hoạt động kinh tế tài chính. Tuy nhiên, như thực tế cho thấy, ở quốc gia nào cũng có thể xảy ra những sự cố tai hại trong dịch vụ đòi nợ thuê, khi những cơ sở nhận hợp đồng đòi nợ thuê áp dụng những biện pháp bạo lực phi pháp đối với con nợ… Ở Nga, cũng chỉ vì một số tội ác xảy ra trong quá trình đòi nợ thuê nên các nhà làm luật đã có lúc phải bàn tới việc cấm các công ty đòi nợ thuê hoạt động…
Ở Việt Nam, dịch vụ đòi nợ thuê đã đáp ứng ở mức độ nhất định nhu cầu thực của đời sống xã hội. Tuy nhiên, việc quản lý còn kém cỏi cùng với những quy định không chặt chẽ đã khiến cho hoạt động đòi nợ thuê nảy sinh vô số biến tướng. Thí dụ như những vụ việc bạo lực, cưỡng đoạt tài sản trong quá trình đòi nợ thuê gây ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự xã hội. Thậm chí đã xảy ra nhiều vụ đả thương vì đòi nợ thuê mà nạn nhân đôi lúc lại chính là những kẻ có dáng vẻ hung bạo tới dọa nạt các con nợ. Theo thông tin từ cơ quan công an, tỷ lệ những cơ sở đòi nợ thuê có dính dáng tới “xã hội đen” ở một số địa phương có thể lên tới hơn 90%(!). Trong nhiều trường hợp, quan hệ giữa chủ nợ và con nợ lại diễn ra trong những hình thức gần như “đi đêm”, khiến các cơ quan chức năng rất khó để vào cuộc khi sự cố xảy ra trong quá trình thanh toán công nợ… Và đây chính là mảnh đất màu mỡ cho những phần tử “xã hội đen” tự tung tự tác trục lợi…
Hai góc nhìn ngược chiều nhau
Không ngẫu nhiên mà trong quá trình thảo luận dự án Luật Đầu tư (sửa đổi) tại Kỳ họp thứ chín, Quốc hội khóa XIV, ý kiến của các đại biểu đối với việc cấm hay để tiếp tục đầu tư kinh doanh dịch vụ đòi nợ đã có sự khác biệt đến ngược chiều nhau. Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nhìn từ góc độ trong cơ chế thị trường thì việc tồn tại của dịch vụ đòi nợ là một “nhu cầu tất yếu”, đã tỏ ý đồng tình với những ý kiến đề nghị không nên cấm hoạt động này. Thay vào đó, theo bà, cần đưa ra các quy định, thiết chế quản lý chặt chẽ, đồng thời nâng cao trách nhiệm quản lý nhà nước đối với loại hình kinh doanh này, khắc phục những biến tướng… Bà cũng nhấn mạnh tới nguyên tắc: “Không phải không quản được là cấm!”. Tổng thư ký Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc cũng cho rằng: “Nghiên cứu chế tài tốt hơn là thấy cái gì khó thì cấm kinh doanh”. Đồng tình với ý kiến của Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Hà Ngọc Chiến, ông Nguyễn Hạnh Phúc đề nghị không quy định cấm kinh doanh dịch vụ đòi nợ, nhưng để hạn chế tiêu cực phát sinh cần bổ sung quy định về điều kiện chặt chẽ đối với doanh nghiệp, bảo đảm quản lý nhà nước hoặc có thể xem xét thay tên “dịch vụ đòi nợ thuê” thành “dịch vụ xử lý nợ”.
