Ngày bầu cử và tiêu chuẩn ứng cử viên tổng thống
Luật pháp Mỹ quy định cuộc bầu cử tổng thống diễn ra 4 năm một lần, vào ngày thứ ba đầu tiên sau thứ hai đầu tiên của tháng 11. Việc ấn định ngày bỏ phiếu được đưa ra năm 1840 và duy trì cho đến nay. Như vậy, ngày bầu cử sớm nhất là ngày 2-11, muộn nhất là ngày 8-11. Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2024 đã diễn ra ngày 5-11. Theo quy định, mọi công dân Mỹ từ 18 tuổi trở lên có quyền đi bầu cử. Trong cuộc bầu cử năm 2024, có 244 triệu cử tri đủ điều kiện đi bầu. Để ra tranh cử tổng thống, ứng cử viên phải là công dân Mỹ, sinh ra tại Mỹ, tuổi từ 35 trở lên và cư trú tại Mỹ ít nhất 14 năm. Phó tổng thống cũng phải đáp ứng các tiêu chuẩn tương tự.
    |
 |
| Một địa điểm bỏ phiếu sớm ở Durham, Bắc Carolina. Ảnh: Reuters |
Quá trình bầu cử gồm hai giai đoạn: Bầu cử sơ bộ và tổng tuyển cử. Giai đoạn bầu cử sơ bộ là quá trình các ứng cử viên cạnh tranh trong nội bộ đảng của mình, với mục đích trở thành người đại diện duy nhất của đảng trong cuộc bầu cử. Giai đoạn này kéo dài từ tháng 1 đến tháng 6 của năm diễn ra bầu cử. Giai đoạn tổng tuyển cử là khi các đảng đã chọn xong ứng cử viên tổng thống của đảng mình cho đến khi tổng thống chính thức được bầu trong số những ứng cử viên được các đảng đề cử và các ứng cử viên độc lập.
Cử tri và đại cử tri
Theo Luật bầu cử Mỹ, các cử tri không trực tiếp bầu tổng thống. Lá phiếu của họ gọi là lá phiếu phổ thông có nhiệm vụ chọn ra đại diện cử tri, hay còn gọi là đại cử tri cho bang của mình. Các đại cử tri tập hợp lại thành cử tri đoàn của bang để bầu tổng thống, tuân thủ theo kết quả của phiếu phổ thông.
Toàn nước Mỹ có 538 đại cử tri, bằng số ghế trong Quốc hội Mỹ là 535 ghế (435 ghế hạ nghị viện và 100 ghế thượng nghị viện) cộng thêm 3 đại cử tri của thủ đô Washington. Số lượng đại cử tri mỗi bang tỷ lệ thuận với dân số. California-bang có dân số lớn nhất có 55 đại cử tri. Ngược lại, Delaware-bang có dân số ít nhất, chỉ có 3 đại cử tri. Theo quy định, ứng cử viên tổng thống nào giành đa số phiếu phổ thông tại một bang thì sẽ nhận được toàn bộ phiếu đại cử tri của bang đó. Để trở thành tổng thống, ứng cử viên cần thu được ít nhất 270 phiếu đại cử tri, tức là hơn 50% trong tổng số 538 phiếu đại cử tri. Nguyên tắc “người thắng lấy hết” này được áp dụng ở hầu hết các bang, ngoại trừ Maine và Nebraska.
Quy định như vậy có thể dẫn đến tình trạng ứng cử viên giành đa số phiếu bầu phổ thông trên toàn quốc chưa chắc đã là người chiến thắng cuộc bầu cử, vì thu được ít phiếu đại cử tri hơn. Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2000, mặc dù ông George Bush của Đảng Cộng hòa chỉ đạt 50.459.211 phiếu phổ thông, thấp hơn so với 51.003.894 phiếu phổ thông của ông Al Gore thuộc Đảng Dân chủ, nhưng ông George Bush vẫn đắc cử vì nhận được 271 phiếu đại cử tri, trong khi ông Al Gore chỉ được 266 phiếu. Bang quyết định việc thắng thua này là Florida, nơi mà ông George Bush giành được toàn bộ 25 phiếu đại cử tri, trong khi chỉ hơn ông Al Gore có 537 phiếu phổ thông.
Bang "chiến trường" là gì?
Nhiều năm qua, thông thường hơn 40 bang trong tổng số 50 bang của Mỹ có truyền thống nghiêng hẳn về Đảng Dân chủ hoặc Đảng Cộng hòa, chỉ có một số bang có sự lựa chọn lúc thì ủng hộ Đảng Dân chủ, lúc thì ủng hộ Đảng Cộng hòa. Chính vì thế, kết quả cuộc đua vào Nhà Trắng trên thực tế phụ thuộc chủ yếu vào diễn biến bầu cử ở các bang này. Đây được gọi là các bang “chiến trường” bởi vai trò mang tính quyết định của nó. Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2024, có 7 bang “chiến trường”, gồm Michigan, Nevada, Pennsylvania, Wisconsin, Arizona, Georgia và Bắc Carolina, với tổng số 93 phiếu đại cử tri. Theo ước tính, bà Kamala Harris cần giành được 44 trong số 93 phiếu kể trên để giành chiến thắng, trong khi ông Donald Trump sẽ cần 51 phiếu.
Khi nào người thắng cử được xác định?
Sau quá trình kiểm phiếu ở các bang, ngày 17-12-2024, các đại cử tri sẽ họp tại các tiểu bang tương ứng của họ để xác định ứng cử viên tổng thống được bang đó lựa chọn. Đây là quy trình mang tính thủ tục vì thực tế các đại cử tri chỉ xác nhận lại ý nguyện của cử tri dựa trên kết quả số phiếu phổ thông. Chậm nhất ngày 25-12-2024, các bang sẽ phải gửi kết quả lựa chọn tới Chủ tịch Thượng viện để tổng hợp.
Ngày 6-1-2025, Phó tổng thống chủ trì cuộc kiểm phiếu đại cử tri tại phiên họp chung của Quốc hội, sau đó công bố kết quả và tuyên bố người trúng cử. Ngày 20-1-2025, lễ nhậm chức của tân tổng thống và phó tổng thống sẽ diễn ra. Tại buổi lễ, tổng thống và phó tổng thống sẽ chính thức tuyên thệ nhậm chức.
TIẾN THÀNH