Nơi trao truyền cảm hứng và khát vọng

Viết tiếp mong ước của mẹ

Chúng tôi gặp bà Nguyễn Thanh Hoa, con gái cả của nhà thơ Tố Hữu vào một buổi chiều thu. Vừa sắp xếp ngăn nắp lại những kỷ vật của bố, chốc chốc bà Hoa còn trả lời điện thoại, tin nhắn. Bà Hoa chia sẻ: “Từ khi Nhà lưu niệm Tố Hữu tạm đóng cửa năm 2018 để tiến hành xây dựng bảo tàng, tôi đã nhận được rất nhiều tin nhắn, điện thoại. Nhiều người háo hức hỏi thăm bao giờ bảo tàng khai trương? Bảo tàng có thêm nhiều kỷ vật, hình ảnh, tài liệu mới không? Việc trưng bày của bảo tàng có gì khác so với nhà lưu niệm?... Đặc biệt, trong số đó có nhiều học sinh, sinh viên cũng thể hiện sự quan tâm và mong muốn sớm được trở lại tham quan”.

Nhà thơ Tố Hữu và phu nhân lúc sinh thời.

Ngồi trò chuyện với bà Nguyễn Thanh Hoa mới biết, năm 2002, sau khi nhà thơ Tố Hữu mất, phu nhân của nhà thơ là cụ Vũ Thị Thanh đã bày tỏ mong muốn tha thiết được xây dựng một nhà lưu niệm. Trước hết, không gian này nhằm để con cháu, bạn bè được tiếp cận với những tác phẩm của Tố Hữu ở khía cạnh chưa từng được công bố, như: Bản thảo, thư từ, vần thơ... Bà Nguyễn Thanh Hoa cho biết: “Thực tế không phải lúc bố tôi mất, mẹ mới có ý tưởng xây nhà lưu niệm. Suốt cuộc đời sống chung, mẹ tôi đã rất có ý thức trong việc giữ gìn những hình ảnh, sổ tay, tài liệu của bố. Xuất phát từ việc mẹ tôi rất yêu bố. Tình yêu đó không đơn thuần là tình cảm trai gái, nghĩa tình vợ chồng mà còn là tình yêu của một độc giả trung thành, say mê những vần thơ của ông”.

Sau khi trả lại nhà công vụ cho Nhà nước, cụ Vũ Thị Thanh đã nhờ các con tìm kiếm một ngôi nhà với mảnh vườn để có thể xây nhà lưu niệm. Sau vài năm chuẩn bị, đến năm 2009, Nhà lưu niệm Tố Hữu được khai trương trong khuôn viên của nhà D9-Làng quốc tế Thăng Long (Hà Nội). Nhà lưu niệm hoàn toàn là do gia đình nhà thơ Tố Hữu tự thiết kế, xây dựng, bố trí theo mạch cảm xúc dù không ai có chuyên môn về lĩnh vực bảo tàng. Suốt 11 năm qua, Nhà lưu niệm Tố Hữu đã trở thành một điểm thu hút khách tham quan, các đồng chí, đồng nghiệp và những người yêu mến sự nghiệp văn học nghệ thuật của nhà thơ cách mạng Tố Hữu. Lật giở từng trang trong cuốn sổ lưu niệm, tôi ấn tượng bởi tâm tư của sinh viên Nguyễn Quỳnh Anh: “Với thế hệ trẻ chúng con, những vần thơ trong bài “Từ ấy”, “Việt Bắc” đã quá quen thuộc. Chính những bài thơ đó đã phần nào là động lực truyền cảm hứng để chúng con thêm yêu quê hương, đất nước, biết trân trọng những gì đang có. Hai từ cảm ơn hay biết ơn là không đủ để chúng con thể hiện tình cảm, sự kính trọng với nhà thơ Tố Hữu. Có mặt tại Nhà lưu niệm Tố Hữu hôm nay, con cảm thấy rất tự hào”.

Sau khi cụ Vũ Thị Thanh mất năm 2012, Nhà lưu niệm Tố Hữu được 3 người con của cụ là Nguyễn Thanh Hoa, Nguyễn Vũ Phương và Nguyễn Minh Hồng quản lý. Thời gian qua, du khách đến với Nhà lưu niệm Tố Hữu khá đa dạng. Từ những em nhỏ, học sinh, sinh viên, độc giả yêu thơ, người nước ngoài cho đến những người có chuyên ngành về lĩnh vực bảo tàng. Đã có nhiều góp ý gửi đến gia đình với mong muốn có một cách làm mới để những kỷ vật, tài liệu, hình ảnh về nhà thơ Tố Hữu truyền tải đến công chúng một cách đặc sắc, sinh động hơn. Bà Nguyễn Thanh Hoa cho biết: “Cách đây 3 năm, tôi tình cờ được mọi người giới thiệu Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên. Đây là bảo tàng tư nhân đầu tiên tại Việt Nam. Từ trong đến ngoài, tất cả đều giản dị, khiêm tốn. Nhưng khi nghe giới thiệu, tôi mới biết cách bài trí ở đây rất công phu và đầy ý tưởng. Khi đến tham quan Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên cùng với những góp ý trước đó của công chúng, tôi nhận thấy đã đến lúc cần phải thay đổi Nhà lưu niệm Tố Hữu”.

