Tuy nhiên trong thời bình, dường như VHNT vẫn còn “mắc nợ” với đề tài về hình tượng người lính.

Cánh én nhỏ không gánh nổi mùa xuân

Khi làm phim truyện điện ảnh “Sứ mệnh trái tim” phổ biến và phát hành ra hệ thống rạp chiếu toàn quốc đúng dịp diễn ra Liên hoan phim Quốc tế Hà Nội cuối năm 2016, đạo diễn, NSƯT Đức Thịnh đã kể đến người xem một câu chuyện về những người trẻ ôm hoài bão xây dựng tương lai, bảo vệ Tổ quốc. Câu chuyện được bắt đầu sau một vụ nổ lớn có thật diễn ra vào năm 2014, một tiểu đội bộ đội công binh lên đường đến khu vực biên giới Tây Nguyên để làm nhiệm vụ rà soát bom, mìn của những năm chiến tranh còn sót lại. Đạo diễn Đức Thịnh tâm sự: “Bộ phim là niềm tự hào của chúng tôi khi đã mạo hiểm thực hiện đề tài mới với những người trẻ tuổi đầy trách nhiệm với cuộc sống”. Khi thấy sự mạnh dạn đó của một đơn vị sản xuất phim tư nhân-Hãng phim Thiên Phúc (TP Hồ Chí Minh) làm về đề tài hình tượng người lính thời bình, nhiều người lạc quan, xem yếu tố cảnh đẹp, diễn viên đẹp, câu chuyện phim nhân văn đã bằng lòng và nhìn nhận phim Việt như thế là được trong điều kiện hạn hẹp kinh phí, hạn chế vì quy định chung... Nhưng cũng từ “Sứ mệnh trái tim”, để một ý tưởng tốt, một tinh thần đổi mới cho đề tài khó làm-hình tượng người lính trong thời bình đủ sức phát triển thành phim hay, có giá trị nằm lòng công chúng không dễ gì có được.

leftcenterrightdel
Tác phẩm múa “Lập trình truy kích” của Đoàn Văn công Quân khu 1 do NSND Hữu Từ biên đạo, giành HCV Liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quân năm 2018

Trong các kỳ liên hoan phim và giải thưởng hội nghề nghiệp hiện nay, không ít người làm nghề cảm thấy trăn trở khi thấy sự vắng bóng, thậm chí thất thế của các tác phẩm điện ảnh thuộc hãng phim nhà nước. Và hiển nhiên là mảng đề tài về chiến tranh, hậu chiến, người lính ngày hôm nay lại càng thiếu vắng. Có một vài tác phẩm đầu tư quy mô nhỏ của Điện ảnh Quân đội nhân dân-giống như một cánh én nhỏ chẳng gồng gánh nổi mùa xuân. Chúng tôi đặt câu hỏi với đạo diễn Đặng Thái Huyền-nữ đạo diễn trẻ, hiếm hoi của điện ảnh quân đội luôn đau đáu với đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng người lính, rằng có phải thiếu kịch bản, thiếu nhân lực, thiếu sự đầu tư?... Rất thẳng thắn, nữ đạo diễn cho biết: “Chúng ta chưa thiết lập một lộ trình để có những bước đi dài hơi và chắc chắn bảo hộ cho dòng phim về chiến tranh cách mạng và hình tượng người lính luôn rất cần thiết với đời sống hiện nay. Quan trọng là các cấp quản lý văn hóa chưa dành cho hạng mục phim này một sự quan tâm, đầu tư đúng mức cả về tinh thần lẫn vật chất, mà để thả nổi giữa nền kinh tế thị trường bộn bề, ăn xổi. Sẽ không thể có một nền điện ảnh đích thực nếu nền điện ảnh đó không hướng về nguồn cội, về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, hướng tới các giá trị nhân văn của cuộc sống”.

NSND Lê Huy Quang cho rằng, thời gian qua, tại các liên hoan sân khấu, ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc của cả trong và ngoài quân đội, đã xuất hiện khá nhiều vở diễn, tác phẩm về người lính với những thành công và có cả thất bại. Với sân khấu, mảng đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng người lính luôn thân thuộc, hấp dẫn, cuốn hút này đã và đang đòi hỏi không ít sự đầu tư công sức. Cái cần có nhất là phải tâm huyết, phải yêu người lính và cuộc sống của họ thì mới phản ánh được những gì là chân thực về người lính. Lâu nay, chúng ta thấy xuất hiện không ít những vở diễn mà trong đó, các tác giả chỉ tô vẽ một cách sơ lược, khô khan, nhạt nhẽo hình tượng người lính-chỉ có chiến đấu, chiến thắng và hy sinh. Chúng ta quên mất rằng người lính cũng chỉ là một con người bình thường, và rõ ràng, họ càng bình thường bao nhiêu thì khi trở thành anh hùng, họ càng được kính trọng bấy nhiêu.

