Có điều này là bởi nhiều người không muốn tốn thời gian hẹn hò với người mang kiểu gen sẽ gây nên bệnh hồng cầu hình liềm (sickle cell disease-SCD). Đây là căn bệnh có tỷ lệ mắc rất cao tại Nigeria.

Damilola Ogunnupebi, 28 tuổi, một chuyên gia truyền thông, gần đây đã kết hôn tại bang Ogun, phía Tây Nam Nigeria. Cô đã phải trải qua một hành trình dài để tìm được vị hôn phu có kiểu gen di truyền phù hợp với mình. Cô cho biết, trong tất cả các cuộc hẹn hò, câu hỏi đầu tiên của cô đều là “Kiểu gen di truyền của anh là gì?”.

Ogunnupebi đã từng trải qua cuộc chia tay đầy nước mắt với bạn trai vì kiểu gen. Năm 2014, cô có một người bạn trai tuyệt vời, nhưng mối quan hệ đó đã kết thúc một cách đau đớn vì cả hai người đều có một kiểu gen gây bệnh hồng cầu hình liềm (trong y học gọi là kiểu gen AS). Hai người không muốn con cái của mình có nguy cơ phải chịu những vấn đề của căn bệnh hồng cầu hình liềm. Bệnh hồng cầu hình liềm là một trong các dạng rối loạn máu di truyền phổ biến nhất tại Nigeria. Những người muốn có con như Ogunnupebi luôn chú trọng xét nghiệm gen để tránh sinh con ra mang bệnh này.

leftcenterrightdel
Mỗi năm có khoảng 150.000 trẻ em sinh ra ở Nigeria bị mắc bệnh hồng cầu hình liềm. (Ảnh mang tính chất minh họa) Ảnh: Pinterest

Hồng cầu hình liềm xuất phát từ những biến chứng đau đớn được gọi là khủng hoảng hồng huyết cầu liềm khi những cơn đau đột ngột ảnh hưởng tới cơ thể của bệnh nhân. Osayi Olotu, một doanh nhân Nigeria đã từng phải vật lộn với bệnh hồng cầu hình liềm cho biết những cơn đau đi kèm với căn bệnh thường rất dữ dội, và đôi khi bệnh nhân có thể mất kiểm soát rất nhanh. “Không có từ ngữ nào có thể miêu tả cơn đau. Nó rất khủng khiếp, giống như cái gì đó đè nặng lên xương của bạn, giống như ai đó đang cố gắng bẻ gãy tất cả xương của bạn”, Osayi Olotu cho biết.

Hồng cầu được tạo thành từ tủy xốp bên trong các xương lớn của cơ thể. Theo nghiên cứu, tế bào hồng cầu khỏe mạnh có hình tròn, sống khoảng 120 ngày trong khi các tế bào hồng cầu hình liềm thường có xu hướng bị phá hủy nhanh hơn, chết chỉ sau 10-20 ngày, dẫn tới tình trạng thiếu máu của cơ thể. Bệnh hồng cầu hình liềm là một bệnh có tính chất di truyền qua nhiễm sắc thể lặn. Nguyên nhân là do gen quy định việc sản xuất ra hemoglobin (thành phần chủ yếu cấu tạo nên hồng cầu) bị đột biến. Vì thế, hồng cầu ở những bệnh nhân này không có cấu trúc tròn và dẹt giống hình đĩa như bình thường mà có hình khuyết như trăng lưỡi liềm hoặc như chiếc liềm gặt lúa. Với cấu trúc bất thường trên, hồng cầu khó di chuyển trong các vi mạch nhỏ, dễ bị đông vón, gây tắc nghẽn và giảm khả năng gắn kết, chuyên chở oxy tới các mô. Khi hiện tượng tắc mạch xảy ra, khả năng viêm và nhiễm khuẩn cơ hội, đột quỵ là rất lớn.

Nếu đứa trẻ sinh ra có kiểu gen này nghĩa là cả bố và mẹ đều có một kiểu gen AS. Kiểu gen này được truyền từ đời bố mẹ đến đời con cái. Bệnh không lây nhiễm từ người này sang người khác nhưng kéo dài suốt đời.