Những cuốn sổ tay, bản thảo thơ Tố Hữu được gia đình nhà thơ giữ gìn cẩn thận.

Từ nhà lưu niệm đến... bảo tàng

Ngay sau khi họp bàn và thống nhất với các em về việc xây dựng bảo tàng, bà Nguyễn Thanh Hoa đã tìm đến PGS, TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam nhờ tư vấn. Ông Nguyễn Văn Huy cũng từng đến Nhà lưu niệm Tố Hữu, nên sau khi nghe tâm tư của bà Nguyễn Thanh Hoa đã lập tức nhận lời ngay. Vì thơ của Tố Hữu có đặc thù là luôn đi cùng với các sự kiện lớn của lịch sử, đất nước nên PGS, TS Nguyễn Văn Huy đã tư vấn việc lựa chọn 9 bài thơ nổi bật làm chủ đề xuyên suốt của bảo tàng. Những vần thơ, tài liệu, hiện vật của Tố Hữu sẽ được đặt bên cạnh các sự kiện thế giới, sự kiện của đất nước giống như một câu chuyện về lịch sử cách mạng dẫn dắt người xem.

Bảo tàng Tố Hữu sẽ áp dụng những kỹ thuật mới của khoa học bảo tàng, có nhiều màn hình chạm và nhiều chủ đề đa dạng. Ví dụ khi giới thiệu về một tập thơ của Tố Hữu, công chúng sẽ được xem bản thảo của tập thơ đó cùng cảm nhận về sự trăn trở của nhà thơ trong cách gieo vần; hiểu được việc đổi từng chữ một, vì sao phải đổi chữ của nhà thơ. Chỉ cần đổi một từ, một chữ trong thơ nó là cả một câu chuyện phía sau đó. Bảo tàng sẽ khai thác chủ yếu bằng nghe và nhìn, chứ không đơn thuần là ảnh trên tường như trước nữa. Ngoài bản thảo, công chúng sẽ được nghe nhiều bài thơ do chính Tố Hữu tự ngâm. Một số vấn đề xung quanh nhà thơ Tố Hữu mà lâu nay nhiều người chưa biết đến sẽ dần hé lộ qua những câu chuyện, tài liệu của chính những người trong cuộc kể.

Ngoài ra, Bảo tàng Tố Hữu sẽ có nhiều tủ đựng tư liệu, đặt hiện vật, pa nô dựng những dòng thơ đặc trưng của ông. Khác hẳn so với nhà lưu niệm, bảo tàng cố gắng đưa các sự kiện thế giới và sự kiện trong nước nhiều hơn, hữu cơ hơn cùng các bài thơ của ông. Bà Nguyễn Thanh Hoa cho biết: “Thế hệ hiện nay có thể nhiều người biết đến dòng thơ cách mạng Tố Hữu, nhưng sau này chưa chắc các cháu đã nhớ rõ. Vì thế, bảo tàng đặt thơ của Tố Hữu bên cạnh những sự kiện lịch sử trong nước, quốc tế với mong muốn thế hệ tương lai thông qua những vần thơ sẽ nhớ đến một thời hào hùng của cha ông ta. Tôi nghĩ rằng, đọc thơ để hiểu về lịch sử sẽ nhẹ nhàng và dễ nhớ hơn”.

Ngoài PGS, TS Nguyễn Văn Huy, những nhân tố đã đóng góp không nhỏ trong việc xây dựng Bảo tàng Tố Hữu có thể kể tới: Thạc sĩ đồ họa Đam Ca đã xây dựng lại nội dung trưng bày và thiết kế, nâng cấp Nhà lưu niệm trở thành Bảo tàng Tố Hữu; Thạc sĩ ngành văn hóa-lịch sử Phạm Kim Ngân đóng vai trò viết lời bình cho hiện vật, chọn lọc những câu nói hay của nhà thơ Tố Hữu.

Ngoài trưng bày chủ đề theo 9 bài thơ, Bảo tàng Tố Hữu sẽ có thêm không gian tái tạo phòng khách và phòng làm việc của ông tại căn nhà 76 Phan Đình Phùng (Hà Nội), nơi nhà thơ Tố Hữu và gia đình đã sống suốt từ năm 1960 đến năm 2002. Đây cũng là nơi nhà thơ Tố Hữu đã tiếp đón bạn bè, đồng nghiệp, các vị lãnh đạo, các văn nghệ sĩ, những người yêu ông và yêu thơ ông với chiếc bàn và những trang thơ dịch cuối cùng còn bỏ ngỏ trước khi ông ra đi. Ngoài ra, không thể không kể tới một góc gia đình với nhiều bức ảnh, lời kể của các con cháu về nhà thơ Tố Hữu với những kỷ niệm không thể quên.

Thơ ca Tố Hữu trong từng giai đoạn lịch sử đã là nguồn động lực quan trọng với các chiến sĩ cách mạng trong những năm tháng đấu tranh giành độc lập, tự do, cổ vũ quân và dân ta kiên cường đi qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ để đi đến ngày toàn thắng, giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước. Bởi lẽ đó, Bảo tàng Tố Hữu không chỉ là nơi giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp của nhà thơ mà còn được kỳ vọng sẽ góp phần trong việc giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ hôm nay.

Bài và ảnh: HỮU TRƯỞNG