Mỹ bào chế thành công vắc-xin chống ung thư

Ung thư hình thành như thế nào?

Cơ thể con người được cấu tạo bởi hàng nghìn tỷ tế bào được chia thành các nhóm tạo nên các mô và cơ quan trong cơ thể. Mỗi loại tế bào đảm nhiệm những nhiệm vụ khác nhau, nhưng về cơ bản chúng có cấu trúc giống nhau. Mỗi tế bào đều có một trung tâm điều khiển được gọi là hạt nhân. Bên trong nhân là các nhiễm sắc thể được tạo thành từ hàng nghìn gene-chuỗi xoắn kép ADN (axit deoxyribonucleic) mang những thông điệp chỉ đạo hoạt động của tế bào.

Khi gene hoạt động đúng, chúng sẽ phát đi những tín hiệu cho các tế bào biết khi nào là thời điểm thích hợp để phát triển và phân chia, giúp quá trình phân chia tế bào diễn ra một cách trật tự và có kiểm soát. Thông thường, cơ chế chết đi của tế bào được thực hiện theo một chương trình đã được lập sẵn (quá trình Apoptosis). Các tế bào già chết đi sẽ được thay thế bởi các tế bào mới khỏe mạnh. Quá trình này diễn ra thường xuyên và liên tục để bảo đảm cho cơ thể được phát triển khỏe mạnh. 

Giáo sư Ronald Levy. Ảnh tư liệu

Tuy nhiên, trong quá trình phân chia tế bào có thể xảy ra đột biến khiến các tế bào mất khả năng tiếp nhận thông tin và phân chia một cách vô tổ chức. Những đột biến này có thể do các tác nhân có hại như hóa chất độc hại, phóng xạ, chất kích thích, các vi-rút ung thư. Khi tế bào tăng trưởng không kiểm soát sẽ tạo thành một khối lớn gọi là khối u. Những khối u lành tính (không phải ung thư) không xâm lấn vào các cơ quan và các mô xung quanh của cơ thể. Trong khi đó, tế bào ung thư trong u ác tính không chết theo quá trình Apoptosis như các tế bào bình thường mà tiếp tục tăng sinh và nhân lên mất kiểm soát. Nếu không được xử lý hay điều trị, chúng có thể lây lan từ nơi nó bắt đầu đến các bộ phận khác của cơ thể như xương, não, gan hoặc phổi... thông qua tuần hoàn máu hoặc bạch huyết.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong năm 2018 có 18,1 triệu ca mắc ung thư mới trên toàn thế giới và có tới 9,6 triệu người chết vì căn bệnh quái ác này.

Điều trị miễn dịch và những hạn chế

Trong vài năm trở lại đây, ngoài các phương pháp điều trị ung thư truyền thống như phẫu thuật, xạ trị và hóa trị, các nhà khoa học trên thế giới đã tìm ra liệu pháp điều trị bằng cách tăng cường miễn dịch cho người bệnh. Liệu pháp được xem là đột phá trong điều trị ung thư này kích thích các tế bào miễn dịch hoạt động, tăng khả năng nhận diện và tấn công tế bào ung thư, từ đó tăng hiệu quả điều trị khi kết hợp với các phương pháp phẫu thuật, hóa trị và xạ trị. Hiện tại có nhiều phương pháp nhằm tăng cường khả năng miễn dịch cho bệnh nhân ung thư như bổ sung tế bào miễn dịch, phong tỏa các tác nhân kiềm chế hoạt động của tế bào miễn dịch, phương pháp vắc-xin.

Phương pháp mới đây nhất là phương pháp miễn dịch tự thân. Theo đó, các tế bào lympho T sẽ được tách bóc từ máu của người bệnh để tạo ra dòng tế bào T có biểu hiện kháng nguyên khảm CAR trên bề mặt. Protein CAR trên bề mặt tế bào T cho phép tế bào T nhận diện kháng nguyên trên tế bào khối u đích. Dòng tế bào CAR-T sau đó được nhân lên cho đến khi đạt đủ số lượng và được truyền lại vào cơ thể của bệnh nhân. Khi kết hợp với các biện pháp điều trị truyền thống, miễn dịch tự thân sẽ tăng khả năng tiêu diệt tế bào ung thư, giúp người bệnh đáp ứng với điều trị tốt hơn. Sức đề kháng được cải thiện cũng giúp bệnh nhân giảm mệt mỏi, giảm nguy cơ mắc các bệnh cúm, viêm phổi, viêm họng, nhiễm nấm...

