Nồng nàn tình yêu di sản

Cựu chiến binh Âu Xuân Kiên sinh năm 1948, từng là chiến sĩ Tiểu đoàn 901, Bộ tư lệnh Hóa học trong Chiến dịch bảo vệ Thành cổ Quảng Trị 1972. Trước khi nghỉ hưu, ông là thợ hàn áp lực bậc 7/7 của Nhà máy Xe lửa Gia Lâm. Chúng tôi hỏi ông: “Điều gì làm ông say sưa với những công việc về Di tích lịch sử Trường Lâm?” thì nhận được câu trả lời: “Khu đình, chùa Trường Lâm là Di tích quốc gia, thờ Đức Thánh Linh Lang Đại vương thời Lý và một số Nhân thần lập làng; là nơi ghi dấu hai lần Bác Hồ về thăm địa phương. Lễ hội đình Trường Lâm là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Việc giữ gìn và phát huy tác dụng của di tích, di sản này vừa là bổn phận đối với tiền nhân, với Bác Hồ; vừa góp phần xây dựng đời sống văn hóa, bồi dưỡng nhân cách con người. Việc không thể lơ là!”.

Ông Kiên ham mê lễ hội làng từ thuở ấu thơ. Thế rồi hồn quê đi cùng ông ra mặt trận, vào nhà máy, sang nước bạn, khích lệ ông lập công. Năm 1982, khi tham gia khôi phục di tích của làng, ông say sưa tìm hiểu các văn bản cổ và được biết điệu múa lột rắn khắc họa hình tượng rắn thần “dẫn thủy nhập điền”, tiêu thoát úng ngập rồi phủ phục bên kiệu Linh Lang Đại vương, tiếp nhận linh khí trời đất để lột xác, trở thành “Bạch xà đại tướng” phù hộ dân làng “nhân khang vật thịnh”. Đây là một di sản “độc nhất vô nhị” đặc trưng của Lễ hội Trường Lâm, cần phải bảo tồn.

leftcenterrightdel
Ông Âu Xuân Kiên (đứng giữa) đại diện Ban Di tích Trường Lâm nhận bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Từ kính ý đến say mê, ông Kiên bày tỏ nguyện vọng và được các lão làng cho tham gia gìn giữ, phát huy giá trị di tích, di sản lễ hội Trường Lâm, khởi đầu là các vai trong đội tế nam như: Thủ hiệu, Bồi tế, Quan chủ; đồng thời truyền dạy kỹ càng các bài tế lễ và điệu múa lột rắn…

Tận tụy giữ hồn quê

Ở cương vị Trưởng ban Di tích Trường Lâm, ông Kiên quán triệt sự chỉ đạo của trên và hương ước, tục lệ đối với các hoạt động văn hóa lịch sử truyền thống, tâm linh để đổi mới công tác quản lý, thực hành, nhằm bảo tồn, phát huy cao độ giá trị của di sản trong đời sống xã hội. Ông chú ý giữ bản sắc căn cốt của Lễ hội truyền thống Trường Lâm (diễn ra vào tháng Hai âm lịch hằng năm), có kế thừa, sáng tạo, phù hợp dân sinh; loại bỏ hủ tục, nạn mê tín dị đoan; tạo ấn tượng tốt đẹp trong dân làng và quan khách. Ông động viên lớp trẻ duy trì điệu múa cổ lột rắn trong nghi lễ và làm tư liệu văn hóa phi vật thể của làng.

