Đã thế, hai đứa cháu còn kêu khóc rinh ran, inh ỏi vào giờ gà lên chuồng. Mẹ đi trực chưa về, bà thì đi văn nghệ, ông Biên ở nhà không dỗ được nó. Trẻ con bây giờ đường sữa chả thiếu gì. Khi nó gào khóc là nó đòi mẹ, đòi bà. Đòi bằng được.
Mà cái món văn nghệ, cứ phải tập tành vào giờ gà lên chuồng mới hiệu quả hay sao ấy. Nhưng mà, ai cũng đi làm cả ngày mới về thì chả tập giờ ấy thì tập giờ nào. Trưa thì có ít thời gian, lại nắng nóng, đi làm về, cơm nước xong còn phải nghỉ. Mà để đêm ăn no rồi thì chỉ có lên giường nằm nghiêng quắp con cháu rồi nghe ti vi nói đến lúc chìm vào giấc ngủ thôi. Cái bọn trẻ con bây giờ, do được nuông chiều nên nhiều đứa hư lắm. Cứ đòi là đòi lấy được. Đòi quà đấy, xong thì chả ăn. Đòi bà đấy, nhưng bà về thì lại đòi mẹ. Tức là nó chỉ đòi những thứ không thể kiếm được, đòi những người vắng mặt chưa thể về ngay được. Oái oăm lắm. Nhắc đến mà ấm ức. Cháu bà nội, tội bà ngoại đây.
Ông tay cắp đứa cháu gái tuổi rưỡi, tay dắt thằng lớn 5 tuổi đến nhà văn hóa. Ông chỏ tay qua cửa sổ. Bà kia kìa, bà đang múa hát, đợi bà tí nhé. Trên bục, bà Biên đang cùng chục bà nữa múa may cái điệu gì đó, kim chả ra kim, cổ chả ra cổ. Con bé thấy thế thì thích, toét miệng ra cười. Có thế mà ông không nghĩ ra, để nó khóc khàn hơi. Cả họ nhà mày có máu văn nghệ có khác. Thì đấy, ông nội nó, cán bộ to ở đài tỉnh. Bà nó, diễn viên chèo. Ấy thế mà, con gái ông bước chân vào nhà ấy, khổ khổ là. Thằng con rể ông, là cái ngữ phá gia chi tử. Ông bà thông gia cũng điêu đứng với nó nhiều phen lắm rồi. Phen này, nghe đâu như nó đang bị cơ quan kỷ luật hay thuyên chuyển gì đó, nên nó lượn suốt, có đoái gì đến con cái đâu, phó thác hết cho bố mẹ vợ. Nó là cán bộ địa chính hẳn hoi đấy. Nói như người khu này, bố mẹ có nhiều tiền thì con mới phá, chứ ít, lấy gì phá. Thì thế, người cùng quê nên lạ gì nhau. Thông gia nhà ông bà thuộc hàng giàu có. Ông thông gia nghe đâu ngang hàng giám đốc sở. Ông nhớ độ Tết năm ngoái, ông bắt lên biếu thông gia đôi gà lai chọi. Cũng chẳng phải ông quỵ lụy gì đâu. So với con rể, thì con gái ông, về năng lực còn vượt xa ấy chứ. Nó đang trưởng khoa sản bệnh viện thành phố. Nhưng thôi, đôi gà thì đáng gì. Cũng là vì cây dây cuốn. Chả là vừa rồi, phường vận động con em có điều kiện góp tiền tu sửa cái đình làng đã bị xuống cấp quá. Đổ ụp xuống lúc nào chả hay. Gọi mấy tốp chuyên gia phục dựng về rồi. Sau khảo sát, tốp nào cũng nói phải có năm trăm triệu thì mới ra hồn cái đình Phương Nghi uy nghi như cũ. Mang tiếng là xã trực thuộc thành phố nhưng dân thì rặt một màu trồng rau, cấy lúa. Có vài chục hộ giáp ranh thì trồng hoa. Ừ thì nhà cửa khang trang đẹp đẽ đấy. Nhưng làm gì có tiền mà phân bổ. Chỉ vận động ủng hộ thôi. Ông là trưởng khu, ông cũng đi khắp những anh khá giả trong làng rồi. Chưa đâu vào đâu cả. Đang lúc bí bách thì ông thông gia quý hóa đi đâu đó có việc tiện đường ghé vào chơi. Nghe nói chuyện, ông mở cặp ra, giải ngân luôn hai mươi triệu, bảo là cá nhân tôi ủng hộ đình Phương Nghi. Ông ngây người ra hồi lâu mới dám tin là thật. Loa khu phát rõ tên tuổi người ủng hộ là ông ấy nhưng cậu phát thanh viên còn chu đáo chua thêm phía sau là “thông gia của ông bà Biên Liên”. Mát hết cả mặt.
