Duyên nợ với xẩm

Nguyễn Quang Long không phải cái tên xa lạ với khán giả yêu nghệ thuật truyền thống nói chung, yêu hát xẩm nói riêng trong gần 20 năm qua, khi anh cùng Mai Tuyết Hoa, Khương Cường, Phạm Đình Dũng… nỗ lực phục hồi, đưa nghệ thuật hát xẩm trở lại và quen thuộc với công chúng ngày hôm nay qua việc thành lập nhóm Xẩm Hà Thành. Vốn sinh ra ở quê hương Kinh Bắc gắn với những câu hát quan họ, rồi theo học ngành thanh nhạc, lý luận âm nhạc ở Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam nên trong Nguyễn Quang Long đã hội tụ hai con người, một nhà nghiên cứu lý luận và một nghệ sĩ biểu diễn. Vì vậy, trong suốt quá trình phục hồi, lưu giữ và truyền bá những câu hát xẩm, Nguyễn Quang Long vừa ở vai trò một nhà nghiên cứu, vừa trực tiếp hát những câu xẩm… với mong muốn đưa xẩm có vị trí xứng đáng trong đời sống tinh thần của người dân, hoặc ít nhất được nhận diện trong “đại gia đình” âm nhạc cổ truyền dân tộc, tương đương với quan họ, chèo…

Quang Long cho biết, từ năm 2005 đến nay, anh dành 50% hoạt động âm nhạc cho xẩm, giống như ai đó cứ thôi thúc anh phải làm việc gì đó để lấy lại “tiếng thơm” cho xẩm! Cũng bởi nhiều năm trước, ai biết điệu xẩm, hát xẩm như thế nào. Chỉ một số ít nhà nghiên cứu còn nhớ đến nghệ nhân Hà Thị Cầu ở Ninh Bình còn hát xẩm. Nhưng đâu phải ai cũng dành thời gian, công sức để lặn lội về miền quê đó nghe bà Cầu hát. Cái duyên xẩm đến với Quang Long, ngày đó, anh đang công tác tại Nhà xuất bản Âm nhạc, nhạc sĩ Thao Giang-một người nặng lòng với xẩm tìm đến bày tỏ mong muốn cùng anh em nghệ sĩ, nhạc sĩ trẻ yêu nghệ thuật dân gian phục hồi hát xẩm. Vậy là NSND Xuân Hoạch, nhạc sĩ Thao Giang, nhạc sĩ Hạnh Nhân, NSƯT Thanh Bình, NSƯT Thanh Ngoan, Quang Long, Mai Tuyết Hoa… cùng nhau bắt tay phục dựng hát xẩm. Sản phẩm đầu tiên là album “Xẩm Hà Nội” ra mắt đầu năm 2006. Nhưng tất cả còn đau đáu làm sao cho xẩm được lan tỏa, được nhiều người biết đến. Một “chiến dịch” được lập ra, các nghệ sĩ đã vận động, thuyết phục thành công để rồi sân khấu âm nhạc dân gian “Hà thành 36 phố phường” với đặc sản chính là xẩm đã trở lại hằng tuần tại chợ đêm Hàng Đào-Đồng Xuân, góp phần tái hiện một nét đẹp của Hà thành 36 phố phường xưa và thổi thêm sức sống mới để nét đẹp ấy được nối dài theo hơi thở của thời đại. Cũng từ đây, nhiều bài xẩm do Nguyễn Quang Long sáng tác đã ra đời và được công chúng đón nhận. Chẳng hạn những bài xẩm mang tính thời sự, như: “Xẩm trà đá”, xẩm sai “Tiễu trừ cướp biển”… hay những bài xẩm trữ tình tôn vinh nét đẹp của Hà Nội và tình yêu, như: “Bốn mùa hoa Hà Nội”, “Tứ vị Hà thành”…

Nhạc sĩ Nguyễn Quang Long (bên trái) cùng nhóm Xẩm Hà Thành trong buổi ra mắt Album “Trách ông Nguyệt Lão”.

