Bằng phép ẩn dụ, thông qua hình ảnh con ngựa, đối tượng câu thành ngữ nhắc nhở chính là tính cách, thái độ sống của con người. “Ngựa non” là những con ngựa còn nhỏ, chưa trưởng thành, có sức khỏe nhưng chưa có kinh nghiệm thực tế, chưa biết tự kiểm soát sức mạnh của mình. Theo quyển “Từ điển tiếng Việt”, Viện Ngôn ngữ học, năm 2021, trang 537, “háu” nghĩa là thích đến mức luôn luôn lộ vẻ nôn nóng đòi hỏi được ngay, không suy nghĩ. “Háu đá” là hành động của chú ngựa con thường muốn đá, muốn vùng vẫy, thể hiện sức mạnh của mình một cách bột phát, thiếu kiềm chế, đôi khi gây nguy hiểm cho chính nó hoặc cho người khác.
    |
 |
| Thành ngữ Việt Nam có câu “Ngựa non háu đá”. Ảnh: Canva |
Ẩn sau lớp nghĩa thứ nhất, thông qua hình ảnh “ngựa non” câu thành ngữ là lời khuyên răn sâu sắc, nhắc nhở những người trẻ tuổi tuy có tiềm năng, nhiệt huyết nhưng lại thiếu sự chín chắn, cẩn trọng, hành động theo cảm tính, đôi khi là liều lĩnh, dễ dẫn đến những sai lầm đáng tiếc.
Trong cuộc sống hiện nay, không khó để bắt gặp những người "ít trải sự đời" nhưng lại tỏ ra "xem trời bằng vung". Đạt được một vài thành tích nho nhỏ, nhận được một vài lời khen có cánh nhưng lại ảo tưởng, cho rằng bản thân của mình rất tài giỏi. Thực tế thì ít kinh nghiệm, thiếu kỹ năng dẫn đến bảo thủ, huênh hoang, không lắng ý kiến đóng góp của những người xung quanh.
Câu thành ngữ cũng gửi gắm nhiều bài học quý giá đối với mỗi con người về cách ứng nhân xử thế, rèn giũa tính cách. Trong hành xử, cần phải học cách kiềm chế bản thân, không nên quá tự tin vào sức mình khi chưa đủ kinh nghiệm. Sự khiêm tốn sẽ giúp mỗi người học hỏi được nhiều hơn từ người đi trước và tránh được những vấp ngã không đáng có.
Cần suy nghĩ kỹ càng trước khi hành động. Tính bốc đồng, nóng nảy thường dẫn đến những quyết định sai lầm. Cần rèn luyện khả năng bình tĩnh, suy xét mọi khía cạnh của vấn đề trước khi đưa ra hành động hay lời nói. Luôn biết lắng nghe lời khuyên từ những người có kinh nghiệm, những người đã từng trải. Kiến thức từ sách vở hay lý thuyết là cần thiết, nhưng kinh nghiệm thực tiễn mới là yếu tố giúp trưởng thành và vững vàng.
Điều then chốt là biết nhận thức đúng về giới hạn của bản thân. Dù có nhiệt huyết và sức trẻ nhưng mỗi người đều có những giới hạn nhất định. Nhận thức được điểm mạnh, điểm yếu của mình sẽ giúp hành động một cách khôn ngoan và hiệu quả hơn. Năng lực thực sự không nằm ở sự phô trương hay nóng nảy nhất thời, mà ở sự chín chắn, điềm tĩnh và khả năng kiểm soát bản thân trong mọi tình huống.
VĂN TUẤN