Để làm sạch sẽ và đúng đắn hơn hoạt động của dịch vụ đòi nợ thuê, nguyên Trưởng ban Dân nguyện của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải (vừa nhận nhiệm vụ làm Bí thư Tỉnh ủy Thái Nguyên) đã đề xuất nâng mức xử phạt hành chính với trường hợp lợi dụng đòi nợ thuê trục lợi, gây mất trật tự xã hội…
Khác với những ý kiến trên, Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu lại cho rằng: “Không nên tiếp tục duy trì hình thức đòi nợ thuê”. Ông tỏ ý ủng hộ việc cấm kinh doanh dịch vụ đòi nợ vì cho rằng, “hiện đòi nợ, vay mượn là hợp đồng dân sự, đã có thiết chế xử lý khi có tranh chấp như trọng tài, tòa án, hòa giải…” nên tốt hơn là sử dụng “các thiết chế này để đòi quyền lợi”, tiến tới xóa bỏ tình trạng biến tướng, lạm dụng việc kinh doanh dịch vụ đòi nợ để gây ra những phức tạp về an ninh trật tự… Ông Uông Chu Lưu cũng đưa ra phương án giải quyết đối với những công ty đòi nợ thuê đã được thành lập với các hợp đồng đã được ký kết. Theo ông, nên đưa ra dự thảo luật bổ sung quy định chuyển tiếp, cho phép những công ty đã thành lập thu xếp, chấm dứt hoạt động trong thời hạn một năm. Với những hợp đồng đã ký thì cho phép thực hiện hết thời hạn hợp đồng…
Một số đại biểu Quốc hội cũng có ý kiến tương tự như Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu. Thiếu tướng Nguyễn Mai Bộ, đại biểu Quốc hội của tỉnh An Giang, nêu lên một lý do rất cụ thể để cần phải xóa bỏ các đơn vị kinh doanh dịch vụ đòi nợ thuê: “Không có doanh nghiệp nào mà người lao động chủ yếu là xăm trổ, ba trợn ba trạo, công cụ lao động là dao kiếm, thủ đoạn là vũ lực”!
Chính vì còn có nhiều ý kiến khác nhau như vậy nên trong bản báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Đầu tư (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh đã nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ trình hai phương án để Quốc hội xem xét, quyết định. Phương án 1 giữ quy định như dự án luật đã trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ tám, tức là cấm kinh doanh dịch vụ đòi nợ. Phương án 2, tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội không quy định cấm “kinh doanh dịch vụ đòi nợ” tại điểm h khoản 1 Điều 6 mà quy định tại Danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện như Luật Đầu tư hiện hành. Vì việc thuê một đơn vị trung gian đứng ra thu hồi nợ xuất phát từ nhu cầu thực tế của cuộc sống, đáp ứng nhu cầu của khách hàng khi các công ty kinh doanh dịch vụ đòi nợ sử dụng các công cụ, biện pháp đạt kết quả, phù hợp với các quy định của pháp luật. Để hạn chế tiêu cực phát sinh, đề nghị cần bổ sung quy định điều kiện chặt chẽ đối với doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ đòi nợ để bảo đảm quản lý nhà nước đối với loại hình kinh doanh này…
Trên diễn đàn Quốc hội, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, ở thời điểm hiện nay, 217 doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ đòi nợ thuê, chủ yếu ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, đang gây ra tình hình an ninh trật tự phức tạp và đóng góp của lĩnh vực này với nền kinh tế không đáng bao nhiêu so với những gì phải bỏ ra khắc phục. Với tư cách người đại diện cơ quan soạn thảo dự án Luật Đầu tư (sửa đổi), ông khẳng định rằng, về vấn đề này, Chính phủ đã nghiên cứu rất kỹ lưỡng và chuẩn bị rất thận trọng các nội dung sau khi đã tổ chức hội thảo, hội nghị nhiều lần lấy ý kiến chuyên gia cũng như các nhà khoa học. Ban soạn thảo rất đồng tình với ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội góp ý tại phiên họp. Cụ thể là giữ quy định như dự thảo luật đã trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ tám, theo đó cấm kinh doanh dịch vụ đòi nợ…
Câu trả lời cho vấn đề tồn tại hay không tồn tại của dịch vụ đòi nợ thuê sẽ có sau cuộc bỏ phiếu sắp tới của các đại biểu Quốc hội đối với Luật Đầu tư (sửa đổi) vào ngày 17-6… Nếu xóa bỏ dịch vụ này (theo phương án 1) thì hẳn chúng ta sẽ không tránh khỏi phải đối mặt với những biến tướng khó lường trong việc thỏa mãn một nhu cầu có thực và chắc sẽ còn lâu dài trong đời sống kinh tế thị trường. Nếu để nó tiếp tục hoạt động (theo phương án 2) thì hẳn phải có những quy định chi tiết và nghiêm túc tới nghiêm khắc về những việc được làm và không được làm để dịch vụ đòi nợ thuê trở nên văn minh, quy củ và bảo đảm các yếu tố nhân văn hơn nữa…
MINH HUYỀN