Mối nguy từ nhạc “bẩn”

Chúng tôi phải sử dụng tính từ này trong ngoặc kép, bởi cho đến nay, nó chưa được đưa vào sử dụng trong ngôn ngữ giáo khoa âm nhạc. Nó mới xuất hiện thời gian gần đây trên truyền thông, khi một số nhạc sĩ lên tiếng bày tỏ thái độ lo ngại mối nguy từ những sản phẩm âm nhạc kém thẩm mỹ, phi nghệ thuật đang phổ biến tràn lan trên mạng giải trí và đang có nguy cơ bùng phát. Một trong những người lên tiếng mạnh mẽ nhất là nhạc sĩ Võ Thiện Thanh, người được anh chị em đồng nghiệp và công chúng yêu nhạc đánh giá là tài hoa, kỹ tính và nghiêm túc trong làm nghề. Xuất hiện trên truyền thông giao lưu với công chúng âm nhạc, nhạc sĩ Võ Thiện Thanh cho rằng: Những người sáng tác ra những sản phẩm nhạc “bẩn” không làm vì nghệ thuật. Thế nên nguy cơ lớn nhất không phải là những người tạo ra dòng nhạc đó mà là những người nghe. Hậu quả đáng ngại nhất là lứa học sinh các cấp. Sự ảnh hưởng của nhạc “bẩn” sẽ tạo ra một thế hệ mang thẩm mỹ thấp. Cũng giống như người bán rau bẩn, họ không bị ngộ độc mà người ăn mới bị. Nếu không định hướng thẩm mỹ tốt, không có có cách giáo dục âm nhạc bài bản thì thế hệ con cháu chúng ta sẽ lãnh hậu quả, cũng giống như ăn rau bẩn vậy.

leftcenterrightdel
Các nhà báo, phóng viên bỏ phiếu bầu chọn Giải “Âm nhạc cống hiến” năm 2019. Ảnh: TRỊNH HỮU

Theo dõi thị trường và đời sống âm nhạc những năm qua, chúng ta dễ dàng nhận thấy, những sản phẩm âm nhạc rẻ tiền thường núp bóng dòng nhạc trẻ để len vào thị hiếu công chúng. Dưới danh nghĩa tìm tòi cái mới, phá cách trong sáng tác, biểu diễn, các tác giả và người thể hiện ca khúc rất biết cách lựa chọn thời điểm, phương pháp truyền thông, quảng bá sản phẩm để thu hút công chúng hiếu kỳ nhằm kiếm tiền. Sản phẩm âm nhạc của họ đánh vào tâm lý tò mò và thị hiếu đám đông của một bộ phận công chúng trên Youtube và các trang mạng xã hội. Những sản phẩm nhạc “bẩn”, kiểu như: “Như cái lò”, “Thẩm du”, “Như lời đồn”… nhảm nhí, dung tục từ ca từ cho đến cách hát, trang phục, phong cách biểu diễn… xuất hiện thời gian qua là những dẫn chứng. Vì tâm lý tò mò, một bộ phận không nhỏ công chúng trẻ đã vào trang Youtube của nhà sản xuất để xem sản phẩm. Dù nó nhanh chóng chết yểu sau đó, nhưng chỉ cần lượt người truy cập tăng đột biến trong một thời gian ngắn thì mục tiêu kiếm tiền của nhà sản xuất đã đạt được. Không chỉ trong âm nhạc mà trên một số lĩnh vực đời sống, không ít người đã lợi dụng đặc điểm này để kiếm tiền qua Youtube bằng những chiêu trò lố. Khá Bảnh, Phúc XO, “Thánh chửi” Dương Minh Tuyền… là những ví dụ.