Ông Kiên nắm chắc ngọn ngành, thực trạng từng tiểu mục di tích đình chùa, Nhà lưu niệm Bác Hồ và có những ý kiến hay về tôn tạo, bảo tồn, tu bổ... Năm 2018, nhân kỷ niệm 60 năm Bác Hồ về thăm Trường Lâm, phường Việt Hưng tổ chức dựng tượng Bác bằng đồng. Có ý kiến muốn đặt hàng tại cơ sở đúc tượng ở đây đó nhưng ông đề xuất làm tại sân đình Trường Lâm, đúng vị trí Bác đã đặt chân, để bà con được chứng kiến, tiếp tục kể câu chuyện “Mùa xuân đón Bác”, nối dòng chảy truyền thống cho đời sau. Khu di tích Trường Lâm có một giếng cổ. Theo thần phả, vị trí giếng là rốn của con rồng (long đỗ tỉnh) có ý nghĩa rất quan trọng về phong thủy và tâm linh. Giữa lúc lễ hội làng đến gần từng ngày thì do các yếu tố tự nhiên tác động, nước giếng bị ô nhiễm nặng. Ông Kiên lặn lội gặp đồng đội cũ ở Binh chủng Hóa học, nhờ ứng cứu. Dựa vào công thức hóa chất và phương pháp xử lý do đồng đội cung cấp, ông và anh Sơn trong Ban di tích đã trực tiếp diệt tảo, trợ lắng, diệt khuẩn… đưa giếng làng trở lại trong sạch với đàn cá tung tăng mừng đón hội làng, tạo hiệu ứng tâm lý tốt lành trong nhân dân và tiết kiệm cho làng hàng chục triệu đồng vì không phải trả tiền thuê rửa giếng…

Quan sát cái cách ông Kiên trao truyền kiến thức và kinh nghiệm tiến hành lễ hội cho lớp trẻ mới thấy lý thú. Ông luôn nhắc nhở các thành viên đã vào lễ thì phải tận tâm và làm đúng bổn phận”. Trao đổi về kinh nghiệm tổ chức lễ hội, ông bảo có những việc nhạy cảm cần phải lưu ý. Tỷ dụ, kéo co là trò chơi rất hấp dẫn trong hội làng. Khi lập các đội tham gia thì nên lấy đơn vị hành chính, như các tổ dân phố, đoàn thanh niên, chi hội phụ nữ, cựu chiến binh… thi với nhau. Chớ lấy các dòng họ ra thi đấu, bởi vì dễ đụng đến tự ái, cay cú của những thành viên quá khích, tiềm ẩn mất đoàn kết.

Có ông thợ ảnh giơ máy đón đoàn rước thánh, nhắc những người đi đầu cười lên cho đẹp ảnh. Ông Kiên nhẹ nhàng góp ý: “Vui xem hát, lạt xem bơi, khoan thơi dâng lễ. Hành lễ trước Thành hoàng, thái độ phải cung kính, hành vi phải nền nã. Không nên nói cười phớ lớ!”... Trong quá trình làm công tác di tích, ông Kiên đã truyền dạy được 60 học trò đều là người Trường Lâm với hai môn sinh tiêu biểu là Lương Tiến Vũ (môn đầu lột rắn) và Âu Quốc Lâm (vai Quan chủ tế nam) với mong muốn lớp trẻ sẽ kế bước cha anh bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của quê hương Trường Lâm.

Những nỗ lực của ông Kiên cùng đồng nghiệp đã góp phần thiết thực để Nhà nước công nhận đình chùa Trường Lâm là Di tích lịch sử cách mạng kháng chiến (năm 2005), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Lễ hội truyền thống làng Trường Lâm là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (năm 2018), UBND TP Hà Nội công nhận 13 đạo sắc phong là tài liệu lưu trữ quý hiếm, Đội múa lột rắn của Trường Lâm được mời biểu diễn tại Tượng đài Lý Thái Tổ trong chương trình kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long-Hà Nội do UBND TP Hà Nội tổ chức và được nhận Bằng khen của thành phố... Thấy tên ông trong danh sách “Người tốt-việc tốt” Thủ đô, tôi xin gặp ông, lấy tư liệu để viết bài. Ông nói chân thành: “Được thành phố biểu dương, vinh dự chứ. Song, hãy để mình tự thân tiếp tục phát huy, khỏi phụ lòng tin của lãnh đạo và nhân dân... Tôi có thế nào, anh viết như thế. Anh nói quá lên là tôi “kiện”! Dứt lời, ông cười vui nhưng tỏ rõ sự nghiêm túc.

Bài và ảnh: XUÂN THƯƠNG