Những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới đều có những thương hiệu gạo nổi tiếng, đem lại giá trị cao. Còn Việt Nam, quốc gia luôn đứng trong tốp đầu xuất khẩu gạo, có thương hiệu gạo nào?
Chưa định hình thương hiệu
Để trở thành quốc gia hàng đầu về xuất khẩu gạo, nhiều năm trước, các nhà khoa học Việt Nam đã nắm vững được công nghệ chọn tạo giống lúa. Viện Nghiên cứu lúa Đồng bằng sông Cửu Long với phương pháp ứng dụng công nghệ sinh học kết hợp với khảo nghiệm đồng ruộng đã chọn tạo giống lúa ngắn ngày, năng suất cao, chất lượng tốt như: OM1490, OM2517, OM3536, OM2717, OM2718, OM3405, OM4495... Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm với phương pháp thu thập nguồn vật liệu giống lúa cạn chịu hạn địa phương và các dòng lúa cải tiến nhập nội từ Viện Nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI) cùng phương pháp lai hữu tính kết hợp gây đột biến để tạo ra các tổ hợp lai có khả năng chịu hạn khá và năng suất cao như: CH2, CH3, CH 133, CH5, HD8, P6, XH8… Viện Di truyền nông nghiệp tạo ra hàng loạt giống lúa nổi tiếng như: DT10, DT11, A20, DT33, DT122, DT22, DT37, ĐS1,VS1, Khang Dân đột biến, DT68… có năng suất cao, chống chịu sâu bệnh tốt, thích ứng rộng. Việt Nam cũng đã làm chủ được công nghệ sản xuất lúa lai hai và ba dòng như: Việt Lai 20,TH3-3,TH3- 4, TH3-5… của Trường Đại học Nông nghiệp 1 Hà Nội; các giống HYT 100, HYT 103, HYT 108... của Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm…
Việt Nam cần quyết liệt xây dựng thương hiệu gạo mạnh. Ảnh: Tuấn Sơn
Hiện tại, riêng ngân hàng giống lúa thuộc Trường Đại học Cần Thơ đang lưu giữ tới 1.468 giống lúa vùng Tây Nam Bộ. Trong đó có những giống nổi tiếng thơm ngon như: Nàng Thơm chợ Đào, Nàng Hương, Châu Hạng Võ..., chưa kể một số giống lúa cao sản cũng thơm ngon không kém là Jasmine 85, ST, Nàng Hoa 9...
Có hàng nghìn giống lúa năng suất cao, có hàng chục giống lúa chất lượng tốt, nhưng thương hiệu gạo Việt Nam vẫn chưa định hình trên thị trường quốc tế.
Xây dựng thương hiệu
Theo ông Phạm Văn Dư, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, để nâng cao giá trị xuất khẩu của gạo Việt, tận dụng được các cơ hội do các hiệp định thương mại quốc tế mang lại, không còn cách nào khác là phải xây dựng thương hiệu cho gạo Việt. Và quá trình xây dựng thương hiệu ấy, phải bắt đầu từ gốc, tức là chọn giống phù hợp. Căn cứ nhu cầu của thị trường thế giới và điều kiện canh tác, ngành lúa gạo Việt Nam chỉ nên canh tác 4 nhóm giống cơ bản: Lúa thơm đặc sản vùng bị nhiễm mặn, lúa thơm ở vùng đất phù sa, lúa hữu cơ và lúa hạt dài chất lượng cao.
Còn theo chuyên gia nông nghiệp cao cấp Võ Tòng Xuân, do không có thương hiệu, gạo Việt đang gặp rất nhiều khó khăn trong cạnh tranh tại các thị trường xuất khẩu. Nguyên nhân là do nông dân chỉ thích trồng giống lúa nào cho năng suất thật cao mà ít quan tâm đến chất lượng. Vì thế, Nhà nước cần tổ chức bình tuyển các giống lúa ở từng vùng để chọn ra loại ngon nhất, để sản xuất giống siêu nguyên chủng, nguyên chủng, xác nhận cung cấp cho nông dân. Khi đã chọn được giống, doanh nghiệp phải ký hợp đồng với hợp tác xã, cung cấp giống cho nông dân sản xuất theo tiêu chuẩn GAP (an toàn, chất lượng và truy xuất được nguồn gốc). Trong quá trình sản xuất, doanh nghiệp phải giám sát, bảo đảm sản phẩm đầu vào cho đến đầu ra là gạo đóng gói xuất khẩu đồng nhất về chủng loại và chất lượng, không có gạo khác lẫn vào. Có được sản phẩm chất lượng, doanh nghiệp yên tâm đăng ký nhãn hiệu, quảng bá, tiếp thị ra nước ngoài.
Trên thực tế, đã có một số doanh nghiệp hoạt động theo mô hình này. Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Định Thành, An Giang, đã dành 15ha để nghiên cứu giống lúa chất lượng cao phục vụ cho xuất khẩu vào những thị trường khó tính như Mỹ, châu Âu và Nhật Bản. Trong cuộc thi gạo ngon thế giới năm 2015, giống lúa Lộc Trời 1 của trung tâm đã đứng vị trí thứ ba trong các loại gạo ngon nhất thế giới. Sau đó, nhiều nước nhập khẩu đã đặt hàng nhưng trung tâm không đủ số lượng để bán.
Theo ông Huỳnh Thế Năng, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, muốn xây dựng được thương hiệu “gạo Việt”, cần có sự phối hợp của tất cả các bên có liên quan gồm: Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân. Trong đó, Nhà nước cần xây dựng hàng rào kỹ thuật về tiêu chuẩn chất lượng cấp quốc gia. Bên cạnh đó, cũng xây dựng tiêu chuẩn chất lượng quốc gia đối với mặt hàng gạo, muốn bán ra thị trường trong nước và xuất khẩu phải có chứng nhận kiểm phẩm về chất lượng, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật… Doanh nghiệp cần chủ động chọn sản phẩm để xây dựng nhãn hiệu cho mình trước khi quảng bá, tiếp thị đến người tiêu dùng trong và ngoài nước. Nông dân cần từ bỏ thói quen sản xuất nhỏ mà tham gia hợp tác xã để doanh nghiệp có điều kiện liên kết sản xuất lớn.
....................
NGUYỄN XUÂN AN