Cựu chiến binh, thi sĩ làng quê tài hoa

“Hai lần” nhập ngũ, kết nạp Đảng tại chiến trường 

Sinh ra trong một làng quê giàu truyền thống hiếu học và cách mạng, năm 12 tuổi cậu bé Mai Xuân Chức đã làm liên lạc cho Ủy ban Kháng chiến xã Cao Sơn. Năm 1961, theo tiếng gọi của Tổ quốc, ông xung phong nhập ngũ và được phân về Sư đoàn 350 (nay thuộc Quân khu 3). Năm 1963, chiến sĩ Mai Xuân Chức được kết nạp Đảng ngay tại chiến trường. Đến năm 1964, ông chuyển ngành về công tác tại Xí nghiệp Cơ khí nông cụ huyện Ứng Hòa. Sau đó, ông tái ngũ, tham gia chiến đấu ở chiến trường Buôn Ma Thuột vào năm 1967 khi đang làm Trưởng ban Kỹ thuật của xí nghiệp và vợ vừa sinh con ít ngày. Như trút bầu tâm sự, ông ngân bốn câu thơ: “Nghĩa phu thê nào ai chả có/ Tình cha con hỏi độ nông sâu?/ Mẹ già đã lắm dãi dầu/ Mẹ ơi! Vì nước con đâu dám từ”.

Năm 1969, bị thương trong chiến đấu, ông được chuyển ra miền Bắc điều trị. Sau khi tốt nghiệp Trường Cán bộ quản lý xí nghiệp 2, ông về công tác tại Nhà máy Cơ khí Nông nghiệp (Bộ Cơ khí và Luyện kim (cũ). Ngón tay cầm súng bị mảnh bom cắt đứt, không thể tiếp tục chiến đấu nhưng đổi lại ông tích cực lao động sản xuất. Hơn 25 năm gắn bó với nhà máy, năm 1999, ông nhận quyết định nghỉ hưu. Ông Chức tâm sự: “Vợ chồng tôi về quê sau 10 ngày nhận quyết định nghỉ hưu. Đây là điều tôi mong mỏi từ lâu, mong sao phần đời còn lại có thể góp sức xây dựng quê nhà. Đã 19 năm trôi qua từ thời điểm đó, quê hương nay có nhiều đổi mới, lòng tôi rất phấn khởi”.

Nhà thơ, nhạc sĩ "làng quê" Mai Xuân Chúc

Nhà thơ, nhạc sĩ Mai Xuân Chức kể về thời gian làm Đoàn phó Đoàn Văn công, đem lời ca tiếng hát cổ vũ quân đội và nhân dân vững tin vào ngày chiến thắng. Ông chia sẻ: “Năm 1969-1970, Đoàn Văn công 580 được Tổng cục Hậu cần thành lập nhanh nhằm động viên kháng chiến. Đoàn gồm 40 người, có nhiệm vụ đi đến các đơn vị quân đội, đoàn an dưỡng biểu diễn văn nghệ. Dù phải lấy tre của dân làm sân khấu, thắp đèn dầu tạo ánh sáng nhưng chúng tôi vẫn hát vang các bài ca cách mạng. Nhờ thời gian “tôi luyện” ở đoàn văn công cùng tình yêu quê hương tha thiết đã giúp tôi thêm gắn bó với thơ ca dù đã ở tuổi xế chiều”.

Trong tập thơ tự truyện “Nôi xanh” xuất bản năm 2014, ông viết: “Làng Khả Lãm đẹp nôi khoa bảng/ Long lanh vừng gương sáng mãi sau/ Đất nghèo hiếu học hàng đầu/ Góp thêm “cọng rạ” đẹp giàu cố hương”. Được biết, làng khoa bảng Cao Lãm có tên cổ là Khả Lãm. Làng có 100 vị khoa bảng, 59 liệt sĩ, 8 Bà mẹ Việt Nam anh hùng và một Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Ngôi làng giàu truyền thống hiếu học, cách mạng đã tạo nguồn cảm hứng vô tận trong trang văn, vần thơ hay âm nhạc của ông. Không chỉ thành lập câu lạc bộ (CLB) thơ thôn Cao Lãm, ông còn làm chủ nhiệm CLB thơ huyện Ứng Hòa, Phó chủ tịch CLB thơ Việt Nam-Thăng Long. Ông cũng là tác giả các cuốn sách: Ghi chép dưới mái đình làng, Khả Lãm làng khoa bảng, Sợi mưa quê, Làng Xốm quê tôi…

“Cựu chiến binh - cựu mà không cũ”

Cuốn sách Làng Xốm quê tôi (NXB Dân Trí, 2017) là một trong những tác phẩm mà ông dành trọn tâm huyết cũng như niềm tự hào về quê hương mà viết nên. Cuốn sách dày 400 trang, gồm 9 chương, hệ thống lại lịch sử phát triển của làng qua nhiều giai đoạn. Tại chương 3, ông liệt kê tên tuổi của 4 vị đỗ tiến sĩ, 37 vị đỗ trung khoa, 59 vị đỗ tiểu khoa cùng một số tác phẩm văn học của họ. Tiếp đến, trong chương 4, ông lập bảng đề tên, năm sinh, năm nhập ngũ và năm mất của 59 liệt sĩ. Có thể nói, cuốn sách là tư liệu tham khảo hữu ích, góp phần giáo dục truyền thống hiếu học, tinh thần yêu nước cho các thế hệ con cháu của làng.