Lại nói hôm vào biếu đôi gà. Gớm là nhà ông thông gia đông khách. Cứ nườm nượp cửa trước cửa sau, tranh nhau vào như sợ giao thừa ập đến nơi không kịp việc. Thấy bảo phần lớn là khách doanh nghiệp, chứ cán bộ trong cơ quan thì cũng không nhiều thế. Ô, hay nhỉ, làm đài thì liên quan gì doanh nghiệp. Ông về kể thế thì con gái ông bảo. Bố chả hiểu gì. Một phút quảng cáo trên truyền hình bao nhiêu tiền bố biết không? Còn các kiểu phóng sự lăng xê khác. Ờ. Tao già rồi, tao có biết lăng xê là cái gì. Chỉ biết là ngồi đấy có một lúc, mà quà cáp nhiều quá. Mẹ chồng mày cất đi mấy lần.
Lại xọ sang việc quà cáp. Mới đây, thằng con giai ông là bộ đội, nó về phép với dự định đưa cả nhà đi du lịch một chuyến ngắn ngày ở biển. Vợ nó giáo viên thì đang được nghỉ hè, nhưng ông vướng hai đứa cháu ngoại này. Kể như con bé cai sữa rồi ông cho đi luôn cùng. Con dâu ông mát mẻ: Thế ông bà nội chúng đâu mà không trông cháu? Ừ thì ông đi công tác tận Phú Quốc, bà đi theo. Giờ mốt thế mà. Chồng đâu vợ đấy. Một năm bà công du, tư du theo ông đến hai chục chuyến, ra cả nước ngoài. Cứ mỗi lần bà đi thì cháu nội bà lại tị nạn về ngoại. Hồi trước, bố mẹ nó cũng thuê người giúp việc, nhưng sau vụ thằng bé lớn bị chị giúp việc làm bỏng nặng phải đi viện bỏng nửa tháng thì sợ rồi. Thường thì, người ở nông thôn nghèo khó mới đi giúp việc. Mà đã nghèo khó thì lấy đâu ra trang thiết bị hiện đại mà sử dụng, mà biết. Thành ra, ngoài cái sự chăm chỉ và thật thà ra, các chị giúp việc chả có tí vốn kiến thức gì khác, kể cả kinh nghiệm chăm trẻ thời nay. Người bên quê ông đi làm giúp việc đầy ra. Ông lạ gì. Thế là ông bà nội vi vu bao nhiêu thì ông bà ngoại vất vả bấy nhiêu. Khổ vì cháu ngoại. Con dâu nó nhiếc cho cũng chả oan. Nó nói ông bà cứ vơ vào cơ. Nên khổ thì đừng có kêu ca. Ừ thì có kêu đâu, hứng tè thì kêu gì nữa. Con là hòn máu, cháu là hòn mủ, mình thương thì mình phải chịu thôi. Cơ mà, trước khi đi du lịch cùng vợ con, thằng con trai ông còn giắng về việc chính phủ mới ban hành cái nghị định gì đấy, như là cấm cấp trên nhận quà của cấp dưới. Ơ, cái thằng này rõ hay. Thông gia với nhau là ngang bằng. Chả có ông nào là cấp dưới của ông nào cả. Mà làm gì có luật định cấm thông gia tặng quà nhau. Ông bà ấy sau mỗi chuyến du lịch về, đều có ít nhiều quà gửi cho bên này. Họ có lòng thì mình nhận thôi. Còn bên này, bố mày nghỉ ngơi rồi. Trước còn làm mặt trận tổ quốc, cả đời chả bao giờ có ai quà cáp gì mà nhận. Giờ ở nhà, có con gà sạch, mớ rau, quả bí, quả bầu sạch, thì biếu ông bà thông gia, rồi cũng con cháu mình ăn là