Mấy năm trước, giới chuyên môn và công chúng tiến bộ đã rất ngán ngẩm với kiểu làm nhạc dễ dãi, nội dung nhảm nhí, ca từ vô nghĩa, hát như nói, la hét, nhảy nhót “giật đùng đùng”, trang phục hở hang… Đáng tiếc, do khâu biên tập, kiểm duyệt còn nhiều kẽ hở nên một số sản phẩm âm nhạc kiểu ấy đã lọt vào một số chương trình âm nhạc có uy tín, được truyền hình trực tiếp, gây bức xúc dư luận. Nhạc “nhảm” bây giờ đã phát triển thành nhạc “bẩn”, dung tục và phản cảm hơn nhiều. Theo nhạc sĩ Võ Thiện Thanh, mối nguy từ nhạc “bẩn” là rất lớn, nhưng không thể cấm, trừ khi nó có dấu hiệu vi phạm pháp luật. Không chỉ ở Việt Nam mà rất nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới cũng có tình trạng này. Đó là mặt trái của đời sống xã hội trong môi trường bùng nổ công nghệ thông tin, hội nhập văn hóa, khi sản phẩm âm nhạc cũng là loại hàng hóa đặc thù mang lại lợi nhuận hấp dẫn. Để hạn chế nhạc “bẩn”, chúng ta vừa phải phát triển thị trường, đời sống âm nhạc lành mạnh, chất lượng nghệ thuật cao, vừa phải đẩy mạnh giáo dục thị hiếu âm nhạc cho giới trẻ. Đó là cách lấy xây để chống, lấy hoa thơm lấn át cỏ dại, lấy sạch khắc chế bẩn, lấy cái đẹp dẹp cái xấu…

Gốc của cống hiến là “Chân - Thiện - Mỹ”

Hiện tại, đời sống âm nhạc của chúng ta có rất nhiều mô hình, sân chơi, giải thưởng… có giá trị, nhằm tôn vinh, khuyến khích giới sáng tác, biểu diễn hướng đến những giá trị nghệ thuật đích thực. Đó cũng là cách thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của thị trường, đời sống âm nhạc. Một trong những giải thưởng có uy tín hàng năm là Giải “Âm nhạc cống hiến”, do Báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) tổ chức, với sự tham gia bầu chọn của các nhà báo, phóng viên mảng âm nhạc, nghệ thuật trong cả nước. Giải “Âm nhạc cống hiến” năm 2019 vừa trải qua cuộc bầu chọn nghiêm túc và gala tôn vinh, với sự tham gia bỏ phiếu kín của 100 nhà báo, phóng viên. Trước khi tham gia bỏ phiếu, các nhà báo, phóng viên đã tham gia đề cử những gương mặt, sản phẩm âm nhạc nổi bật trong năm qua. Theo nhạc sĩ Hữu Trịnh, Phó trưởng ban tổ chức Giải “Âm nhạc cống hiến”, năm qua đời sống âm nhạc phát triển phong phú, sôi động với sự góp mặt của hàng loạt tên tuổi tài năng cùng nhiều sản phẩm chất lượng tốt. Chính vì vậy, để lựa chọn gương mặt, sản phẩm xuất sắc nhất cho cả 9 hạng mục (nhà sản xuất, MV, bài hát, nghệ sĩ, chuỗi chương trình, chương trình, album, nhạc sĩ, ca sĩ xuất sắc của năm) là lựa chọn không hề dễ dàng đối với ban tổ chức cũng như cá nhân các nhà báo, phóng viên. Tuy nhiên, nhìn vào danh sách đề cử và những gương mặt, sản phẩm được tôn vinh, dễ nhận thấy dòng nhạc trẻ vẫn chiếm ưu thế. Không ít người bày tỏ thái độ tiếc nuối khi nhiều gương mặt, sản phẩm âm nhạc mang màu sắc dân gian, dân tộc, truyền thống được đánh giá cao trong năm, đã không có mặt trong danh sách đề cử và bầu chọn cuối cùng. Một trong những gương mặt ấy là NSƯT Tố Nga. Năm 2018 là năm Tố Nga lao động nghệ thuật với cường độ “khủng”. Không những cho ra đời nhiều MV âm nhạc chất lượng, chị còn là giám đốc sản xuất, đỡ đầu cho nhiều sản phẩm âm nhạc của các giọng ca đàn em. MV nổi bật nhất của NSƯT Tố Nga là “Cúc ơi”, bản tình ca hào hùng, lãng mạn về 10 cô gái Thanh niên xung phong hy sinh ở Ngã ba Đồng Lộc, được thể hiện và dàn dựng công phu.

