"Cha đẻ" cờ Tư lệnh

Là một người Hà Nội đã từng tham gia chiến đấu ở mặt trận Điện Biên Phủ năm 1954 và Quảng Trị năm 1972, Đại tá Nguyễn Quý Hải rất say sưa nghiên cứu văn hóa-nghệ thuật quân sự Việt Nam, muốn đưa một phần tinh túy ấy vào môn cờ Tư lệnh để truyền bá tinh hoa nghệ thuật giữ nước cho giới trẻ trong nước và góp phần "xuất khẩu" văn hóa Việt Nam ra nước ngoài. Cờ Tư lệnh đã và đang phát triển từng ngày nhờ những việc làm lặng lẽ mà tràn đầy tâm huyết của ông...

Cờ của người Việt

Khi nhắc đến những bộ môn cờ trên thế giới, chắc hẳn bất kỳ ai cũng biết đến cờ vua, cờ tướng, cờ vây, cờ shogi… Đây được coi là những môn cờ trí tuệ đại diện cho nét đặc sắc riêng của từng quốc gia trên thế giới. Qua nhiều quá trình hình thành và phát triển thì mỗi bộ môn cờ đều có những nét thú vị riêng của nó.

Việt Nam là đất nước có hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, quá trình đó đã sản sinh ra nhiều môn thể thao trí tuệ. Trong đó phải kể đến cờ súy. Lối chơi truyền thống của cờ súy là chơi cờ úp bằng tấm bìa gấp. Các quân "ăn" nhau theo phán đoán và may rủi. Tuy nhiên, qua nhiều thế kỷ bị ách ngoại xâm cai trị, nhiều môn thể thao của người Việt bị mất đi do chính sách "đồng hóa" và "đàn áp văn hóa" của kẻ thù. Nhưng truyền thống yêu nước vẫn là dòng sông ngầm chảy kiên cường trong tâm thức dân tộc. Các môn cờ cũng vậy, các thế hệ người Việt đã bí mật trao truyền, đồng thời tiếp thu tinh hoa các môn cờ từ các nền văn hóa khác.

Cờ Tư lệnh với "cha đẻ" là Đại tá Nguyễn Quý Hải, một cựu chiến binh đã trải qua hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, cũng được hình thành từ ý thức kế thừa và tiếp biến văn hóa ấy. “Cờ Tư lệnh là một trò chơi giúp những thế hệ mai sau có thể hiểu được lịch sử huy hoàng chống giặc ngoại xâm của cha ông. Cùng đó là giúp các mầm non của đất nước có thể tư duy phát triển trí tuệ tốt nhất để mai sau cống hiến cho nước nhà. Bàn cờ có 11 đường dọc và 12 đường ngang cắt nhau vuông góc tại 132 điểm hợp thành. Có một khoảng trống ước lệ, đó là sông (màu xanh nhạt). Sông nằm ngang, chia bàn cờ thành hai phần đối xứng, gọi là chiến tuyến. Trên sông (chiến tuyến) có hai đoạn nước nông, dưới có nền đá, được gọi là ngầm. Mọi phương tiện đều có thể vượt qua ngầm. Có hai dãy ô vuông chạy dọc suốt hai chiến tuyến, được quy ước đó là trên biển để có lực lượng hải quân tham chiến. Mỗi ván cờ lúc bắt đầu chơi có đủ 38 quân, số quân đó được chia đều cho hai bên: 19 quân đỏ, 19 quân xanh; bao gồm 11 loại quân, có biểu tượng tượng trưng cho các quân binh chủng hiện đại như bộ binh, xe tăng, máy bay, tàu chiến..., đặc biệt có cả đội dân quân tóc dài. Quân cờ của bên xanh hoặc bên đỏ, chỉ khác nhau về màu sắc, còn ký hiệu, cách đi và cách "ăn" quân đối phương hoàn toàn giống nhau. Trong số 19 quân, có hai quân sở chỉ huy, chỉ đứng tại chỗ làm vật cản, không được đi và "ăn" quân đối phương…”-Đại tá Nguyễn Quý Hải giới thiệu cách chơi cờ Tư lệnh.