nhiều. Có gì đâu. Các anh giờ học cao thì kinh rồi. Cùng tiểu đoàn cũ của ông khi xưa, có một ông chuyển ngành làm to lắm ở bộ, từng bị kỷ luật vì nhận hối lộ đấy. Hối lộ tiền hay quà cáp hiện vật, thực ra cũng chỉ là một thôi. Nó còn gọi là “phí bôi trơn” nếu đưa trước, hoặc “phí đền ơn đáp nghĩa” lúc trả sau. Đấy, anh con giai nhà ông bảo thế. Nó rung chà với cả bố nó cơ đây. Nhưng hình như nó nói đúng. Từ độ có cái nghị định gì đấy, sắc mặt ông thông gia kém vui. Mấy lần gặp nhau ở các cuộc đại hỷ của thành phố, không thấy ông ý tay bắt mặt mừng như trước nữa. Khối anh cán bộ cấp dưới láu cá, chúng chả nhân cái nghị định này mà lơ là, xao nhãng việc “quan hệ” với cấp trên ý à. Con gái ông kể. Họ biếu bố chồng nó những chai rượu, những hộp yến sào vài triệu rồi cả nhiều thứ đồ quý lắm. Nhưng thường là bà cho ra thị trường hết. Có hẳn một thị trường chuyên mua đi bán lại những thứ hàng hóa gọi là “quà cáp” ấy. Siêu lợi nhuận luôn. Chỉ đồ nào cực hiếm, cực đắt mới giữ lại để ông còn “tái đầu tư”, tức là đi biếu cấp trên của ông...
Dĩ nhiên, những điều con gái ông kể, không có hàm ý nói xấu bố mẹ chồng nó. Thậm chí, nó còn lồng ghép vào đó sự tự hào lắm lắm. Nó bảo bây giờ tất thế. Quan nhất thời, dân vạn đại. Ai cũng hiểu được cái “nhất thời” ấy nghiệt ngã thế nào, nên cứ tranh thủ mà thụ hưởng thôi. Mỡ để miệng mèo, mèo nào chê. Kể như cho bố ngồi ở cái ghế bố chồng con ngồi, thì bố cũng thế, không thế là dại. Ơ cái con này, bậy bạ chưa kìa. Tao vào sinh ra tử, mà lại đi dựa vào mấy cái hư danh ấy? Chúng mày, cả hai đứa đều đâu vào đấy, thì còn giá trị gấp mấy lần bổng lộc ấy chứ.
Gần chín giờ đêm bà nhà ông mới mò về. Vừa tắm táp vừa cằn nhằn vọng ra là chê mụ nào ý diễn kịch mà cứ làm như thật, khóc rõ to, làm bà cũng phải khóc theo. À, ra thế. Hôm nay tập kịch, chứ không nhảy “ai dô bich” như hôm nọ. Gớm, mấy cái thứ căng độn trên người cứ vẹo vọ hết cả theo nhạc. Con gái ông bà đã đến đem con nó về rồi, cách nhà ông bà chưa đến cây số thôi mà. Trong bữa ăn, ông tỏ ra quan tâm. Thế các bà tập vở gì đấy? Bà ngừng nhai, khoe rất tự tin. Vở này ý, nếu cứ chỉn chu tập và trang phục tử tế, kiểu gì khu ta cũng nhất toàn xã. Có khi được đi thi ở thành phố cũng nên. Ông thấy bà vui thì cũng vui lây nên phỏng đoán. Lại cái kịch tam nông thời bốn chấm không chứ gì? Tôi biết thừa. Bà bĩu môi. Ông thì biết gì mà đoán. Bọn tôi tập vở về chống tham nhũng nhá, trong đó có đoạn ông lãnh đạo buộc phải từ chối nhận quà biếu xén ở cơ quan, xong về nhà bị vợ áp lực dẫn đến chiến tranh lạnh. Thề, kiểu gì cũng nhất!