Bác sĩ Michelle Hermiston, người chỉ đạo chương trình trị liệu miễn dịch nhi khoa tại Bệnh viện Nhi đồng UCSF Benioff, bệnh viện đầu tiên ở California thực hiện điều trị bệnh cho bệnh nhân ung thư hạch và bệnh bạch cầu bằng liệu pháp truyền tế bào CAR-T, cho biết: “Liệu pháp mới tuy đắt đỏ nhưng có thể nâng tỷ lệ sống sót của bệnh nhân ung thư từ 10-15% đến hơn 60%”. 

Ngoài ra, phương pháp điều trị miễn dịch cũng áp dụng một số loại thuốc nhằm phong tỏa các thụ thể làm giảm động của tế bào T là CTLA-4 (cytotoxic T-lymphocyte-associated Protein 4) và PD-1 (Programmed cell death protein 1) nhằm tăng cường hoạt động của tế bào miễn dịch này để chống lại tế bào ung thư. Hệ thống miễn dịch của con người chứa các tế bào T với các thụ thể thúc đẩy khả năng nhận diện và loại trừ những tế bào gây ra nguy hại cho cơ thể như các tế bào bị nhiễm bệnh và tế bào ung thư. Tuy nhiên, trên bề mặt tế bào miễn dịch này còn có những thụ thể CTLA-4 và PD-1 gây ức chế hoạt động của nó để tránh sự kích hoạt quá mức của hệ miễn dịch dẫn đến việc tiêu diệt chính các tế bào khỏe mạnh của cơ thể. Thời gian vừa qua đã có nhiều loại thuốc được Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt sử dụng trong điều trị miễn dịch. Mỗi loại thuốc được chỉ định cho các loại ung thư khác nhau và giai đoạn bệnh khác nhau.

Cemiplimab là loại thuốc mới nhất được FDA phê duyệt hồi tháng 9-2018 dành cho bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào vảy đã di căn. Trong số 108 bệnh nhân, 47% đáp ứng với điều trị bằng liệu pháp miễn dịch này và 4% có đáp ứng 100% với đặc điểm loại bỏ hoàn toàn khối u.

Theo Phó giáo sư Michael R.Migden thuộc Trung tâm Ung thư MD Anderson của Đại học Texas: “Cemiplimab là lựa chọn tuyệt vời cho các bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào vảy đã di căn và không thể phẫu thuật hoặc xạ trị. Hiện ung thư biểu mô tế bào vảy là căn bệnh ung thư da phổ biến thứ hai ở Mỹ”. 

Hiệu quả là thế nhưng những phương pháp này vẫn chưa tiếp cận được với đa số bệnh nhân ung thư bởi thời gian chuẩn bị mẫu, điều trị dài và chi phí cho liệu trình điều trị miễn dịch rất đắt đỏ, khoảng 100.000USD. Hơn thế nữa, phương pháp này vẫn phải kết hợp với các phương pháp điều trị ung thư truyền thống như xạ trị, hóa trị. Điều đó có nghĩa là mỗi bệnh nhân sẽ phải chi trả gấp 2, thậm chí gấp 3 lần. Trong khi đó, bảo hiểm y tế chưa có chính sách thanh toán cho phương pháp điều trị này.

Những tiến bộ đáng kinh ngạc trong chữa trị ung thư và lời hứa bảo đảm chữa khỏi bệnh sẽ đi kèm với vấn đề giá cả. Giáo sư y đức và chính sách y tế tại Trường Y khoa Perelman của Đại học Pennsylvania Ezekiel Emanuel cho biết, nhiều người đã phải từ bỏ ý định điều trị bằng liệu pháp miễn dịch bởi họ không đủ khả năng chi trả.

Niềm hy vọng lớn cho bệnh nhân ung thư

Công bố mới đây của các nhà nghiên cứu từ Đại học Stanford, Mỹ về những kết quả khả quan của loại vắc-xin trị ung thư được thử nghiệm trên chuột đang thắp lên niềm hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân ung thư trên toàn thế giới. Loại vắc-xin này được tạo từ một đoạn DNA ngắn được gọi là oligonucleotide CpG và một kháng thể gắn với khối u, giúp hoạt hóa tế bào T để chống lại tế bào ung thư.

