Gặp lại "Ni cô Huyền Trang"

Tại lễ viếng, tiễn biệt NSƯT Bùi Quang Thái-người đóng vai “ông trùm biệt động” Tư Chung trong bộ phim “Biệt động Sài Gòn” về nơi an nghỉ cuối cùng hôm 21-6-2019, tôi không thấy sự có mặt của nghệ sĩ Thanh Loan, người vào vai Ni cô Huyền Trang, người yêu của Tư Chung trong bộ phim. Hỏi ra mới biết bà đang phải điều trị trong bệnh viện.

NSƯT Quang Thái và NSƯT Thanh Loan trong phim “Biệt động Sài Gòn”. Ảnh tư liệu

Năm nay đã gần 70 tuổi, thật khó tưởng tượng rằng sau gần 4 thập niên ghi dấu ấn với vai Ni cô Huyền Trang, NSƯT Thanh Loan vẫn giữ được nét đẹp dịu dàng vượt thời gian. Vai diễn của bà đã in dấu trong lòng công chúng như một biểu tượng cho cái đẹp thánh thiện, kiên cường của người chiến sĩ biệt động. Khi nghe tin NSƯT Quang Thái qua đời, NSƯT Thanh Loan không bất ngờ nhiều bởi trước khi vào viện, bà biết người đồng nghiệp đã bị tai biến mấy năm nay. “Với tôi, anh Quang Thái là một người anh lớn trong nghề, nhẹ nhàng trong cách hành xử. Anh luôn tận tình chỉ bảo chúng tôi, đồng cảm khi nhập tâm vai diễn. Vậy là trong dàn nghệ sĩ đóng nhân vật chính của phim, anh Bùi Cường rồi anh Quang Thái đã ra đi, giờ chỉ còn lại mỗi “Ngọc Mai”-Hà Xuyên và “Huyền Trang”-Thanh Loan”, bà Thanh Loan bùi ngùi.

“Biệt động Sài Gòn” là bộ phim màu nhiều tập đầu tiên của Việt Nam. Đoàn làm phim phải mất bốn năm mới hoàn thành. Trầm ngâm một hồi, NSƯT Thanh Loan nhớ lại: “Thời đó, diễn viên chúng tôi có nhiều thời gian đi thâm nhập thực tế. Chúng tôi được gặp các chiến sĩ biệt động Sài Gòn như vợ chồng biệt động-du kích Củ Chi là ông Tư Chu và bà Ngọc Mai. Trước khi gặp, tôi nghĩ họ như những điệp viên trong các tiểu thuyết, với vẻ phong độ, uyên bác. Khi gặp mới thấy họ đều là những người lính vô cùng giản dị. Ông Tư Chu trong phim là nhà tư sản hào hoa, phong độ, nhưng ngoài đời, ông là người có vóc dáng nhỏ nhắn, hồn hậu. Nhiều chiến sĩ biệt động da sạm đen vì hoạt động trong vỏ bọc người đi buôn bán, đạp xích lô. Thật kỳ lạ khi chính những con người nhỏ bé, bình dị nhất lại làm nên những điều lớn lao. Tất cả mọi người đều cảm thấy rất xúc động, thấm thía cảm phục khi gặp những người chiến sĩ quả cảm này. Bởi vì thế mà việc hóa thân dễ dàng hơn. Tôi đã có hơn một tuần ở trong chùa Dược Sư, dưới sự hướng dẫn của Ni trưởng Huỳnh Ngọc Liên. Bà đã hướng dẫn tôi cách đi đứng, nói năng, cách tụng kinh, gõ mõ của nhà sư…”.

Qua trò chuyện, thâm nhập thực tế, các nghệ sĩ có thêm nhiều tư liệu lẫn cảm xúc để lấp đầy cho vai diễn. Với người nghệ sĩ, khi được hóa thân vào một vai diễn có nhiều đất diễn cho mình thể hiện thì đó là một may mắn. Các nghệ sĩ khi nhận vai đều rất tâm huyết với nhân vật của mình. Khi đã tham gia phim thì quên hết mọi thứ xung quanh. Ngày nay, để làm được điều này nghe chừng khó khăn hơn nhiều. Có như thế mới thấy, ngày nay các bộ phim bị giới hạn về mặt thời gian, diễn viên không có thời gian thâm nhập thực tế, nghiên cứu kịch bản kỹ lưỡng. Từ đó dẫn đến nhiều bộ phim không có chiều sâu trong tâm lý nhân vật, khó chinh phục được khán giả.

