Cô gái gốc Việt và sứ mệnh chia sẻ vaccine toàn cầu

Nữ giám đốc “nắm trong tay sức khỏe thế giới”

Cái tên Aurélia Nguyen được cả thế giới biết đến sau khi Tạp chí Time số ra tháng 2-2021 vinh danh “100 cá nhân đang định hình tương lai trong lĩnh vực của mình và định rõ thế hệ lãnh đạo tiếp theo”, trong đó tên của nhà khoa học nữ gốc Việt được nhắc tới bằng một sự mến phục: “Với tư cách Giám đốc Chương trình COVAX, công việc của Nguyen là bảo đảm vaccine đến được với càng nhiều người trên thế giới càng tốt”.

Nổi tiếng nhưng khá kín tiếng về đời tư, nên thật khó để biết thân thế của nữ giám đốc Aurélia Nguyen, ngoài những thông tin được đăng tải chính thức trên trang mạng của Liên minh toàn cầu về vaccine và tiêm chủng (GAVI). Theo GAVI, Aurélia Nguyen là người Pháp gốc Việt, từng là sinh viên y khoa xuất sắc của Trường Y học nhiệt đới và dịch tễ London (Anh). Cô tốt nghiệp thạc sĩ về chính sách y tế, hoạch định tài chính của Trường Y học nhiệt đới và dịch tễ London và Trường Kinh tế London (Anh). “Tôi là người Pháp gốc Việt và tôi đã sinh sống ở nhiều nơi”, Aurélia Nguyen có lần khẳng định như vậy trong một cuộc phỏng vấn báo chí.

Đam mê với ngành dược nên sau khi ra trường, Aurélia Nguyen đầu quân cho GlaxoSmithKline (GSK)-một hãng dược hàng đầu của Anh. Trong suốt hơn một thập kỷ (1999-2010) gắn bó với GSK, Aurélia Nguyen có những bước tiến lớn trong sự nghiệp. Khởi đầu từ một chuyên viên, cô đã giữ cương vị người đứng đầu nhóm phát triển chính sách của GSK về tiếp cận thuốc và vaccine ở các nước đang phát triển. Ngoài ra, Aurélia Nguyen còn thực hiện nghiên cứu các chính sách thuốc gốc (thuốc generic) cho Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Cô gái gốc Việt Aurélia Nguyen - nữ Giám đốc Chương trình Chia sẻ vaccine toàn cầu (COVAX). Ảnh: GAVI

Năm 2010, Aurélia Nguyen rời GSK để gia nhập GAVI. Nhờ có chuyên môn cao, cô được Ban giám đốc GAVI bổ nhiệm chức vụ Giám đốc điều hành về vaccine và bền vững. Cụ thể, Aurélia Nguyen chịu trách nhiệm thiết kế các giải pháp hỗ trợ chương trình và thị trường vaccine bền vững về mặt tài chính với mục đích cuối cùng là tăng số lượng vaccine đến được với nhiều người. Trong cuộc trả lời phỏng vấn Trung tâm Truyền thông khoa học châu Âu (European Science Media Hub), Aurélia Nguyen nhấn mạnh: "Vaccine là một trong những câu chuyện thành công về sức khỏe cộng đồng trong thế kỷ qua. Vaccine là vũ khí chống lại các đại dịch toàn cầu. Nhờ chúng mà một số “sát thủ toàn cầu” như bệnh đậu mùa và bại liệt đã bị tiêu diệt".

Cuối năm 2020, Aurélia Nguyen được bổ nhiệm làm Giám đốc COVAX. Theo trang mạng letemp.ch, COVAX là trụ cột của Chiến dịch Tăng tốc tiếp cận các công cụ ứng phó với Covid-19 (ACT), một sự hợp tác toàn cầu mang tính đột phá, tập hợp các chính phủ, nhà khoa học, doanh nghiệp, xã hội, các nhà tài trợ và tổ chức y tế toàn cầu với mục đích sản xuất và phân phối công bằng vaccine ngừa Covid-19 cho các nền kinh tế. COVAX được điều phối bởi 3 tổ chức, gồm: WHO, GAVI và Liên minh Đổi mới sáng tạo sẵn sàng ứng phó dịch bệnh (CEPI), với đối tác phân phối là Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF). 

Sứ mệnh phân phối vaccine ngừa Covid-19 cho toàn cầu

Ngay từ khi được thành lập, Chương trình COVAX đã nhận được 6 tỷ USD do 98 nước giàu đóng góp, trong đó nhiều nhất là Mỹ với 2,5 tỷ USD, tiếp theo là Nhật Bản 1 tỷ USD. Ngoài ra, các nước thành viên Liên minh châu Âu (EU), Australia, Anh, Canada... cũng là các đối tác quan trọng của COVAX. Nhiệm vụ của COVAX là mua, tiếp nhận và phân phối vaccine ngừa Covid-19 cho 190 nền kinh tế một cách công bằng nhất có thể. Đặc biệt, COVAX phải bảo đảm và phân phối vaccine miễn phí cho 92 quốc gia có nguồn lực thấp, ngân sách không đủ đặt mua vaccine. 

