Di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối thuộc địa phận làng Lai Xá (Kim Chung, Hoài Đức, Hà Nội) được phát hiện cách đây 50 năm, có tổng diện tích 19.000m2. Qua 8 lần khai quật, giá trị của di chỉ này đã được các nhà khảo cổ học, chuyên gia phân tích, chỉ ra khá rõ ràng. Đây là nơi tìm thấy những cổ vật minh chứng cho dấu tích sinh sống đầu tiên của những cư dân Hà Nội cách đây 1.800-3.500 năm. Theo PGS, TS Lâm Thị Mỹ Dung, đây là một trong những di tích hiếm hoi của Hà Nội chứa đựng đầy đủ các tầng văn hóa cư dân sinh sống tại Hà Nội trải qua hơn 2.000 năm nay.
Với những giá trị văn hóa, lịch sử to lớn, việc cần thiết phải bảo vệ di chỉ đã được các nhà nghiên cứu, báo chí lên tiếng nhiều năm nay. Trong khi đó, quá trình đô thị hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ trong những năm gần đây đặt Vườn Chuối vào nguy cơ bị xóa sổ bởi các công trình nhà ở, đường giao thông...
Năm 2007, khi di chỉ Vườn Chuối thuộc quản lý của tỉnh Hà Tây, toàn bộ diện tích của di chỉ nằm trong quy hoạch Khu đô thị mới Kim Chung-Di Trạch được tỉnh giao nhà đầu tư. Đường vành đai 3,5 nối từ Quốc lộ 32 đến đại lộ Thăng Long được quy hoạch, đi qua một phần di chỉ. Năm 2008, Hà Nội mở rộng địa giới hành chính, di chỉ Vườn Chuối thuộc quản lý của TP Hà Nội, chủ đầu tư phải thực hiện điều chỉnh tổng thể quy hoạch chi tiết khu đô thị theo quy hoạch chung của Thủ đô nên tạm thời khu vực di chỉ chưa bị tiến hành xây dựng. Nhưng nhiều năm nay, khu vực này vẫn bị xâm phạm bởi tình trạng tập kết phế thải, thường xuyên bị đào bới trộm cổ vật.
Cuối năm 2017, UBND TP Hà Nội đã yêu cầu Sở Văn hóa và Thể thao TP Hà Nội xúc tiến các thủ tục để xem xét công nhận di chỉ này trở thành di tích lịch sử cấp quốc gia hoặc cấp thành phố. Tuy nhiên, sau một thời gian vẫn chưa có kết quả. cuối tháng 4 vừa qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có Quyết định số 1470/QĐ-BVHTTDL về việc cho phép thăm dò, khai quật khảo cổ tại khu vực Vườn Chuối. Theo đó, bộ cho phép Ban Quản lý di tích danh thắng Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học thăm dò, khai quật tại 3 khu vực gò Vườn Chuối, gò Mỏ Phượng, gò Dền Rắn thuộc xã Kim Chung. Thời gian thăm dò, khai quật từ ngày 25-4 đến 30-11 trên diện tích 500m2. Những hiện vật thu thập được trong quá trình thăm dò, khai quật được tạm nhập vào Bảo tàng Hà Nội để giữ gìn, bảo quản. Bảo tàng Hà Nội, Sở Văn hóa và Thể thao TP Hà Nội có trách nhiệm tiếp nhận, quản lý và báo cáo Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phương án bảo vệ và phát huy giá trị những hiện vật đó…
Tuy nhiên, hiện khu đô thị đang dần mọc lên ngay bên cạnh di chỉ, con đường vành đai 3,5 chỉ còn 50m nữa là đến trung tâm Vườn Chuối. Mặc dù công trình khu đô thị và đường vành đai 3,5 hiện tạm dừng thi công phần thuộc khu vực di chỉ, nhưng liệu công trình có tiếp tục thi công? Nếu tiếp tục thì bao giờ và vẫn theo quy hoạch hiện tại hay sẽ được điều chỉnh?... Điều này đặt ra vấn đề cần giải quyết hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa với phát triển để cân bằng lợi ích từ hai phía. Ở mảnh đất ngàn năm văn hiến với bề dày văn hóa, lịch sử lâu đời như Thủ đô Hà Nội, với tốc độ phát triển kinh tế-xã hội hiện nay, mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển như trường hợp ở Vườn Chuối không phải là lần đầu xảy ra. Việc phát hiện Đàn Xã Tắc khi làm tuyến đường Kim Liên-Ô Chợ Dừa; mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển ở làng cổ Đường Lâm… cũng đã từng xảy ra và đã có phương án giải quyết hợp lý. Bởi vậy, TP Hà Nội cần sớm có phương án quy hoạch phù hợp để vừa bảo đảm lợi ích của doanh nghiệp, vừa bảo vệ được di sản.
CHI PHONG