Cờ Việt đi muôn nơi

Cho đến nay, bộ môn cờ Tư lệnh đã được đông đảo người Việt Nam và bạn bè quốc tế biết đến. Ở nước ta, hằng năm đều có Hội thi cờ Tư lệnh được tổ chức định kỳ. Có rất nhiều kỳ thủ cũng như những người đam mê cờ trên thế giới ở nhiều độ tuổi đã đến Việt Nam để tham dự. Luật chơi cờ Tư lệnh đã được dịch ra bốn thứ tiếng trên thế giới. Sản phẩm cờ Tư lệnh có bán tại nhiều quốc gia như: Đức, Pháp, Anh, Thụy Sĩ, Croatia, Slovenia... Không những thế, bạn bè quốc tế còn sẵn sàng phát triển bộ môn cờ Tư lệnh trên internet để tất cả mọi người trên thế giới đều có thể chơi ở bất kỳ đâu.

“Tôi là một người đam mê cờ đến từ nước Anh và rất quan tâm đến trò chơi cờ Tư lệnh. Tôi đã học được các quy tắc và đã có một vài cố gắng. Tôi nghĩ rằng trò chơi là một ý tưởng tuyệt vời cho một phong cách cờ mới, rất hiện đại và tôi thích cách giới thiệu các chiến thuật hiện đại. Tôi muốn cải thiện khả năng của mình và góp phần quảng bá để trò chơi lan rộng đến nhiều người chơi và các quốc gia. Tuy nhiên, không phải ai trong chúng ta cũng có thể trả một khoản tiền 80 bảng Anh để sở hữu một bộ cờ Tư lệnh, cũng như hiếm khi ở gần nhau để chơi trực tiếp. Để giải quyết vấn đề này, tôi muốn làm một phiên bản máy tính của trò chơi bằng cách sử dụng một chương trình miễn phí đưa trò chơi lên mạng trực tuyến. Tôi muốn biết liệu tôi có được phép tạo phiên bản dành cho máy tính này cho bạn bè của tôi hay không? Sẽ ổn chứ? Cuối cùng, tôi không thông thạo về bản quyền và không muốn gặp phải bất kỳ rắc rối nào hoặc gây bất cứ hành vi xâm phạm quyền sở hữu trò chơi. Tôi không muốn kiếm tiền, tôi chỉ muốn thấy nhiều người hơn ở các quốc gia chơi môn thể thao thú vị này”-Mark Platts, một thanh niên người Anh đã hỏi ý kiến Đại tá Nguyễn Quý Hải như vậy. Hiện nay, cùng với sự phát triển của internet, ngày càng có nhiều kỹ sư công nghệ thông tin trên khắp thế giới bày tỏ sự quan tâm đến môn cờ Tư lệnh, mong muốn tìm hiểu và phát triển môn cờ này trên phạm vi quốc tế.

Làm việc không ngơi nghỉ

Không chỉ là người sáng tạo ra một môn cờ "made in Vietnam", Đại tá Nguyễn Quý Hải còn là một nhà văn, nhà thơ, đạo diễn phim... Ông đã cùng Xưởng phim Quân đội làm 6 cuốn phim nhựa “Bước chân pháo binh”; biên tập và đạo diễn nhiều phim phóng sự tài liệu và chương trình âm nhạc nổi bật như phim “Hà Nội 12 ngày đêm lịch sử”, “Quân tình nguyện Việt Nam tại Campuchia”, “Đài Khí tượng Trường Sa”, “Tâm tình phi đội”… Những tác phẩm sân khấu như "Tre xanh", "Lũ quét", "Gió mới", "Người mở đường", "Cái chổi", "Công chúa và người trồng rừng", "Đêm có màu tình yêu"… Trong đó, kịch bản “Bến đợi” từng được nhận giải thưởng của Bộ Quốc phòng. Kịch bản “Đợi anh về” được tặng bằng khen Liên hoan Truyền hình toàn quốc năm 2009...

