Nga chống nghiện rượu ra sao?

Cuộc chiến trong quá khứ

Người Nga bắt đầu sáng chế ra đồ uống có cồn vào thế kỷ XV ở Moscow, trong những tu viện. Điều này cũng dễ hiểu vì các tu viện lúc đó đều giàu có và đầy đủ các phương tiện. Trong gần 4 thế kỷ, người Nga vẫn gọi thứ đồ uống này là “rượu mì” và độ cồn không ổn định, có thể từ 15%-60%. Chỉ đến năm 1865, người Nga mới biết đến thứ rượu vodka với hàm lượng cồn lý tưởng là 40%.

Chất có cồn không bị cấm trong quân đội Nga trong thế kỷ XVIII. Ngược lại, khi đó, nó được coi là phương pháp hiệu quả nhất để chống chọi với dịch bệnh cũng như đói và rét. Mỗi binh sĩ mỗi ngày nhận hai cốc rượu vang hay vodka, một lần vào buổi sáng và một lần vào buổi tối. Khẩu phẩn của mỗi binh sĩ còn bao gồm 3 lít bia. Nếu làm việc tốt, một binh sĩ sẽ còn được nhận thêm khẩu phần bổ sung. Tuy nhiên Peter Đại đế không bao giờ cho phép các binh sĩ say xỉn một cách tràn lan. Các binh sĩ say xỉn sẽ bị phạt bằng roi da, sĩ quan say xỉn sẽ bị hạ cấp. Bên cạnh sự trừng phạt cũng có phần thưởng: Nếu binh sĩ từ chối nhận phần bia rượu thì sẽ được tăng lương.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tập Judo

Ngay từ cuối thế kỷ XIX, Sa hoàng đã có nhiều biện pháp hạn chế tệ nghiện rượu. Chẳng hạn lệnh hạn chế bán rượu từ 22 giờ đêm đến 7 giờ sáng hôm sau. Ở nông thôn, rượu chỉ được bán sau 10 giờ sáng. Vào năm 1902, dưới thời Sa hoàng Nicolas Đệ Nhị, để những người dân Nga uống rượu vào mùa đông giá rét khỏi bị chết cóng dọc đường, trạm tỉnh rượu đầu tiên đã ra đời. Hằng ngày, các phu xe đi đến mọi ngóc ngách phố phường để tìm những kẻ say rượu đưa về trạm tỉnh rượu. Các trạm tỉnh rượu khác liên tiếp mọc lên những năm sau đó.

Dưới thời Liên Xô, việc hạn chế rượu đã được chính quyền tiến hành rất mạnh tay. Đặc biệt, không có chỗ cho những kẻ nghiện rượu trong Hồng quân Liên Xô. Năm 1942, dưới thời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Iosif Stalin, Liên Xô quy định chất có cồn chỉ được phát cho các binh sĩ trước các trận đánh để chống lại thời tiết khắc nghiệt hoặc các binh sĩ phải đợi tới những ngày lễ lớn mới được nhận 100gram vodka.

Vào năm 1958, dưới thời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Nikita Khrushchev, Liên Xô đã cấm bán rượu trong căng tin và các quầy ăn giá rẻ dành cho người lao động. Đến thời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Yuri Andropov, Liên Xô có một chiến dịch toàn liên bang nhằm củng cố kỷ luật lao động và đấu tranh với nạn say rượu tại nơi sản xuất. Mọi tầng lớp nhân dân ủng hộ việc này vì nó không ngăn cấm việc uống rượu sau khi đã về nhà.

Tiếp đó, dưới thời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Mikhail Gorbachev, Liên Xô đã ban bố quyết định “Về các biện pháp bài trừ nạn nghiện rượu và say rượu và các sắc lệnh thích hợp” (ngày 16-5-1985) để hạn chế sản xuất và tiêu thụ các đồ uống có cồn. Liên Xô cũng đã cắt giảm mạnh lượng vodka sản xuất trong nước và cấm bán rượu trước 12 giờ trưa. Người dân Liên Xô đã xếp hàng để mua rượu vodka bằng phiếu mua hàng đặc biệt hay với định mức 2 chai trong 1 tháng cho một người. Tuy nhiên, đối với một nước có truyền thống thích uống rượu do khí hậu lạnh giá, cải cách này đã hoàn toàn thất bại. Không những không làm giảm chứng nghiện rượu mà càng làm giảm sức khỏe của người dân, bởi người dân Nga đã uống rượu lậu. Nó còn khiến ngân khố quốc gia Liên Xô sụt giảm ghê gớm. Khan hiếm rượu mạnh làm gia tăng các tội phạm có tổ chức. Đó là tiền thân của các mafia Nga khét tiếng sau này.

Năm 1995, dưới thời Tổng thống Boris Yeltsin, Chính phủ Nga một lần nữa hạ quyết tâm cấm rượu, yêu cầu cấm bán các loại rượu mạnh như vodka ở những nơi công cộng và không được quảng cáo trên ti vi, nhưng lượng tiêu thụ rượu, bia vẫn tăng lên. Một điều đáng bàn luận là bản thân Tổng thống Boris Yeltsin là người uống rượu nhiều và thường say xỉn. Trong suốt nhiệm kỳ tổng thống từ năm 1991 đến năm 1999, ông thường xuyên nói lắp và ngã vì say rượu. Tháng 1-1999, do di chứng của việc nghiện rượu, Boris Yeltsin đã nhập viện vì loét dạ dày và suốt nửa năm gần như không xuất hiện trước công chúng. Ngày 31-12-1999, Yeltsin từ chức tổng thống, tuyên bố Thủ tướng Vladimir Putin là tổng thống lâm thời.