Nghe bà nói đến đó, ông bật cười. Suốt bữa ông tủm tỉm. Xong bữa, bà dọn mâm, rửa bát đũa đâu vào đấy, khóa cửa nhà bếp, lên nhà lớn vẫn thấy ông vừa uống trà một mình, khóe mép vẫn như cười. Bà tò mò quá bèn hỏi. Này ông, ông cười gì thế? Ai xem chị em đội văn nghệ khu ta diễn vở ấy cũng tấm tắc khen. Có khóc, có cười, có chua chát, cay đắng. Nhưng cũng có tin yêu đời. Hay ông nghi ngờ năng lực của chị em tôi? Ông xua tay. Bà cứ nghĩ linh tinh. Tôi thấy vui trong lòng thì cười thôi. Bà dòm sát tận mặt ông, gí ngón tay trỏ vào trán ông và đe. Tôi nói cho ông biết nhá, ông mà cứ vào phây búc rồi nhìn ngó lung tung, hôm nao vợ chồng thằng Khánh về, tôi bảo chúng nó thu hồi cái phây búc của ông! Cứ tập trung chuyên môn bế cháu cho tôi nhờ. Được giải về tôi chia cho. Ông vẫn cười. Đến nước này bà sinh tức, vớ cái điều khiển ti vi chĩa vào màn hình tắt luôn đi. Ông ngồi đấy mà cười. Cười thì cần gì phải bật ti vi cho tốn điện. Tôi đi nằm đây, muộn rồi. Bà ngoay ngoảy đi vào buồng. Ông cũng đứng dậy, tắt điện vào theo.
Thoạt đầu bà nằm nghiêng úp mặt vào tường. Lúc sau bà quay sang nằm ngửa. Một lúc thì bà lật ra phía ông. Thấy ông không tỏ thái độ gì nhưng bờ vai hơi rung rung, bà lấy tay sờ lên mắt ông. Biết ngay mà. Mắt vẫn mở đây. Rồi bà sờ xuống miệng. Ơ hay. Ông này bị làm sao rồi? Sao cứ cười không nín được. Bà vục dậy, bật điện lên: Nào ông nói tôi nghe, xem có chuyện gì. Hay là ông không tin tôi? Ông sợ ông kể với tôi xong thì ngày mai cả làng cả xã biết. Hả!
Ông vắt tay lên trán, thủng thẳng: Bà tắt điện đi, nằm xuống đây tôi kể cho nghe. Ngắn thôi mà.
Bà thin thín làm theo. Ông thong thả: Bà kể chuyện tập kịch không nhận quà cấp dưới khiến tôi nhớ đến câu chuyện của đứa con gái một ông cùng cơ quan tôi ngày xưa. Hôm tôi tới thăm bố nó ở bệnh viện, nó kể, chúng nó dàn dựng bao nhiêu vở kịch về chống tham nhũng. Nhưng cứ trình lên sếp vở nào là sếp lại gạt đi vở ấy, không duyệt cho biểu diễn. Sếp bắt làm vở mới. Vì sếp nghĩ nhân vật trong vở kịch ấy là sếp.
Bà Liên bật cười trong đêm: Thế ông lo là vở của tôi không được giải à? Nói thế thôi, chứ chúng tôi không cần giải, chúng tôi chỉ cần diễn cho quần chúng nhân dân xem thôi. Mong họ ủng hộ công cuộc phòng, chống tham nhũng của toàn Đảng, toàn dân là tốt rồi. Mà này, nói vụng với ông, tôi cứ thấy... cái ông sếp trong truyện ông kể ấy, có gì đấy giống ông thông gia nhà mình. Thật đấy!
Đến lượt ông nhắc bà. Thôi, ngủ nhá. Cứ vơ vào người trong nhà. Nói thế thôi, chứ tôi bế cháu đứng ngoài cửa sổ xem hết rồi. Cái vở kịch về cấm nhận quà biếu của cấp dưới mà các bà đang tập ý, hay và thấm thía lắm. Kiểu gì cũng nhất!
Truyện ngắn của TỐNG NGỌC HÂN