 Khác với các phương pháp trị liệu ung thư khác, loại vắc-xin này đã tránh phương thức tìm đặc trưng miễn dịch của từng loại ung thư để tiến hành phong tỏa, cũng không cần phải kích hoạt toàn bộ hệ thống miễn dịch hoặc xử lý riêng tế bào miễn dịch của từng bệnh nhân. Các nhà nghiên cứu đã tiêm hai khối u phát triển từ tế bào lympho (tế bào máu trắng) vào hai vị trí khác nhau trên cơ thể chuột, sau đó tiêm một lượng rất nhỏ vắc-xin trực tiếp vào một trong hai khối u rắn nhằm kích hoạt các tế bào T trong chính khối u đó để tiêu diệt các tế bào ung thư. Kết quả cho thấy, tất cả dấu vết ung thư trên chuột đã biến mất. Trong số 90 con chuột được dùng làm thí nghiệm, 87 con có tế bào ung thư được loại bỏ, tỷ lệ thành công đạt 97%. Chỉ có 3 con bị tái phát, nhưng khi tiêm lần thứ hai thì các khối ung thư biến mất.

Ông Ronald Levy, giáo sư nghiên cứu ung thư tại Đại học Stanford và là tác giả chính của nghiên cứu cho biết: “Khi tiêm cục bộ một lượng nhỏ hai chất kích thích miễn dịch vào khối u của chuột đã loại bỏ hết tất cả những dấu vết ung thư trong cơ thể chúng”.

Một kết quả thú vị khác của thí nghiệm là không chỉ khối u được tiêm bị tiêu diệt mà cả khối u kia cũng biến mất. Điều này có nghĩa, các tế bào ung thư dù di căn đến bộ phận nào trong cơ thể cũng đều bị tiêu diệt chỉ bởi một lượng nhỏ vắc-xin này. Các nhà nghiên cứu Đại học Standford giải thích, sau khi được kích thích, một số tế bào T đặc trưng cho khối u rời khỏi khối u ban đầu để đi tìm kiếm và phá hủy các khối u khác tương tự bên trong cơ thể.

Thời gian vừa qua, đã có nhiều phương pháp điều trị miễn dịch được áp dụng trong điều trị ung thư và đã chứng minh được tính hiệu quả của chúng. Tuy nhiên, những biện pháp này còn tồn tại nhiều điểm hạn chế, trong đó có sự hạn chế về phạm vi và đối tượng điều trị ung thư. Điều này có nghĩa là mỗi phác đồ được chỉ định điều trị các loại ung thư nhất định và ở các giai đoạn khác nhau. Kết quả thí nghiệm trên chuột của các nhà nghiên cứu từ Đại học Standford đã cho những tín hiệu rất khả quan khi loại vắc-xin kiểu mới này có hiệu quả đối với nhiều loại ung thư khác nhau, bao gồm cả loại ung thư tự nhiên phát sinh. Thử nghiệm đối với các loại ung thư vú, đại tràng và ung thư da đã cho kết quả tương tự như ban đầu.

Kết quả này của các nhà nghiên cứu từ Đại học Standford dù mới chỉ thành công trên chuột nhưng đã gây được sự chú ý của các nhà khoa học trên toàn thế giới. Hiện nay, quá trình nghiên cứu loại vắc-xin chống ung thư mới này đã bước sang giai đoạn thử nghiệm trên cơ thể người nhằm kiểm chứng mức độ an toàn và hiệu quả của nó. Nếu thành công, liệu pháp điều trị hiệu quả, nhưng tương đối rẻ, không có khả năng gây ra tác dụng phụ bất lợi thường thấy trong khi điều trị miễn dịch toàn cơ thể này sẽ là đột phá trọng đại trong lịch sử đấu tranh với căn bệnh ung thư của nhân loại, mang lại niềm hy vọng sống cho hàng triệu người trên thế giới đang ngày ngày chiến đấu với căn bệnh quái ác này. 

TRẦN THỊ HOÀI