Giấy chứng nhận ca khúc xuất sắc trong cuộc thi sáng tác âm nhạc chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X của ông Chúc

Là nhạc sĩ “tay ngang” nhưng các tác phẩm của ông được người trong giới chuyên môn đánh giá cao. Việc không được đào tạo bài bản bất cứ chuyên ngành nghệ thuật nào dường như khiến ông không bị gò bó vào các quy phạm sáng tác. Năm 2006, ca khúc “Cảm ơn Người-Đảng Cộng sản Việt Nam” của ông đã đoạt giải xuất sắc trong đợt vận động sáng tác âm nhạc chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X. “Đảng ta, Đảng Cộng sản Việt Nam/ Qua ghềnh thác gian nan, Người khai sinh đất nước/ Trong đấu tranh chống quân xâm lược/ Độc lập tự do, Người là ngọn đuốc dẫn đường...” - lời ca trong sáng, giản dị nhưng chất chứa một tình cảm thiêng liêng, niềm tự hào dân tộc. Nhà thơ, nhạc sĩ Mai Xuân Chức chia sẻ: “Giải thưởng là một niềm vui bất ngờ đối với tôi bởi cuộc thi được phát động trên toàn quốc và có rất nhiều cây đa, cây đề làng nhạc Việt tham gia”.

Cựu chiến binh Mai Xuân Chức từng vinh dự được gia đình Đại tướng Võ Nguyên Giáp mời đến Văn phòng số 30 Hoàng Diệu, Hà Nội. Ông tâm sự: “Từ nhiều năm về trước, tôi đã ấp ủ sáng tác một ca khúc ca ngợi tài, đức của Đại tướng. Sau khi tìm được sự đồng điệu về cảm xúc trong bài thơ “Vẹn đầy” của nhà giáo Nguyễn Thái Bình, tôi đã viết tác phẩm “Cây đại thụ”. Nhân dịp được gặp Đại tướng, tôi đã tặng Đại tướng tác phẩm âm nhạc này. Buổi gặp mặt hôm đó, Đại tướng dặn dò tôi: “Cựu chiến binh-cựu mà không cũ nhé”. Lời căn dặn đó đã trở thành nguồn sức mạnh tinh thần giúp tôi viết tiếp các ca khúc: “Xứng danh người lính Cụ Hồ”, “Về thăm ngã ba Đồng Lộc”, “Cao Lãm làng khoa bảng quê tôi”.

Không chỉ làm thơ, viết nhạc, ông Chức còn nặng lòng với công tác phát triển văn nghệ quần chúng của thôn. Đầu tiên, ông xây dựng đội văn nghệ cơ sở và tổ chức tập luyện các tiết mục hát, múa. Tiếp đến, ông mạnh dạn đề xuất cho đội văn nghệ đi giao lưu, biểu diễn ở các xã lân cận. Sau một thời gian, phong trào văn nghệ quần chúng ở thôn Cao Lãm đã phát triển mạnh mẽ, đi vào chiều sâu. Ông chia sẻ: “Văn nghệ quần chúng là món ăn tinh thần không thể thiếu đối với người dân, góp phần thắt chặt tình làng nghĩa xóm, gắn kết cán bộ và nhân dân, loại dần tệ nạn xã hội ra khỏi đời sống cộng đồng. Không ít cán bộ trẻ của thôn hiện nay từng là cây văn nghệ quần chúng sôi nổi”.

Nhà thơ, nhạc sĩ Mai Xuân Chức là người có công khôi phục lễ hội truyền thống của làng bị thất truyền gần 60 năm. Ông trực tiếp xây dựng kịch bản, điều hành lễ hội trong suốt 17 năm. Lễ hội của làng Cao Lãm diễn ra vào ngày mồng 10-1 hằng năm, thu hút hàng nghìn lượt khách thập phương. Đối với việc xây dựng nhà bia “Văn sử học” của làng, ông phụ trách công tác tuyên truyền, kêu gọi đóng góp từ nguồn xã hội hóa. Ông Mai Xuân Chức cũng đã khởi xướng và xây dựng thư viện sách hơn 3.000 cuốn của làng. Không chỉ mang sách nhà ra đóng góp, ông còn đi xin sách các thầy cô giáo, con em thành đạt xa quê. Ông Chức tâm sự: “Sách ở thư viện đa dạng về thể loại, phù hợp với nhiều lứa tuổi, trong đó có những cuốn sách hướng dẫn về trồng trọt, chăn nuôi. Điều mà tôi trăn trở nhất chính là làm thế nào để nâng cao văn hóa đọc cho người dân, nhất là giới trẻ trước sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin”. 

Ít ai biết rằng, bà Nguyễn Thúy Loan, vợ của cựu chiến binh Mai Xuân Chức cũng là một nhà thơ. Bà Loan nguyên là Hiệu trưởng Trường Mẫu giáo xã Cao Thành trước đây. Bà cũng là một ủy viên tích cực của Ban chấp hành Hội Người cao tuổi thôn, cộng tác viên Đài Truyền thanh xã Cao Thành. Đến nay, 8 người con, dâu, rể của ông bà là tiến sĩ, thạc sĩ và giám đốc doanh nghiệp. Bà Mai Thị Nguyệt, Bí thư chi bộ thôn Cao Lãm nhận định: “Dù tuổi đã cao nhưng ông Mai Xuân Chức luôn đóng góp không mệt mỏi cho công tác phát triển văn hóa, văn nghệ của làng. Ông cũng là cầu nối, kêu gọi, huy động sự đóng góp, ủng hộ của các cá nhân, tập thể trong việc tôn tạo đình làng, xây dựng mới nhà bia, nhà văn hóa. Năm 2016, ông được thành phố vinh danh là gương người tốt, việc tốt điển hình”.

Bài và ảnh: PHAN HUYỀN