Trong bối cảnh thiếu thốn vô vàn, từ kinh phí sản xuất cho đến thiết bị, dàn diễn viên của bộ phim “Biệt động Sài Gòn” cũng không phải là những ngôi sao điện ảnh hàng đầu thời kỳ đó. Thế mà bộ phim lại tạo được sự đột phá, bất ngờ cho khán giả. NSƯT Thanh Loan thổ lộ, tất cả êkip của đoàn làm phim đều coi đây là vinh dự và trách nhiệm, là niềm say mê. “Thời gian quay “Biệt động Sài Gòn” kéo dài 4 năm nhưng chúng tôi vẫn sống được với nhân vật của mình vì khi đã yêu nhân vật rồi thì mọi thứ như “đeo bám” trong tâm tưởng. Làm gì, nghĩ gì… thì hình ảnh nhân vật cũng hiển hiện ra trước mắt mình. Như thể mình đã trở thành chính nhân vật đó. Bởi thế mà dù quay gián đoạn nhưng cảm xúc không bị đứt đoạn”-bà kể. Có lẽ đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự thành công của bộ phim. Ngày đó, mỗi cảnh phim chỉ được quay tối đa ba lần. Nhưng hầu như mọi người chỉ quay ở lần đầu tiên là hoàn thành.

Những năm tháng ấy, hình ảnh khán giả rồng rắn xếp hàng để chờ đến lượt thưởng thức bộ phim phần nào nói lên sự hấp dẫn đặc biệt của dòng phim biệt động nói riêng, dòng phim chiến tranh cách mạng nói chung. Đó là những bộ phim với những thủ pháp đa dạng, vừa dân tộc vừa hiện đại, vừa đượm chất trữ tình, ngôn ngữ điện ảnh sắc bén, chặt chẽ trong cấu trúc, tình huống, tính cách nhân vật, có tính triết lý sâu sắc. Tuy lấy bối cảnh chiến tranh, “Biệt động Sài Gòn” vẫn không thiếu sự thi vị được truyền tải nhẹ nhàng, khéo léo qua tình quân-dân, tình đồng đội và cả tình yêu lãng mạn giữa các chiến sĩ biệt động trong phim. Khán giả có thể quên tên Quang Thái nhưng nhìn thấy ông, họ nhớ ngay đến Tư Chung. Thanh Loan ít xuất hiện trên màn ảnh nhưng cứ nhắc đến Ni cô Huyền Trang, người ta nhớ ngay đến gương mặt đẹp, phúc hậu của nữ biệt động thành, được che giấu thân phận dưới lớp áo nữ tu…

Sự say mê cuốn Thanh Loan cùng các đồng nghiệp say sưa với công việc, không nề hà bất cứ điều gì. Sống chết với vai diễn của mình, họ chẳng bao giờ đòi hỏi cát-xê cho vai diễn được bao nhiêu tiền, chỉ thấy rằng được đi làm phim là vui, là hạnh phúc. Riêng NSƯT Thanh Loan, đóng 4 tập của “Biệt động Sài Gòn” được bồi dưỡng 18 triệu đồng, sau khi đổi tiền năm 1985 chỉ còn 1,8 triệu đồng nhưng bà vẫn vui vẻ.

NSƯT Thanh Loan (thứ hai, từ phải sang) và Ni trưởng Diệu Thông (người đứng giữa) tại chùa Quán Sứ. Ảnh do nhân vật cung cấp

 Từ giã nghiệp diễn khi đang ở đỉnh cao, NSƯT Thanh Loan khiến nhiều người hâm mộ phải tiếc nuối. Bà bảo quyết định dừng lại của mình là hoàn toàn hợp lý. Nữ diễn viên quan niệm người phụ nữ dù có thành công, vinh quang như thế nào đi nữa vẫn cần giữ được ngọn lửa gia đình. Bởi vậy, bà lựa chọn trở về với gia đình thay vì mải mê sự nghiệp. “Hơn nữa, tôi nghĩ sẽ không có vai diễn nào tôi vượt qua được cái bóng của vai diễn Ni cô Huyền Trang”-NSƯT Thanh Loan tâm sự. Chia tay màn ảnh, NSƯT Thanh Loan chuyển sang học đạo diễn. Hiện bà đang là Phó chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội, Phó chủ tịch Hội Điện ảnh Hà Nội. Nhìn lại cuộc đời mình, bà Thanh Loan cho rằng, bà may mắn khi có một cuộc sống bình yên. Đó là nhờ bà đã chọn cho mình lối sống giản dị, vừa phải, không đòi hỏi quá cao. Nhiều người thường nói hồng nhan thì truân chuyên, NSƯT Thanh Loan lại cho rằng tất cả là do mỗi người.

HOÀNG VIỆT