Chiều nắng phai dần. Nghĩa trang Liệt sĩ xã Hải Long (Hải Hậu, Nam Định) im lìm trong tiếng lá khô xào xạc trên con đường bê tông dẫn đến đền thờ liệt sĩ sừng sững, trầm mặc uy nghi như mái đình cong vút. Trên nóc đền, hai con rồng chầu hướng về ngôi sao vàng năm cánh gắn trong bức phù điêu với hình ảnh những ngọn lửa bay lên như biểu tượng cho ý chí quật cường ở quê hương của anh-Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu, nơi có 3 người anh hùng lực lượng vũ trang (LLVT) nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Con đường này, ngôi đền ấy là tấm lòng của anh cùng Công ty TNHH Thương mại Him Lam dành cho quê hương.
Sau bao năm gắn bó với quân ngũ, mỗi lần về thắp hương tưởng nhớ những người đã hy sinh, anh lại ngồi trầm tư trên bậc đá với đôi rồng chầu cạnh bến sông quê, đối diện với cổng nghĩa trang liệt sĩ. Một trời ký ức ập òa hiện về. Ngày ấy, chú bé Hiệu sau mỗi buổi học lại một nắng hai sương phơi mình cùng bố mẹ trên đồng cạn, dưới đồng sâu để khi bước sang tuổi 18, anh lên đường nhập ngũ. Hành trang anh mang theo là bài học dang dở, là sự chân chất, mộc mạc của “người nhà quê”, là sự thông minh, lanh lợi, cả sự gan lì, mạo hiểm chỉ có ở những cậu bé chân đất đầu trần. Có lẽ tất cả những điều đó đã hun đúc để anh có thể hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, lập nhiều chiến công.
Ở bất cứ cương vị nào, trái tim vị tướng ấy vẫn hướng về quê hương. Giờ đây, nơi góc nghĩa trang, cây bồ đề tỏa cành xanh lá trong không gian tĩnh lặng. Theo giáo lý nhà Phật, nói đến bồ đề là nói đến sự bình an, thanh khiết, linh thiêng. Nghe như trong gió tiếng lá hình trái tim xào xạc kể câu chuyện từ hàng nghìn năm trước. Cây bồ đề có ý nghĩa là giác ngộ, nên được trồng khắp nơi trên thế giới và tượng trưng cho sự may mắn. Tháng 11-2003, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu dẫn đầu đoàn đại biểu Bộ Quốc phòng Việt Nam theo lời mời của Bộ Quốc phòng Ấn Độ sang thăm và làm việc với đất nước của Phật giáo. Món quà mà Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu nhận được từ Đại sư Thích Huyền Diệu khi thăm ngôi chùa cổ kính mà chỉ khách quý mới được đưa đến là 3 cây bồ đề lấy giống từ cây bồ đề nghìn năm tuổi nơi Phật Thích Ca Mâu Ni thành đạo. Cây bồ đề bé nhỏ, mong manh nhưng lại là biểu tượng cho trí tuệ và sự giác ngộ của Đức Phật vượt ngàn dặm từ đất nước xa xôi ấp ủ, chở che cho những linh hồn trinh nguyên, bất tử, cho sự sống vĩnh hằng được Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu trồng xuống mảnh đất quê hương, là nén tâm nhang thể hiện lòng tri ân vô bờ bến của ông với những người con của quê hương anh hùng. Từng cái tên trên mỗi tấm bia đều mang trong mình một câu chuyện đẹp về tình yêu chưa dám ngỏ, mang niềm khát khao về một giảng đường đại học, mang ước nguyện về một thửa ruộng đầy ắp, một mái ấm ríu rít tiếng trẻ thơ, mang khát vọng trở về trong niềm vui chiến thắng, mang huyền thoại về một chiến công oai hùng của những con người làm nên lịch sử. Và nếu như mỗi dòng nước mắt của người mẹ là một dòng sông thì trên đất nước Việt Nam này, trải qua bao thời kỳ dựng nước và giữ nước không biết bao dòng sông đã chảy.
