Hiện nay, do đời sống phát triển nên gia đình truyền thống chỉ còn ít nhiều ở nông thôn. Tuy nhiên, dù ở nông thôn hay thành thị, các gia đình cơ bản (gồm chỉ có cha mẹ và con cái) thì con cái vẫn thường xuyên lui tới thăm viếng ông bà. Nhiều gia đình con cái đã trưởng thành vẫn có thể tách khỏi nhà của bố mẹ, nhưng bố mẹ và con cái vẫn thường xuyên giữ mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Đại văn hào Đức J.W.von Goethe (1749-1832) đã có câu nói nổi tiếng: Bất kể nhà vua hay người dân cày, ai tìm thấy được sự yên ổn dưới mái ấm gia đình sẽ là người sung sướng nhất. Còn Tổng thống Mỹ Thomas Jefferson (1743-1826), tác giả của Tuyên ngôn Độc lập Hoa Kỳ đã viết: Những thời điểm hạnh phúc nhất của tôi thật ngắn ngủi. Đó là lúc tôi được sống dưới mái ấm gia đình.
Lòng hiếu thảo được coi là đứng đầu muôn hạnh. Người ta thường nói: Nỗi đau lớn nhất đời người là con cái muốn báo hiếu nhưng cha mẹ không còn nữa. Tám anh chị em chúng tôi nay đã vắng bóng cha mẹ và anh em chúng tôi đã quyết định mua sẵn một dãy mộ xây tạm gần mộ cha mẹ ở quê nhà để sau này sẽ vĩnh viễn được ở gần cha mẹ (chỉ trừ mộ chị gái tôi là ở cùng mộ của chồng tại nơi khác).
Chúng ta là một quốc gia còn nghèo về vật chất. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho biết: Giả định tăng trưởng của Việt Nam là 7%/năm thì mất 19 năm nữa mới bằng mức GDP bình quân đầu người của Thái Lan, cần 47 năm nữa mới bằng Hàn Quốc, 51 năm mới bằng Nhật Bản hiện nay. Không phải vì thế mà chúng ta có các gia đình kém hạnh phúc hơn các nước phát triển. Một nghiên cứu ở Mỹ cho thấy: Vào thời điểm nghiên cứu, nước Mỹ có 192 triệu gia đình, nhưng gia đình chỉ có 1 người chiếm tới 26,4% dân số, 2 người-33,4%, 3 người-16,8%, 4 người-14,3%, 5 người-6,4%, 6 người-2,2%, 7 người trở lên chỉ có 1,2%. Có tới 11% gia đình là độc thân nam và 15% gia đình là độc thân nữ. Tình hình gia đình ở nước ta chắc chắn là không như vậy.
Người ta cho rằng, mỗi gia đình đều có 4 mục tiêu quan trọng. Đó là bảo đảm cuộc sống no ấm, có sự bình đẳng hợp lý, cùng giúp nhau tiến bộ và luôn giữ gìn hạnh phúc. Chúng ta còn nghèo nhưng điều đó không cản trở việc tạo dựng hạnh phúc gia đình. Nhà triết học cổ đại Platon từng nói: Nếu coi thỏa mãn vật chất là hạnh phúc thì ta có thể xem con bò là hạnh phúc. Người ta thường nói đời người cần có một nơi trở về là gia đình và có những người để yêu thương mới là gia đình. Ai có cả hai điều đó chính là hạnh phúc.
Hạnh phúc gia đình trước hết là hạnh phúc của hôn nhân. Không có gia đình nào có thể hạnh phúc khi hôn nhân của bố mẹ không tốt đẹp. Người ta thường nói đến 10 bí quyết để gìn giữ ngọn lửa của tình yêu. Đó là: Thường xuyên tâm sự cùng nhau. Giải quyết khéo léo các xung đột nếu phát sinh. Tìm kiếm và trao cho nhau những sự tha thứ. Luôn nhớ xây dựng hạnh phúc là một chặng đường lâu dài. Luôn nghĩ về nhau với tinh thần tích cực. Luôn cùng nhau học hỏi để phát triển. Không quên những cuộc hẹn hò. Luôn đem đến niềm vui cho nhau. Tuân thủ nguyên tắc cho đi 60 chỉ cần nhận về 40. Cuối cùng là: Thống nhất với nhau về quan điểm tiền bạc. Người ta cũng thường nhắc tới 8 bí quyết để gìn giữ ngọn lửa hạnh phúc cho mỗi gia đình. Đó là: Trước hết phải sống gương mẫu, trung thực. Phải luôn suy nghĩ lạc quan, không thấy nặng nề, khó khăn. Biết tổ chức hài hòa cuộc sống gia đình. Vợ không ôm đồm mọi công việc gia đình mà biết chia sẻ cùng chồng và con cái. Luôn cố gắng duy trì bữa ăn gia đình. Biết tận dụng lạc thú của hôn nhân và luôn công khai tài chính giữa hai vợ chồng.