Không khó để lý giải nguyên nhân những gương mặt, sản phẩm âm nhạc mang màu sắc dân gian, dân tộc, truyền thống thường ít có cơ hội lên ngôi trong Giải “Âm nhạc cống hiến”, bởi người cầm cân nẩy mực đều là các nhà báo, phóng viên. Một trong những tiêu chí hàng đầu để được báo giới lựa chọn là gương mặt, sản phẩm âm nhạc đó phải được truyền thông săn đón. Mà khoản này thì dòng nhạc mang âm hưởng dân ca, dân gian, truyền thống thường ít tạo được đột biến như nhạc trẻ. Điểm sáng trong hoạt động bầu chọn này là liên tục trong nhiều năm, Giải “Âm nhạc cống hiến” luôn đề cao những chương trình, chuỗi chương trình lấy chất truyền thống dân tộc làm chất liệu và cảm hứng sáng tạo. Chương trình “Giai điệu tự hào” trên VTV là một điển hình. Chuỗi chương trình này đã làm sống lại, lan tỏa những tác phẩm âm nhạc của một thời hào hùng bằng những bản phối mới gắn với sự tương tác của các hội đồng bình luận, là những nghệ sĩ, chuyên gia, nhà báo có uy tín. Bên cạnh đó, những gương mặt ca sĩ, nhạc sĩ tài năng, có quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc vì mục tiêu cống hiến như: Tùng Dương, Thanh Lam, Mỹ Linh, Phương Thảo, Mỹ Tâm, Đức Tuấn, Võ Thiện Thanh, Quốc Trung, Đức Trí… luôn được các nhà báo, phóng viên lựa chọn đề cử trên những hạng mục tương ứng với hiệu quả cống hiến trong nhiều năm liền.

Xét trên bình diện chung, thị trường và đời sống âm nhạc đang tự nó khẳng định và đào thải theo quy luật phát triển. Trình độ dân trí, thị hiếu thẩm mỹ của công chúng luôn hướng đến tìm tòi, khám phá, cảm thụ âm nhạc bằng thái độ và sự đòi hỏi ngày càng cao. Thế nên không phải cứ gương mặt, sản phẩm “hot” là được tôn vinh. Công nghệ lăng xê, chiêu trò quảng bá, dù có tinh vi, khéo léo đến đâu cũng chỉ có thể đánh lừa thị hiếu của một bộ phận công chúng trẻ trong một thời gian rất ngắn. Khi đã bị công chúng quay lưng thì khó mà tìm đường trở lại. Đó là sự công bằng tất yếu. Ngược lại, những nghệ sĩ có tài năng, tâm huyết, lao động nghệ thuật nghiêm túc, dù sự xuất hiện của họ không ồn ào, nhưng “hữu xạ tự nhiên hương”, khi đã được công chúng đón nhận thì luôn có sức sống lâu bền.

Nói theo cách của nhạc sĩ Võ Thiện Thanh, nhạc “bẩn” không phải là sản phẩm nghệ thuật. Nó chỉ là thứ tầm gửi, bám vào đời sống âm nhạc để gây chú ý bằng tai tiếng, scandal nhằm kiếm tiền. Không một ai trong chúng ta muốn ăn thực phẩm bẩn để phải ngộ độc. Đời sống văn hóa tinh thần cũng vậy. Muốn tránh chất độc, muốn thế hệ con cháu mình không bị ngộ độc, hãy luôn tỉnh táo, biết gạn đục khơi trong, chọn lựa sản phẩm âm nhạc có uy tín, chất lượng, tẩy chay ngay và luôn những sản phẩm “bẩn”. Đó là thái độ cần có và cần thiết của người lớn ở ngay trong mỗi gia đình, chứ không phải ngồi đổ lỗi cho giáo dục, cho xã hội. Khi không có người “mua”, không có lý do gì để người “bán” tốn công tốn sức làm nhạc “bẩn”.

PHAN TÙNG SƠN