Quê Bình ở Hà Nam nhưng những năm chiến tranh cả nhà sơ tán và định cư ở một huyện miền núi Tây Bắc. Bố Bình hy sinh ở miền Nam, mẹ Bình cũng mất từ khi Bình còn nhỏ. Anh trai nuôi Bình bằng suất trợ cấp liệt sĩ của bố. Bình học hết phổ thông thì xin đi bộ đội, vài năm sau được xuất khẩu lao động, rồi lấy vợ và định cư luôn ở nước ngoài.
Hôm ở quê, Bình gặp bà Tám là người cùng làng và cùng đi sơ tán một đợt. Gia đình bà vẫn ở trên quê mới. Bà về quê cũ mời họ hàng lên dự đám cưới con trai út, gặp Bình nên mời luôn. Bình hỏi bà có mời ông bà đại tá về hưu Trần Lượng không? Bà Tám bảo: “Có chứ! Ông bà ấy bây giờ ra ở ngoài thị trấn phố huyện nhưng vẫn về làng thăm mọi người luôn”. Bình nói: “Thế thì khi đi qua thị trấn cháu sẽ đón ông bà ấy...”.
Ngay hôm sau Bình lên đường...
Xóm Thanh Hà là khu hành chính mới được lập ra từ khi có các gia đình dưới xuôi lên làm kinh tế mới. Xóm có trên ba mươi gia đình quây quần ven một quả đồi. Từ trung tâm xã sang xóm phải lội qua sông Bần, mùa hạ thì nước sâu lại hay bị lũ. Mùa đông nước cạn, không cần đi mảng nhưng lội dưới nước buốt thấu xương. Đường đi vẫn là con đường mòn nhỏ do dân đi làm nương rẫy trước đây mà thành. Mùa mưa, con đường ngầu sục trộn lẫn đất đá với phân súc vật nhoe nhoét lầy lội. Mùa đông năm ấy, một lần đi học về, vừa lội qua sông lên bờ thì Bình thấy Thục Anh ngồi gục đầu dưới bụi lau ven đường. Chắc cô bé lội qua sông lạnh quá bị cảm. Lay gọi không thấy Thục Anh trả lời, Bình đành xốc cô bé lên vai vác về nhà. Đúng là cô bé bị cảm lạnh. Thục Anh học lớp sáu, nhà tận cuối làng nhưng từ hôm ấy, ngày nào Bình cũng chờ để đi cùng. Hôm nào Thục Anh tan học trước thì cô bé lại chờ Bình. Đôi trẻ quấn quýt bên nhau suốt năm Bình học lớp bảy. Đến khi vào cấp ba thì Bình phải ở trọ ngoài phố huyện. Năm sau Thục Anh cũng vào cấp ba, thế là đôi trẻ lại có dịp gần gũi. Cả hai đều yêu thơ và tập tễnh làm thơ...
Năm đầu ở quân ngũ, Bình vẫn nhận được những lá thư tình cảm của Thục Anh. Năm sau, Thục Anh cũng tốt nghiệp phổ thông và thi đỗ vào Đại học Ngoại thương. Rồi bỗng bặt tin. Mãi đến khi xuất ngũ về quê Bình mới biết gia đình Thục Anh đã chuyển về phố huyện. Bố Thục Anh là ông Trần Lượng, đại tá quân đội vừa nghỉ hưu, đã mua nhà ở dưới đó để tiện sinh hoạt. Bình tìm về thăm Thục Anh, đến nhà chỉ gặp mỗi ông bố, bảo: “Cháu Thục Anh đi học ở nước ngoài rồi. Bây giờ nó phải tập trung vào học tập, chưa thể yêu đương gì...”. Bình lí nhí nói lời chào để ra về, cũng chẳng còn nhớ có bắt tay ông Trần Lượng khi ông chìa tay tiễn khách hay không.
Bao nhiêu năm nay, mặc dù đã có một mái ấm hạnh phúc, nhưng mỗi khi nghĩ đến Thục Anh, Bình vẫn không làm sao lý giải được cái cách hành xử của nàng. Hay là vì ông Trần Lượng đã cấm đoán con gái vì anh là hạng thấp hèn, không có địa vị gì trong xã hội, học hành lại chẳng đâu vào đâu...