Dưới sự đồng chỉ đạo của GAVI, CEPI và WHO, COVAX đạt được thỏa thuận với 9 hãng dược phẩm để đặt mua vaccine ngay khi chúng được cấp phép sử dụng. Theo trang web của GAVI, Colombia là quốc gia Nam Mỹ đầu tiên nhận được vaccine từ cơ chế COVAX vào ngày 1-3-2021, trong đó có 117.000 liều Pfizer/BioNTech. Đến nay, cơ chế này đã phân phối khoảng 243 triệu liều vaccine cho 139 quốc gia nghèo trên thế giới và phạm vi tiếp cận đang được mở rộng. Giám đốc điều hành GAVI, ông Seth Berkley, nhấn mạnh: “Hầu hết các quốc gia trên thế giới đã nhận được vaccine theo cơ chế COVAX. Đây mới chỉ là bước khởi đầu. Chúng tôi dự kiến sẽ có thêm 1,1 tỷ liều vaccine để có thể phân phối từ nay đến cuối năm 2021”. Với nguồn vaccine mua từ các hãng dược nổi tiếng và thông qua cơ chế COVAX, “cho tới thời điểm đầu tháng 9-2021, đã có 5,56 tỷ liều vaccine được tiêm chủng trên toàn cầu, với trung bình 31,23 triệu liều/ngày. Khoảng 80% trong số đó là ở những nước có nhu nhập cao. Hơn 41% dân số thế giới đã tiêm ít nhất một liều, nhưng tỷ lệ này ở nhóm nước thu nhập thấp chỉ khoảng 1,9%”, hãng tin Reuters cho hay.

Việt Nam là một trong những quốc gia được nhận vaccine từ COVAX. Theo WHO, tính đến ngày 31-8, Việt Nam đã nhận được 10.241.570 liều vaccine thông qua COVAX, trong đó hơn một nửa là do Chính phủ Hoa Kỳ hỗ trợ. Ngoài ra, COVAX cũng cam kết dành ưu tiên hơn cho Việt Nam trong các đợt phân bổ vaccine tiếp theo; ủng hộ hỗ trợ chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine mRNA; cử các chuyên gia đến Việt Nam hỗ trợ nghiên cứu và sản xuất vaccine đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và được thế giới công nhận; sẵn sàng hợp tác, hỗ trợ để Việt Nam trở thành một trong những trung tâm sản xuất vaccine trong khu vực. 

Tuy nhiên, không phải mọi việc đều “thuận buồm xuôi gió”, bởi COVAX đang phải đối phó với một loạt khó khăn, thách thức. Mục tiêu ban đầu của COVAX là đến cuối năm 2021 mua và huy động được 2 tỷ liều vaccine, đủ để bảo vệ những người nguy cơ cao, dễ bị tổn thương và nhân viên y tế tuyến đầu trên toàn thế giới, trong đó một nửa được chuyển đến 92 nước có thu nhập thấp và trung bình để tiêm cho khoảng 20% dân số các nước này. Tuy nhiên, trong một thông báo chung được GAVI, WHO, UNICEF và CEPI công bố ngày 8-9 vừa qua, mục tiêu trên sẽ bị cắt giảm 30%, xuống còn 1,425 tỷ liều trong năm nay. Nguyên nhân dẫn tới việc cắt giảm này bắt nguồn từ nhiều yếu tố, gồm hạn chế xuất khẩu vaccine của Viện Huyết thanh Ấn Độ, một trong những nhà cung cấp chính. Các vấn đề sản xuất của Johnson & Johnson và AstraZeneca, cũng như chậm trễ phê duyệt vaccine mới do Novavax của Mỹ và Clover Biopharmaceuticals của Trung Quốc phát triển cũng ảnh hưởng lớn đến nguồn cung. "Đây là điều rất tồi tệ đối với toàn thế giới, bởi chúng ta đã thấy những hậu quả khủng khiếp xảy ra khi virus lây lan không kiểm soát", Giám đốc điều hành GAVI Seth Berkley cho biết.

Một thách thức khác được Giám đốc COVAX Aurélia Nguyen nêu ra là một số quốc gia giàu đang lên kế hoạch tiêm mũi thứ ba do lo ngại khả năng bảo vệ sau hai mũi tiêm đang suy giảm. “Việc chính phủ các nước ưu tiên vaccine để tiêm phòng cho người dân của mình là một phản ứng khá tự nhiên, bởi trước tiên họ phải bảo vệ công dân trong nước. Nhưng thế giới cần thức tỉnh với một thực tế rằng: Với khả năng lây nhiễm cao do virus SARS-CoV-2 và các biến thể của nó gây ra, chúng ta phải nghĩ đến đối tượng cần được bảo vệ rộng hơn, không chỉ là người dân nước mình mà là người dân toàn cầu”, Aurélia Nguyen nhấn mạnh. 

Để giải quyết thách thức thiếu vaccine là việc vô cùng khó khăn, đòi hỏi sự hỗ trợ từ tất cả đối tác và những người ủng hộ. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn tờ Bloomberg, Aurélia Nguyen khẳng định: "Cuộc khủng hoảng y tế lần này đã chỉ ra rằng con người đang sống trong một thế giới kết nối với nhau. Điều quan trọng là mọi người phải được tiếp cận bình đẳng với các dịch vụ y tế". Giám đốc COVAX hy vọng sẽ nhận được sự ủng hộ của các chính phủ, khu vực tư nhân, công chúng trong việc giải quyết các vấn đề sức khỏe toàn cầu. “Chúng ta phải tận dụng cơ hội này để xây dựng lại tốt hơn, để có được hệ thống y tế vững mạnh với khả năng phục hồi cao”, Aurélia Nguyen bày tỏ.

Đồng quan điểm trên, các quan chức y tế cộng đồng khẳng định rằng, chỉ có tiêm chủng mới có thể xây dựng “bức tường thành” miễn dịch virus SARS-CoV-2 cho nhân loại. Điều này đồng nghĩa với việc gánh nặng trách nhiệm đặt lên vai người đứng đầu COVAX Aurélia Nguyen để làm sao có được nhiều vaccine nhất có thể và phân phối công bằng tới người dân nghèo trên thế giới. Có như vậy thế giới mới đủ “khỏe” để vượt qua đại dịch Covid-19! 

HOÀNG ĐAN