Cuộc chiến của Tổng thống Putin

Nếu người tiền nhiệm Boris Yeltsin nổi tiếng về sức khỏe thể chất yếu kém, thì Tổng thống Vladimir Putin lại nổi tiếng là người rất yêu thể thao. Mỗi ngày, Tổng thống Vladimir Putin dành khoảng hai tiếng để bơi lội, đồng thời ông thường xuyên tập gym để nâng cao sức khỏe. Nhà lãnh đạo Nga cũng tham gia các hoạt động ngoài trời và có thể chơi nhiều môn thể thao như khúc côn cầu, võ thuật. Ông cũng có thể bắn súng, câu cá, cưỡi ngựa, nhảy dù, lặn biển, lái mô tô phân khối lớn, lái máy bay…

Tổng thống Vladimir Putin cho rằng, uống rượu là một thói quen cực kỳ gây hại cho sức khỏe. “Rượu cồn có thể tạo ra những hệ quả dẫn đến sự hủy diệt xã hội. Nó là một loại bệnh dịch và vũ khí, có thể tấn công chúng ta trên nhiều mặt trận. Rượu trước tiên hủy hoại sức khỏe của con người, đặc biệt là với trẻ em, những mầm non sẽ phát triển để phục vụ đất nước. Rượu khiến cho con người trở nên mê muội, bệ rạc và không còn khả năng thực hiện các nhiệm vụ phức tạp. Đạo đức và các mối quan hệ cá nhân cũng vì thế mà tan nát”, ông nhận định.

Người Nga rất chuộng vodka

Bởi thế, để tăng cường sức khỏe nhân dân, dưới thời Tổng thống Vladimir Putin, Chính phủ Nga lại đưa ra một số quy định ngặt nghèo hơn về rượu vào năm 2006, như tăng thuế và hạn chế bán rượu. Tổ chức Y tế Thế giới cho rằng, các nhà chức trách Nga đã thành công trong việc kiểm soát thị trường rượu lậu ngay từ đầu những năm 2000, làm giảm 50% lượng rượu lậu. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học Nga cho thấy, trong giai đoạn năm 1989-2008, tỷ lệ sử dụng rượu tính theo đầu người tăng 1,6 lần và lên mức 18 lít rượu nguyên chất/năm, cao hơn gấp đôi mức (8 lít) mà Tổ chức Y tế thế giới (WHO) coi là đặc biệt nguy hiểm đối với sức khỏe con người.

Bởi vậy, năm 2009, Chính phủ Nga khẩn cấp áp dụng đồng bộ nhiều giải pháp để đối phó với tình trạng nghiện rượu trong dân chúng. Các giải pháp chủ yếu bao gồm: Cấm hoàn toàn việc quảng cáo các sản phẩm rượu; đẩy mạnh cuộc chiến chống sản xuất và buôn bán rượu giả; tăng thuế mạnh; áp mức giá tối thiểu bán buôn đối với vodka (có nồng độ từ 37 đến 40 độ là 250 ruble/0,5 lít); cấm bán rượu từ 23h đến 8h sáng; cấm bán cho trẻ vị thành niên (nếu vi phạm các tổ chức sẽ bị phạt 500.000 ruble) và cấm bán tại các địa điểm gần trường học, trung tâm vui chơi giải trí, bệnh viện…; tăng mạnh mức phạt đối với lái xe trong tình trạng say rượu. Đặc biệt, mức phạt đối với lái xe trong tình trạng say rượu được tăng cường. Nếu lần thứ nhất bị bắt sẽ phạt 30.000 ruble (tương đương 500USD) và tước giấy phép lái xe hai năm, nếu tái phạm trong năm thì số tiền phạt tăng gấp mười lần, đồng thời bị phạt tù hai năm…

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, trong vòng 10 năm kể từ năm 2008, “tửu lượng” của người Nga đã giảm từ 18 lít xuống còn 10,3 lít/năm tính theo đầu người. Theo một báo cáo được tổ chức này công bố hồi tháng 10-2019, số người nghiện rượu giảm mạnh từ 2.444.000 người vào cuối những năm 90 thế kỷ trước xuống còn 1.305.000 vào năm 2018. Chính việc giảm tiêu thụ rượu đã góp phần khiến tuổi thọ trung bình của người Nga được cải thiện đáng kể, đạt mức kỷ lục vào năm 2018: 78 tuổi (nữ) và 68 tuổi (nam). Nga là nước có chênh lệch về tuổi thọ giữa nam và nữ cao nhất thế giới. Vào những năm 90 thế kỷ trước, tuổi thọ trung bình của đàn ông Nga chỉ là 57 tuổi. Tất cả những thành quả nói trên là nhờ chính sách mà chính quyền Nga đã quyết tâm thực hiện từ đầu những năm 2000 và được đẩy mạnh từ năm 2009. Chưa hài lòng với kết quả đã đạt được, Chính phủ Nga đang thúc đẩy nhiều dự án hướng đến mục tiêu tỷ lệ nghiện rượu tính theo đầu người giảm xuống còn 8 lít/năm vào năm 2025.

NGUYỄN VĂN TOÀN