“Tôi luôn tâm niệm rằng nếu bản thân còn sống ngày nào sẽ còn cống hiến hết mình đến ngày đó. Những tác phẩm tôi viết và biên kịch đều là những cảm xúc chân thực của chính bản thân đã từng trải qua. Cũng như bộ môn cờ Tư lệnh mà tôi đã ấp ủ bấy lâu nay, giờ đã được mọi người biết đến. Lúc đầu, cờ Tư lệnh gặp rất nhiều khó khăn. Gia đình không ủng hộ vì lo cho tôi tuổi đã cao thì làm sao có thể cáng đáng được nhiều việc một lúc. Sau đó là kinh phí để sản xuất những bộ cờ Tư lệnh, tôi phải kiên trì đi vận động từ một số nhà hảo tâm. Tiếp đó là cả một quá trình hướng dẫn mọi người chơi trò chơi này. Vì đây là bộ môn cờ của riêng Việt Nam mà không đâu có được, nên cách thức chơi cũng khác với các môn cờ trên thế giới. Nhưng đó mới chỉ là khó khăn ban đầu của người mới tập chơi như bất kỳ môn cờ nào khác. Bởi cái khó nhất của cờ Tư lệnh chính là kiểu đánh vô cùng đa dạng, độc đáo. Khi mà người chơi có thể đánh từ trên không, sau đó xuống biển rồi lại đánh bộ binh trên bờ tại bàn cờ. Tuy nhiên, tất cả những cách đánh đều phải có tư duy trí tuệ liên tục. Vì chỉ cần sơ hở một trong ba chiến tuyến nói trên thì sẽ thua cuộc ngay. Đây cũng chính là điểm nhấn của cờ Tư lệnh để người chơi luôn cẩn trọng trong từng bước đi của mình. Hiện nay, tôi và các cộng sự của mình đang gấp rút hoàn tất mọi công tác chuẩn bị để tổ chức thi đấu giải cờ Tư lệnh khu vực mở rộng vào cuối năm 2017 tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam”-Đại tá Nguyễn Quý Hải chia sẻ.

Nhìn những đường nét mộc mạc trên từng hoa văn của mỗi quân cờ Tư lệnh, cùng đó là những động tác hướng dẫn tỉ mỉ cách chơi cờ từ tác giả Nguyễn Quý Hải, có thể thấy rằng người cựu chiến binh ấy đã dồn tất cả tâm huyết của mình để nuôi dưỡng cờ Tư lệnh một cách thầm lặng. Cờ Tư lệnh đã được cấp phép và bản quyền sở hữu trí tuệ, nhiều đơn vị trong quân đội và học sinh, sinh viên trong các nhà trường đã và đang chơi cờ Tư lệnh với một niềm tự hào về đất nước và truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Với ý nghĩa của môn cờ Tư lệnh, năm 2016, Cục Quân huấn, Bộ Tổng Tham mưu đã phối hợp với Tổng cục Thể dục Thể thao mở lớp đào tạo huấn luyện viên cờ Tư lệnh cho đội ngũ cán bộ phụ trách huấn luyện thể dục-thể thao các đơn vị trong toàn quân tại Trung tâm Huấn luyện Miếu Môn (Hà Nội). Liên đoàn Cờ Việt Nam đã mở lớp tập huấn tại Đà Lạt năm 2016. Cùng đó là nhiều trường tiểu học, trung học cơ sở, học viện, nhà trường, các đơn vị trong quân đội đã được Đại tá Nguyễn Quý Hải trực tiếp giảng dạy, phổ biến cách chơi cờ Tư lệnh.

Bài và ảnh: Tô Ngọc Anh Minh