Samira Sanusi là nhà sáng lập ra Tổ chức Hồng cầu hình liềm Samira Sanusi với chức năng giúp thanh niên Nigeria nhận thức rõ hơn về kiểu gen của mình và người bạn đời tương lai của họ. “Thông thường, những người biết sớm về kiểu gen của mình trước khi có những mối quan hệ sâu đậm thường có được những quyết định đúng đắn hơn”, Sanusi cho biết.

Các nhà chức trách Nigeria cũng đã bắt đầu hạn chế các cặp đôi kết hôn nếu họ cùng mang kiểu gen có hồng cầu hình liềm. Vào tháng 5 vừa qua, Nghị viện bang Anambra thuộc miền Đông Nigeria đã thông qua một đạo luật bắt buộc các công dân phải xét nghiệm kiểu gen trước khi kết hôn. Đạo luật ghi rõ, không một cơ quan hay tổ chức tôn giáo nào được phép tác hợp cho các cặp đôi khi họ không có giấy chứng nhận xét nghiệm kiểu gen. Một số nhà thờ ở nước này yêu cầu các cặp đôi phải tiến hành xét nghiệm kiểu gen và từ chối tổ chức lễ cưới cho các cặp đôi khi sinh con có nguy cơ cao mắc bệnh hồng cầu hình liềm.

Điều này dẫn tới tình trạng người Nigeria đôi khi phân biệt đối xử với những người bị bệnh hồng cầu hình liềm. “Trước khi tôi tiến hành cấy ghép tế bào gốc, có rất nhiều cô gái không muốn hẹn hò với tôi bởi vì tôi mang gen hồng cầu hình liềm. Có những người mang gen AA tương thích với người khác nhưng họ không muốn hẹn hò với những người mang kiểu gen hồng cầu hình liềm. Năm 2013, tôi muốn hẹn hò với một cô gái, nhưng sau khi biết tôi mang gen hồng cầu hình liềm, cô ấy không quan tâm đến tôi nữa”, Olotu cho biết.

Mỗi năm, khoảng 150.000 trẻ em sinh ra ở Nigeria bị mắc bệnh hồng cầu hình liềm, đây là tỷ lệ cao nhất thế giới. Một nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới năm 2006 cho thấy, 20% dân số Nigeria mang gen hồng cầu hình liềm và cứ 1.000 đứa trẻ sinh ra thì có 20 trẻ có kiểu gen AS.

Những câu chuyện về kiểu gen hầu như không tồn tại ở những nơi khác trên thế giới. Hồng cầu hình liềm là vấn đề của người da đen. Olotu sống ở Newcastle, một thị trấn chủ yếu là người da trắng, anh phải giải thích cho người dân ở đó biết bệnh hồng cầu hình liềm là gì. Bạn bè của anh thậm chí còn chưa từng nghe tới căn bệnh này. Theo một báo cáo của Tạp chí Khoa học Y khoa của Tổ chức quốc tế về Nghiên cứu khoa học (IOSR), bệnh hồng cầu hình liềm cũng xuất hiện tại nhiều nơi ở Trung Đông và Ý, nhưng phổ biến nhất là ở vùng tiểu sa mạc Sahara, châu Phi.

Các bệnh nhân mắc bệnh này có thể được chữa trị bằng cách cấy ghép tế bào gốc. Tuy nhiên, chi phí cho phương pháp này rất đắt đỏ, có thể lên đến hàng nghìn USD. Số tiền này ngoài khả năng của rất nhiều người, đặc biệt là ở Nigeria, nơi mà người dân sống với mức dưới 2USD/người/ngày. Olotu đã tiến hành cấy ghép ở Viện Y tế Quốc gia ở Mỹ vào năm 2017 và anh hiện đã hoàn toàn khỏi bệnh. Mặc dù Olotu không còn có những rối loạn về hồng cầu hình liềm, nhưng nếu sau này anh muốn sinh con, anh phải tìm một người bạn đời có kiểu gen AA nhằm tránh cho con cái mắc căn bệnh này. Theo anh Olotu, cần khuyến khích những người Nigeria không có cấu trúc gen hồng cầu hình liềm hẹn hò, kết hôn với người có cấu trúc gen này để tránh tình trạng phân biệt đối xử.

XUÂN HÙNG (theo CNN)