Album hát xẩm “Trách ông Nguyệt Lão” và MV “Trách ông Nguyệt Lão” được giới thiệu đúng những ngày đầu năm mới 2020 mang ý nghĩa đặc biệt đối với Nguyễn Quang Long. Đó là dấu ấn hành trình 25 năm theo âm nhạc chuyên nghiệp, 20 năm theo nghiệp nghiên cứu, lý luận âm nhạc của anh. Cái tên “Trách ông Nguyệt Lão” chủ yếu nói về đề tài tình yêu, cũng là tính trữ tình nội tâm, đồng thời pha chút dí dỏm nổi bật trong phong cách âm nhạc của Nguyễn Quang Long. Album gồm 9 bài xẩm, đều là những sáng tác của Quang Long. Trong đó, có 3 bài được khai thác từ thơ của hai thi sĩ thuộc hai thế hệ mà anh cảm thấy đồng điệu về tâm hồn, đó là Nguyễn Bính và Hồng Thanh Quang để lồng điệu xẩm trở thành những bài hoàn chỉnh là “Chân quê” (Nguyễn Bính); “Thôi em cứ việc lấy chồng” và “Nghĩ kỹ mà xem” (Hồng Thanh Quang). Điều đặc biệt, trong album “Trách ông Nguyệt Lão”, bên cạnh Nguyễn Quang Long còn có sự góp mặt của những giọng ca danh tiếng, điều này tạo nên sự đa dạng trong phong cách âm nhạc của album, đó là nghệ sĩ hát xẩm Mai Tuyết Hoa, NSND Thúy Ngần cùng các thành viên trong nhóm Xẩm Hà Thành. Một album nhạc cổ truyền phù hợp người nghe trong giai đoạn hiện nay. Đó chính là mong muốn của Nguyễn Quang Long khi thực hiện album, đồng thời cũng là quan điểm âm nhạc của anh.

MV “Trách ông Nguyệt Lão” do Nguyễn Quang Long và các thành viên nhóm Xẩm Hà Thành thực hiện, được đánh giá là một trong những MV sớm nhất của giới âm nhạc “tung” ra nhân dịp chào đón xuân mới Canh Tý. MV như một phim âm nhạc ngắn, kể về câu chuyện của một chàng nhiếp ảnh gia Hà Nội hào hoa phải lòng chị hai quan họ duyên dáng sau một lần lạc bước vào xứ Kinh Bắc trong ngày hội xuân. Để rồi, chàng trai cứ quẩn quanh tương tư với hình dáng đó. Chàng tìm về Kinh Bắc thì được biết cô gái đã ra Hà Nội. Chàng tiếp tục tìm nhưng không thấy cô gái trong mộng của mình đâu. Thứ duy nhất gắn kết chàng với xứ Kinh Bắc ấy là chàng gặp nhóm xẩm ở hội xuân Kinh Bắc và ở đất kinh kỳ Hà Nội. Đó là câu chuyện tình đẹp, lãng mạn, nhẹ nhàng, man mác buồn đúng với tinh thần của người quan họ, dù trên đường đời có thể không đến được với nhau nhưng “tình trong một khắc nghĩa dài trăm năm”. MV “Trách ông Nguyệt Lão” còn mang trong mình “sứ mệnh” là sản phẩm nghệ thuật đón chào kỷ niệm 1010 năm Thăng Long-Hà Nội của nhóm xẩm gắn với mảnh đất 36 phố phường. Nguyễn Quang Long quan niệm, dù là nghệ thuật nào thì cũng không thể sống được nếu không tiếp tục khơi nguồn dòng chảy để nó phù hợp với nhu cầu mang tính thời đại. Chính vì thế, muốn nối dài sự sống cho âm nhạc truyền thống nói chung, xẩm nói riêng càng cần phải tạo nên những sản phẩm mang tính nghệ thuật tích hợp nhiều yếu tố khác nhau, hài hòa giữa nghe và xem, truyền thống và đương đại.

Bài và ảnh: HÀ CHÂU