Vì là con liệt sĩ lại vừa trải qua quân ngũ nên cuối năm ấy Bình xin được suất đi xuất khẩu lao động sang Đông Đức. Khi bức tường Berlin sụp đổ, Bình sang Tây Đức làm ăn với quyết tâm tích lũy vốn liếng để về nước kinh doanh “trả hận”. Thực ra, Bình chỉ oán hận ông bố, còn Thục Anh dẫu có giận thì cũng chưa đến nỗi tuyệt tình. Cũng phải gặp lại để họ thấy thằng Bình hiện nay là cái thằng như thế nào chứ! Có điều cần phải tìm hiểu gia cảnh họ bây giờ ra sao cái đã. Giờ gặp lại, chắc chắn ông Trần Lượng không thể nhớ nổi vì chỉ mới gặp Bình một lần. Còn bà Tâm mẹ của Thục Anh nay cũng đã nhiều tuổi, lại biền biệt hơn hai chục năm, chắc cũng không thể nhận ra Bình. Cứ hình dung ra khuôn mặt với thần sắc một kẻ sám hối của ông Trần Lượng khi biết người Việt kiều giàu có, cao đạo đứng trước mặt mình chính là thằng Bình năm xưa, Bình thấy hả hê lòng dạ quá chừng...
Xe dừng lại trước một ngôi nhà có cánh cổng làm bằng lưới B40 đã hoen rỉ. Do được bà Tám báo trước nên chủ nhà đã mở cổng chờ sẵn:
- Chào bác, cháu được bà Tám nhờ đến đón hai bác!
- Vâng, mời chú vào nhà uống chén nước rồi ta đi!
Đó là một ngôi nhà nhỏ xây hai tầng đã cũ kỹ xuống cấp, tường nhà một số nơi sát nền đã bị tróc lở do khi xây người ta chỉ trát bằng vữa vôi cát không có xi măng. Đồ đạc trong nhà vẫn như cách đây gần hai chục năm mà anh đã có dịp đến. Tưởng nhà lầu, xe hơi, giàu sang gì chứ tồi tàn thế này mà cũng hợm đời...
Sau khi rót nước mời khách, ông Trần Lượng nhẹ nhàng hỏi:
- Thế chú là gì với bà Tám?
- Dạ, cháu gọi bà Tám bằng cô! Bác gái đâu rồi ạ?
- Mọi khi có công việc ở làng thì chỉ mình tôi đạp xe vào, chả là bà nhà tôi bị đục thủy tinh thể, mắt lòa không nhìn được nữa. Hôm nay có chú đón bằng ô tô thì may quá. Cháu nó đang chuẩn bị cho bà ấy.
- Bác vừa nói cháu là cháu ngoại à?
- Không! Đứa cháu họ, nó ở với vợ chồng tôi từ bé, đang học lớp 12. Kìa! Bà ấy ra rồi, ta đi thôi!
Sau khi sắp xếp ổn định chỗ ngồi trên xe, Bình lên tiếng:
- Hai bác ở với đứa cháu họ, thế con cháu hai bác ở đâu ạ?
Lặng đi một lát, ông Trần Lượng nói nhỏ như nói với chính mình: “Chúng đi xa rồi...” và chuyển sang chuyện khác:
- Được biết chú là Việt kiều, thế chú đang sống ở nước nào? Gia đình vợ con ra sao?
- Dạ, cháu ở nước Đức, đã có vợ và hai đứa con.
- Đời sống ở bên ấy chắc là sung túc lắm?
- Vâng! Cũng khá hơn ở bên nhà nhiều. Lần này về nước cháu đang tìm hiểu để về kinh doanh hẳn ở quê hương. Cháu sẽ thành lập công ty, góp phần tạo công ăn việc làm cho bà con quê nhà...
- Làm kinh doanh mà nghĩ được như chú là người có tâm lắm!
- Vâng, tiền bạc, sang giàu ai mà chả muốn. Khốn khó, nghèo hèn, bị người đời khinh thị, nhục lắm. Nhưng làm người thì cái tình mới là đáng quý hơn cả. Cháu nghĩ chẳng có tiền bạc nào mua được tình người!
Vừa nói, Bình vừa nhìn sang ông Trần Lượng. Nhưng xem ra ông ta có vẻ lãnh đạm. Đôi mắt sáng hơi đượm buồn trên khuôn mặt phúc hậu của ông vẫn bình thản và hình như ông đang suy nghĩ một điều gì đó nên không tập trung lắm với câu chuyện của Bình. Thật là khó chịu, đã đến nước này rồi mà vẫn còn kênh kiệu… Bỗng ông Trần Lượng bảo chú lái xe:
- Đến chỗ có con đường rẽ kia, chú cho dừng xe đợi tôi một lát nhé!
Xe dừng bánh, ông Trần Lượng xuống xe rồi mở cửa ghế trước đỡ bà Tâm xuống. “Hai chú thông cảm đợi chúng tôi vài phút...”.