Nỗ lực sáng tạo để khắc họa hình tượng người lính

Mặc dù chiến tranh đã đi qua, trang sử vàng oanh liệt chống ngoại xâm của dân tộc đã khép lại, nhưng nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam thân yêu của chúng ta vẫn còn đó. Không ở đâu và chẳng khi nào cho phép chúng ta không cảnh giác, nắm chắc tay súng để gìn giữ từng tấc đất thiêng liêng nơi biên giới và biển khơi, hải đảo của Tổ quốc. Nhà văn Nguyễn Quang Hưng kể, khi đọc tập truyện ký “Đảo chìm” của nhà thơ Trần Đăng Khoa khắc họa hình ảnh những người lính ở quần đảo Trường Sa thân yêu của Tổ quốc, anh đã rất thích. Đó là những người lính trẻ có tri thức, năng động, dũng cảm đối mặt với những khó khăn, khắc nghiệt của cuộc sống nơi đầu sóng ngọn gió. Đây có thể là mấu chốt của vấn đề, khi các chuyến đi thực tế do Quân chủng Hải quân tổ chức hằng năm có sự tham gia của các tác giả là nhà văn, nhà thơ, cùng các nhạc sĩ, một số là họa sĩ, nghệ sĩ nhiếp ảnh…, công chúng được đón nhận nhiều tác phẩm thơ, ký, bài hát, tranh, ảnh về đề tài người lính đảo, lính biển qua các phương tiện thông tin đại chúng và các sự kiện nghệ thuật. Nhà thơ Nguyễn Quang Hưng hiến kế: “Nên thúc đẩy hình thức phối hợp giữa các cấp từ Bộ Quốc phòng, các quân, binh chủng, đến các đơn vị bộ đội với các hội nghề nghiệp VHNT Trung ương và địa phương, cơ quan báo chí văn nghệ. Trên cơ sở đó, đưa văn nghệ sĩ đi thực tế tại nhiều vùng, miền, địa bàn khác nhau, gặp gỡ, thâm nhập đời sống người lính thuộc nhiều lực lượng, đơn vị. Các chương trình này cần có tổng kết, thẩm định, chọn lọc và công bố tác phẩm, không chỉ sử dụng trong quân đội mà cần đưa ra phục vụ xã hội, “thử độ bền” trong con mắt đánh giá của bạn đọc và giới nghề”.

Không thuộc biên chế của đơn vị nghệ thuật quân đội nào nhưng NSND, biên đạo múa Hữu Từ lại được giới làm nghề ngưỡng mộ khi anh sáng tạo nên các tác phẩm múa tô đậm hình tượng Bộ đội Cụ Hồ, trong đó có nhiều tác phẩm về người chiến sĩ hôm nay. Tác phẩm “Lập trình truy kích” kể câu chuyện về những chiến sĩ trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 giành HCV của Đoàn Văn công Quân khu 1 tại Liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quân năm 2018 là ví dụ điển hình cho những góc nhìn mới mẻ về người lính trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc hiện nay của NSND Hữu Từ. Theo nghệ sĩ đó là may mắn, nhưng trên cả là cái “duyên” của anh khi thường xuyên được làm việc, đi công diễn cùng các nhà hát, đơn vị nghệ thuật của quân đội khắp các vùng, miền của Tổ quốc. Với biên đạo múa tài năng, hình tượng chiến sĩ quân đội luôn mang nét đẹp thật nhất của đời sống con người, khi Hữu Từ đã thích, sẽ sáng tạo hết sức để đem đến những chân dung, câu chuyện đẹp nhất về hình tượng chiến sĩ quân đội.

Sau chuyến đi biểu diễn phục vụ quân và dân ở quần đảo Trường Sa, nghe tâm sự của mấy cậu lính trẻ, rằng có nhiều bài hát sáng tác về hải đảo, về bộ đội mà các cậu nghe hàng giờ, hằng ngày đã thấy quá quen thuộc, giờ chỉ mong có những ca khúc mới, trẻ trung về người lính, ca sĩ Hồng Ngọc (Nhà hát Ca múa nhạc Quân đội) khi trở về rất đau đáu. Tâm sự với các thầy, cô giáo, các nhạc sĩ tên tuổi, mọi người đồng loạt cổ vũ Hồng Ngọc sáng tác. Ngay ca khúc đầu tiên “Yêu anh người lính” sáng tác và biểu diễn tại Liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quân năm 2018 mang về HCV cho Hồng Ngọc, đã xóa đi những tự ti trong cô nhạc sĩ trẻ của quân đội đang dần được giới làm nghề biết đến. Tiếp đó là ca khúc “Thương anh chiến sĩ quân hàm xanh” giành HCV tại Liên hoan tiếng hát Đường 9 xanh hồi tháng 7-2019 đã thực sự khiến cho Hồng Ngọc trút bỏ những mặc cảm để phát huy khả năng sáng tác của mình: “Người lính thời bình có rất nhiều câu chuyện, chất liệu để sáng tác, em là một người sáng tác và biểu diễn trẻ nên đặt ra cho mình một sự tìm tòi, sáng tạo về làm sao các tác phẩm mang âm hưởng, màu sắc trẻ trung, sôi động mà vẫn làm tỏa sáng hình tượng cũng như sức cống hiến của người chiến sĩ”.

Trại sáng tác âm nhạc toàn quân được các cơ quan của Tổng cục Chính trị tổ chức hồi tháng 11 vừa qua, Hồng Ngọc là gương mặt nhạc sĩ trẻ nhất tham gia và kết quả là ca khúc mới “Sứ mệnh trái tim”-viết về những người lính làm nhiệm vụ gìn giữ hòa bình đang được đưa vào dàn dựng, phối khí. Nữ ca sĩ bày tỏ mong muốn sẽ có nhiều trại sáng tác, chuyến đi thực tế, liên hoan nghệ thuật, chương trình truyền hình… về đề tài người lính. Qua những sân chơi đó, các tài năng nghệ thuật của các thế hệ được hội tụ, giao lưu và truyền đạt những kinh nghiệm sáng tác. Cần nữa là những hoạt động tuyên truyền, quảng bá tác phẩm VHNT, để những vở diễn mới, ca khúc, tác phẩm múa mới về hình tượng người lính được đông đảo công chúng thưởng thức sau khi hoàn thành sứ mệnh và khẳng định giá trị từ các cuộc liên hoan, hội diễn có uy tín.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