Nghe những lời tâm sự của anh bạn đồng nghiệp, thú thật là tôi buồn lắm. Là người viết sách, không buồn sao được khi ngay chính bạn bè tôi, người thân của tôi làm trong ngành giáo dục lại thờ ơ với sách. Rất có thể sách của tôi chưa hay, chưa cập nhật kịp thời, chưa có sự khái quát những vấn đề nóng bỏng đang diễn ra trong cuộc sống hiện tại... nên các bạn ấy không đọc. Cũng có thể các bạn ấy đọc báo chí tiện hơn chăng? Hoặc các bạn ấy chọn những cuốn sách của các tác giả nổi tiếng khác? Tuy nhiên, qua một thời gian theo dõi bằng nhiều cách khác nhau thì tôi nhận ra chuyện giáo viên lười đọc sách là có thật. Trong nghìn lẻ lý do từ chối đọc sách ấy, thì lý do “bận lắm” là hoàn toàn ngụy biện. Hồi tôi còn ở Sa Pa, thấy cứ bình quân 10 người khách nước ngoài ngồi hóng mát ở công viên thì có khoảng 5 người cầm sách đọc, 3 người có cuốn sách để bên cạnh. Trong quán cà phê cũng như vậy. Nhưng tôi rất hiếm khi nhìn thấy người Việt Nam mang theo sách khi đi du lịch.
Nói rằng vì áp lực công việc thời hiện đại lớn quá mà không đọc sách cũng là ngụy biện. Bởi vì sách luôn hàm chứa giá trị giải trí, đọc sách khiến bạn thoát khỏi tình trạng căng thẳng một cách hiệu quả. Cuốn sách hay sẽ gợi mở cho bạn những lối thoát khi bạn đang cảm thấy bế tắc. Lại có người nói họ không đọc sách văn học vì cảm thấy không cần thiết, những gì có trong sách giáo khoa đã đốt hết thời lượng của tiết dạy rồi. Nếu thầy cô nào nghĩ như vậy thì thật là đáng tiếc. Tự các thầy cô đã biến mình thành cái máy dạy, thành công cụ truyền đạt cứng nhắc và giáo điều.
Cũng có người kêu ca lương thấp, vật giá leo thang, nhiều thứ cần phải chi tiền hơn là chi tiền mua sách. Lý do này, đúng là có thể thông cảm với các thầy cô giáo. Bởi lương viên chức ngành giáo dục ở ta là thấp so với các nước trong khu vực. Nhưng ở một góc độ khác, nếu các thầy cô giáo dạy Văn nhìn thấy được giá trị to lớn của việc đọc sách thì các thầy cô sẽ thấy sách không phải là món hàng xa xỉ. Một cuốn sách hay, đôi khi giá không đắt hơn một thỏi son môi, một lọ kem chống nắng, một lọ sáp nẻ... Nhưng nó làm cho tâm hồn bạn trở nên giàu có, trở nên nhân hậu, vị tha... mà thỏi son, lọ kem không thể làm được!
Điểm qua một số những lý do từ chối sách thường gặp để thấy các thầy cô giáo của chúng ta đang tự biện hộ cho cái thói lười biếng. Và người lãnh trọn hậu quả ấy chính là học sinh. Thiết nghĩ: Nếu một vài học sinh trong một lớp chán học Văn thì nguyên nhân có thể là do em ấy có vấn đề về tâm lý và năng lực cảm thụ. Nhưng nếu nửa lớp nói vậy thì cô giáo phải xem xét lại bản thân mình. Lâu nay dư luận vẫn quen đổ lỗi cho chính sách giáo dục. Rằng liên tục cải cách, liên tục thay sách giáo khoa... nên bản thân các cô còn bỡ ngỡ với các phương pháp mới dẫn đến việc truyền thụ không được như mong muốn. Nhưng thực tế lại khác: Thầy cô có thể bỡ ngỡ, học trò có thể bỡ ngỡ... một thời gian nhất định thôi, chứ không phải cả một học kỳ, một năm học. Môn Văn là môn học có đặc thù trong việc truyền đạt kiến thức. Sự kết nối giữa thầy và trò không qua bất cứ một công thức nào cả. Không ai cấm thầy cô giáo phải tuyệt đối trung thành với sách giáo khoa. Cũng không ai cấm học sinh cái quyền đưa những kiến thức bên ngoài bài giảng vào bài tập. Những đề thi tự luận cho học sinh đã chứng minh điều đó. Nếu thầy cô không đọc sách, không tận dụng nguồn kiến thức phong phú từ sách, thì lấy gì để dẫn dụ, lôi cuốn học trò suốt một tiết dạy và nhiều tiết dạy?
Tôi là một phụ huynh có con đang học lớp 8, suốt ngày kêu chán môn Văn, chán cô giáo dạy Văn... Tôi từng giảng cho con nghe một số đề tự luận cô giáo cho về nhà. Tôi thấy con tiếp thu rất tốt và mỗi lần có bài tập Văn, con lại gạ gẫm “con với mẹ cùng học đi”. Tôi còn nhớ một số đề Văn tự luận hồi lớp 6 của con như thế này: “Tia nắng sớm và cành cây nói chuyện với nhau về mặt đất. Em hãy tưởng tượng mình là một trong hai nhân vật đó để kể lại câu chuyện”. Hoặc: “Sau khi thắng giặc Ân, Thánh Gióng bay về trời. Em hãy tưởng tượng mình là mẹ của Thánh Gióng để tả lại cuộc chia ly ấy”. Đó là hai trong số những đề văn rất hay. Nhưng cô giáo dạy Văn, nếu là người ngại đọc sách, ắt sẽ gặp khó khăn khi dẫn dắt các em vào thế giới nhân vật vô cùng sinh động kia. Để khơi gợi trí tưởng tượng của học sinh, giáo viên cần trò truyện với các em về những nhân vật mà các em chuẩn bị vào vai. Sách văn mẫu không tạo ra bất kỳ hình dung nào cho các em cả. Học sinh có nhu cầu “cùng học” rất lớn với cô giáo chứ không đơn giản chỉ là nhu cầu lắng nghe và tiếp thu kiến thức một cách thụ động.
Cùng một tác phẩm văn học, qua từng thời kỳ, sẽ có những cách nhìn, cách đánh giá khác nhau. Nghĩa là sự cảm thụ văn học đã khác. Tiết dạy Văn cũng vậy, không thể hết năm này qua năm khác duy trì một lối dạy ấy, một bài giảng ấy, một kiến thức ấy. Tất nhiên, những giáo viên dạy Văn, chưa hẳn tất cả đã là người từng học giỏi môn Văn khi ngồi trên ghế nhà trường. Thậm chí có người còn chưa từng yêu thích môn Văn thời đi học. Nhưng khi đã nắm giữ trọng trách giảng dạy, thì bắt buộc các thầy cô phải hướng đến cái đích duy nhất là hiệu quả và chất lượng giờ dạy. Hiệu quả chỉ đạt được khi học trò tự nguyện học và giáo viên dạy bằng tâm trạng thoải mái kết hợp với kỹ năng nhuần nhuyễn. Dạy Văn chưa bao giờ là dễ cả. Nhưng cũng không thật sự quá khó nếu cả thầy và trò cùng cố gắng! Và đọc sách thường xuyên là một gợi ý cực kỳ quan trọng đối với người dạy Văn nếu muốn nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn này.
Nhà văn TỐNG NGỌC HÂN