Hai ngày trước 30-4-1975, toàn mặt trận thực hiện mệnh lệnh của Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp: Thần tốc, thần tốc hơn nữa, táo bạo, táo bạo hơn nữa. Tranh thủ từng giờ, từng phút, xốc tới mặt trận, giải phóng miền Nam. Trước tình hình đó, Trung đoàn 27 do Trung đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu chỉ huy nhận nhiệm vụ đánh chiếm Đường 16, mở cửa cho sư đoàn tiêu diệt tuyến tử thủ của địch ở Lái Thiêu. Thời gian bây giờ được tính bằng giây, bằng phút. Ngày 29-4, trung đoàn chuẩn bị tấn công Lái Thiêu nhưng đứng trước khó khăn lớn nhất là chưa nắm được tình hình địch và địa hình trong quận lỵ. Trong đêm tối với tình thế nước sôi lửa bỏng đó, tổ trinh sát của anh nhìn thấy xa xa le lói ngọn đèn dầu. Ngọn đèn đó đêm đêm được thắp lên từ bàn tay mẹ Sáu Ngẫu trong đợi chờ, hy vọng những đứa con trở về giải phóng quê hương. Và đêm nay, niềm khao khát của mẹ đã thành hiện thực. Nghe tiếng gõ cửa, nhìn thấy tấm vải đỏ trên ngực người chiến sĩ, má thầm thì: "Hồ Chí Minh", và tiếng người chiến sĩ như reo lên: "Muôn năm". Trái tim má như vỡ òa.
Má mở bọc giấy báo, lấy ra tấm bản đồ Đô thành Sài Gòn đã ố vàng vì thời gian, kỷ vật cuối cùng của người chồng đã hy sinh trao lại, được má giữ từ năm 1961, đưa cho Trung đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu. Rồi từ đó, ngày ngày má tỉ mẩn tìm hiểu tình hình quân địch. Để đêm đêm, tấm bản đồ đậm thêm những nét khoanh tròn, thêm những mũi tên ngang dọc. Niềm xúc động nghẹn ngào, niềm vui dâng trào trong lòng những người chỉ huy, bởi họ nhìn thấy sau những nét vẽ tỉ mỉ, chính xác, chằng chịt kia là những điểm trọng yếu, những vị trí đóng quân, bố trí hỏa lực quan trọng của địch trên con đường tiến về thành phố Sài Gòn. Để bây giờ, tấm bản đồ giúp đơn vị của Nguyễn Huy Hiệu tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững, mở toang cánh cửa phía Bắc, cùng với 4 cánh quân tiến vào Sài Gòn. Tấm bản đồ như một cây cầu bắc từ trái tim, tấm lòng của má, bắc từ những ngày đen tối trong đau thương mất mát của chiến tranh đến với ngày vui thống nhất, quê hương sạch bóng thù.
Khi má về với đất mẹ, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu trồng trong khuôn viên phần mộ của má Sáu Ngẫu một cây bồ đề mang về từ đất Phật. Nghe như đâu đây vang vọng lời má: “Đã là người dân Việt Nam, đứng trước ách thống trị của quân cướp nước, mỗi người đều có trách nhiệm bảo vệ đất nước như lời Bác Hồ: Hễ còn một tên xâm lược trên đất nước ta thì ta phải tiếp tục chiến đấu, quét sạch nó đi”. Không còn là tiếng của người mẹ, người ân nhân năm xưa mà là tiếng nói của người mẹ Việt Nam với những phẩm hạnh đáng quý: "Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang" với niềm tin vững chãi về sự sinh tồn, an lạc. Giờ đây, cây bồ đề ấy đã hóa bóng cổ thụ, mang cách sống ngay thẳng và thánh thiện, một lòng vì nước, vì dân như má, tỏa bóng sum suê cả một khoảng trời.
Thời gian dần trôi. Tất cả sẽ chìm vào dĩ vãng. Nhưng cây bồ đề trong Nghĩa trang Liệt sĩ xã Hải Long; cây bồ đề nơi phần mộ má Sáu Ngẫu... mãi mãi xanh tươi. Những cành lá bồ đề mãi mãi rì rào bài ca về người anh hùng một thời trận mạc với tấm lòng nhân hậu, bao dung. Rì rào bài ca về quê hương, xứ sở. Rì rào bài ca giữ nước.
PHẠM HỒNG LOAN