Bố mẹ tôi đã gìn giữ được một gia đình hạnh phúc dài lâu. Bố tôi xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo. Cuốn tiểu thuyết đầu tay của bố tôi là cuốn Cậu bé nhà quê. Mẹ tôi lại xuất thân trong một gia đình giàu có. Ông ngoại tôi là một trong những người đã góp số vàng nhiều nhất cho Bác Hồ trong Tuần lễ vàng (năm 1945). Mẹ tôi xa gia đình từ năm 18 tuổi để theo bố tôi vào Huế và từ năm 1946 đã cùng bố tôi và cả đàn con vượt qua biết bao khó khăn, thiếu thốn của những cuộc kháng chiến lâu dài. Đã có một đàn con được coi là thành đạt, với 7 tiến sĩ, 3 giáo sư và 3 phó giáo sư, đặc biệt là luôn thương yêu nhau hết mực, bố mẹ tôi không một lần nói nhau nặng lời và không dùng đòn roi mà chỉ bằng sự gương mẫu và tình thương yêu để giáo dục con cháu (đến nay đã đạt con số trên 70 con cháu). Đó là tài sản lớn nhất mà bố mẹ tôi đã để lại cho đời.
Hiện nay trong xã hội còn không ít bi kịch gia đình. Có người nhận xét: Nhà cửa ngày càng to thêm nhưng hạnh phúc ngày càng giảm sút. Nguyên nhân theo tôi không phải chủ yếu do khó khăn về tài chính, vì không ít gia đình nông dân, công nhân còn rất nghèo túng nhưng vẫn tràn đầy hạnh phúc. Nguyên nhân chính của sự đổ vỡ hạnh phúc gia đình là do bố mẹ thiếu gương mẫu dẫn đến vi phạm pháp luật hoặc do bố mẹ chia tay nhau một cách không bình thường. Hai là, con cái thiếu lòng hiếu thảo làm cho cha mẹ đau lòng. Ba là, việc giáo dục gia đình không đầy đủ dẫn đến con cái lầm lạc, chơi bời, nghiện hút và vi phạm pháp luật.
Những bi kịch gia đình dẫn đến tuổi thọ hôn nhân đang ngày càng giảm. Trung bình mỗi năm còn có đến khoảng 60.000 vụ ly hôn. Phân tích các nguyên nhân ly hôn, người ta nhận thấy 27,7% là do mâu thuẫn về lối sống, 25,9% do ngoại tình, 13% do quá nghèo khổ, 6,7% do bạo lực gia đình, 2,2% do bất bình thường về sức khỏe và 1,3% do hoàn cảnh phải sống xa nhau lâu ngày.
Theo Quyết định số 72/2001/QĐ-TTg, Thủ tướng Chính phủ đã chọn ngày 28-6 hằng năm là Ngày Gia đình Việt Nam. Các gia đình trong cả nước hãy xứng đáng là nơi bảo tồn, lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, làm sao trong cuộc sống của mọi gia đình, bất kể giàu, nghèo đều luôn tràn đầy những nụ cười hạnh phúc.
Gia đình là nơi mà khi nghĩ về nơi ấy bạn thấy tâm hồn mình thật bình yên. Là nơi bạn luôn có thể quay về kể cả khi vấp ngã. Gia đình là nơi đã trang bị cho bạn những hành trang quý giá nhất khi bạn bước vào ngưỡng cửa cuộc đời. Gia đình là điều tuyệt vời nhất mà Thượng đế đã ban tặng cho mỗi chúng ta, vì thế mỗi người hãy gìn giữ lấy nó.
GS, TS NGUYỄN LÂN DŨNG