Lúc ấy Bình mới để ý thấy cái túi xách bà Tâm mang theo, hở ra khỏi miệng túi là mấy bông hoa cúc trắng và mấy thẻ hương. Hai mái tóc bạc dìu nhau đi về phía nghĩa trang, họ dựa vào nhau, thận trọng từng bước trên con đường đất đỏ trơn lầy. Mưa như dày hơn, không khí như lạnh hơn, trời bàng bạc một màu trắng đục, gió hun hút thổi liêu xiêu tán dù che trên đầu họ. Hai người luồn lách qua các nấm mồ đi sâu vào trong nghĩa trang...
Bình xuống xe lặng lẽ đi theo sau. Hai ông bà dừng lại đốt hương bên một ngôi mộ xây khá công phu được ốp đá trắng bóng có cả mái che giống như một ngôi nhà nhỏ. Mấy bông hoa cũ trong cái bình đặt trên mộ vẫn chưa khô. Ông Lượng thay bó hoa mới, lấy trong túi xách ra một chai nhựa đựng nước đổ vào bình hoa thay nước cũ. Sau khi thắp hương cho ngôi mộ, ông đi thắp nốt số hương còn lại cho các ngôi mộ xung quanh. Chỉ còn bà Tâm đứng một mình lầm rầm khấn vái. Bình đi lại gần ngôi mộ, bỗng anh kêu lên:
- Thục Anh! Sao lại thế này? Trời ơi...
Rồi anh khuỵu xuống bên ngôi mộ…
Bà Tâm đặt tay lên vai anh, giọng đầy nước mắt:
- Bình đấy phải không cháu!
*
* *
Thì ra ngay từ hôm nhập học vào Trường Đại học Ngoại thương, nhà trường tổ chức kiểm tra sức khỏe cho sinh viên, người ta đã phát hiện có những tế bào lạ nhưng chưa có cơ sở để kết luận điều gì. Thục Anh vẫn được nhập học bình thường. Chỉ đến khi cô bị sốt cao, khắp người tấy đỏ phải vào bệnh viện thì ở đó các bác sĩ kết luận cô đã bị nhiễm một căn bệnh do di chứng của chất độc dioxin. Căn bệnh của Thục Anh là một trường hợp đặc biệt. Lúc bấy giờ ông Đại tá Trần Lượng mới biết mình đã bị nhiễm chất độc da cam ở mức độ nhẹ. Cấp dưới của ông thời quân ngũ nay nhiều người là những cán bộ cấp cao đang tại ngũ, bèn cùng nhau tìm cách đưa Thục Anh ra nước ngoài chạy chữa. Nhưng việc phát hiện được căn bệnh đã ở giai đoạn cuối... Chỉ gần một năm sau đó, Thục Anh qua đời...
- Cháu thật có lỗi với Thục Anh và hai bác...
- Cháu không có lỗi gì cả. Được gặp lại cháu lần này, bác rất hài lòng. Lần trước gặp cháu, bác đã nghĩ rằng, nếu thành đạt, thế nào cháu cũng sẽ quay trở lại. Lần này về làng, ngoài việc dự đám cưới con bà Tám, bác còn có nhiệm vụ làm việc với địa phương để chuẩn bị cho Đại hội thành lập Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin của huyện nhà.
- Hồi đó, Thục Anh có nhắc gì đến cháu không?
Ông Lượng lấy từ chiếc cặp của ông ra một cuốn sổ, ông lật mở tìm một trang rồi đưa cho Bình.
- Đây là cuốn nhật ký của Thục Anh. Cháu đọc bài thơ này chắc sẽ hiểu thêm những suy nghĩ của em nó.
Em làm được gì? em đâu muốn!
Thôi đành chạy trốn, mặc anh ôm hận
bỏ ra đi.
Hãy bay trên trời cao, cánh chim bằng
lộng gió.
Còn em gái nhỏ, chốn quê nhà, mãi mãi
biệt ly.
Rồi em cũng ra đi, chìm vào cõi vĩnh hằng.
Em sẽ mang đi tất cả, mang cả
bóng hình anh
Khi hung thần chiến tranh, còn lẩn khuất
đâu đó...
*
* *
Gần một tháng sau, bản tin của đài truyền hình tỉnh đưa tin Đại hội thành lập Hội Nạn nhân chất độc da cam huyện Sơn Thanh đã thành công tốt đẹp. Đại tá cựu chiến binh Trần Lượng được bầu làm Chủ tịch hội. Trong mục vinh danh những tổ chức, cá nhân đã hảo tâm ủng hộ kinh phí cho hội hoạt động, có một người ủng hộ 45 triệu đồng, nhưng đề nghị giấu danh tính...
Truyện ngắn của CẦM SƠN