Người chỉ huy cuộc duyệt binh trên Quảng trường Đỏ năm 1945

Thực sự, cuộc sống và sự nghiệp của Zhukov trong vai trò một danh tướng kiệt xuất đã diễn ra không hề đơn giản một chiều, đặc biệt là trong giai đoạn hậu chiến. Và đó cũng là bài học rất đáng suy ngẫm đối với hậu thế.

Ngày lễ lệ tràn mi

Theo những con số thống kê mới, trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô đã bị mất từ 25 tới 27 triệu người. Chính vì thế, những dịp kỷ niệm như Ngày chiến thắng 9-5 luôn diễn ra với tâm trạng vừa phấn chấn, vừa bi ai. Đó là những ngày lễ lệ tràn mi, như lời một bài hát Nga.

Nguyên soái Georgy Zhukov. Ảnh: Sputnik

Năm nay, vào dịp kỷ niệm lần thứ 76 Ngày chiến thắng ở Nga, trên Quảng trường Đỏ Moscow ngày 9-5-2021 sẽ diễn ra lễ duyệt binh trong khuôn khổ thường niên. Tham gia sẽ có hơn 12.000 quân nhân, 190 đơn vị vũ khí và trang thiết bị kỹ thuật quân sự cùng 76 máy bay các loại. Trong khu vực trung tâm thủ đô Moscow, Nga sẽ diễu hành các xe tăng T-90M và Armata, các xe lựu pháo tự hành Koalitsiya-SV và Msta-S, các hệ thống phòng không Buk-M3, C-400, xe bọc thép siêu an toàn thuộc họ Taifun. Bay qua bầu trời trên Quảng trường Đỏ là những máy bay trực thăng Mi-26, Mi-8, Mi-26N và các loại máy bay khác. Trong thư chúc mừng gửi các cựu chiến binh của cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại ngày 30-4-2021, người đứng đầu Điện Kremlin đã gọi Ngày chiến thắng là một “ngày lễ thiêng liêng”. Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin nhấn mạnh: “Sẽ trôi qua nhiều năm, sẽ qua đi nhiều thập kỷ, nhưng ở đất nước chúng ta, ngày 9-5 vẫn sẽ là một ngày lễ chính yếu, một ngày lễ thiêng liêng”. Ông Putin cũng cho rằng, dự án “Lời người lính của chiến thắng”-tập hợp những ký ức của các cựu chiến binh, những câu chuyện kể của họ về những ngày đạn lửa trên chiến trường, những bức ảnh tư liệu và các loại văn bản liên quan-thực hiện một sứ mệnh quan trọng để gìn giữ ký ức lịch sử, sự chuyển giao truyền thống của chủ nghĩa yêu nước.

Và với góc nhìn đó, nhắc lại những tư liệu về Nguyên soái Zhukov luôn là bài học lịch sử thú vị và hữu ích cho xã hội hôm nay.

Lễ duyệt binh kỷ niệm 75 năm Ngày chiến thắng phát xít tại Quảng trường Đỏ, thủ đô Moscow, năm 2020. Ảnh: Sputnik

Trên đỉnh phù vân 

Nguyên soái Zhukov đã có một vị trí đặc biệt trong hàng ngũ những danh tướng Xô viết lừng lẫy nhất. Có lẽ cũng chính vì thế nên ngay cả khi sự nghiệp chinh chiến đã hoàn thành và tưởng chừng như chỉ việc thảnh thơi muôn đời "ngồi mát dưới bóng cành nguyệt quế" thì trên đỉnh phù vân, ông đã phải đối diện với khá nhiều thách thức to lớn. "Đoạn trường ai có qua cầu mới hay"... 

Khi nói về Zhukov, nhiều nhà nghiên cứu quân sự đã nhận xét: “Đó là một quân nhân bẩm sinh”. Zhukov bắt đầu binh nghiệp từ Chiến tranh thế giới thứ nhất, năm 1915. Sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917, ông gia nhập Hồng quân và mau chóng trưởng thành trên mọi cấp độ chỉ huy, từ trung đội trưởng, đại đội trưởng rồi lên dần tới sư đoàn trưởng... Tiếp theo là cấp quân đoàn và quân khu. Năm 1939, Zhukov được cử sang chỉ huy tập đoàn quân Xô viết số 1 phối hợp cùng quân đội cách mạng Mông Cổ đập tan quân Nhật ở Khalkhyn Gol. Chính trong chiến dịch quân sự này, Zhukov đã bộc lộ được những phẩm chất vượt trội của một nhà cầm quân tỉnh táo, khôn khéo, không chỉ đưa ra những quyết định sáng suốt trong bối cảnh chiến sự phức tạp mà còn đủ độ năng động và cứng rắn thực hiện tới cùng những nhiệm vụ đặt ra.

Cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại của Liên Xô diễn ra sau đó đã càng tôi luyện thêm bản lĩnh và nâng cao thêm kích cỡ nhân cách kiệt xuất của nhà quân sự lỗi lạc này. Thiên tài của ông được thể hiện ở chỗ, trong những tình huống vô cùng nan giải, lắm khi vận mệnh quốc gia như "ngàn cân treo sợi tóc", Zhukov với tư cách người cầm quân đã luôn tìm ra được lối thoát hiểm tối ưu nhất. Trước mỗi chiến dịch, Zhukov lại suy nghĩ và "chế biến" ra cách tiến hành chuẩn bị hỏa lực pháo binh, những thủ pháp trinh sát chiến trường mới, cách thức mới tung những lực lượng chủ đạo tấn công và đặc biệt chú trọng tới những mẹo lừa địch cả trên thực địa lẫn trong thông tin. Theo ông, mỗi trận đánh, mỗi chiến dịch đều là độc nhất vô nhị về điều kiện diễn ra nên những phương thức tiến hành cũng phải là độc nhất vô nhị và mang đậm màu sắc sáng tạo. Ông coi sự giáo điều, lặp lại là kẻ thù lớn nhất trong nghệ thuật cầm quân của mình. Cầm quân là một quá trình sáng tạo không ngừng đối với Zhukov. Ông biết tìm ra cách giải quyết mới lạ và bất ngờ nhất cho những tình huống tưởng như quen thuộc trong sách giáo khoa, và vì thế thường làm cho kẻ thù phải "ngã bổ chửng" trước những đòn điểm huyệt như sấm sét của Hồng quân.

Nguyên soái Zhukov đã cùng binh sĩ của mình chiếm thành Berlin và đứng ra nhận sự đầu hàng của nước Đức. Rồi chính ông là người được lãnh tụ Iosif Stalin cử làm người chỉ huy cuộc duyệt binh chiến thắng ngày 24-6-1945 trên Quảng trường Đỏ. Nói chung, lãnh tụ Stalin thường cố gắng hậu đãi Zhukov...

Là người có trí tuệ kiệt xuất và phẩm chất phi thường nhưng Zhukov suốt đời vất vả. Trai thời loạn, bước vào thời bình, ông đã gặp không chỉ vấp váp khi phải trở thành một chính trị gia trong bầu không khí không hẳn đã đơn giản của Liên Xô những năm giữa thế kỷ 20. Các quân nhân đích thực rất giỏi "đi guốc trong bụng" kẻ thù nhưng lại hay trở nên cả tin với người xung quanh.

Công bằng mà nói, sau chiến tranh, Zhukov vẫn tiếp tục được giao giữ những cương vị, trọng trách cao mà cho tới nay, nhiều cựu chiến binh vẫn coi là xứng đáng, như: Tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết đồn trú ở Đức, Tư lệnh Lục quân rồi thứ trưởng, Bộ trưởng Quốc phòng. Tuy nhiên, dần dà những đám mây đen đã hội tụ trên đầu vị nguyên soái do những sơ sẩy của chính ông cộng hưởng với ham muốn của một số thế lực chính trị nào đó đang lo sợ uy danh quốc tế và nội địa quá cao của ông, đồng thời nhìn thấy tính thiếu khiêm tốn của Zhukov trong việc coi mình là người chủ xướng mọi chiến dịch chính yếu của cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại.

Tháng 3-1953, lãnh tụ Stalin qua đời. Lúc này, Zhukov đã ở tuổi 57. Thế hệ lãnh đạo mới, đứng đầu là Nikita Khrushchev, đã đưa vị nguyên soái lừng danh từ Ural về Moscow và cử ông làm Thứ trưởng Quốc phòng rồi tới tháng 2-1955 ký quyết định bổ nhiệm ông làm Bộ trưởng Quốc phòng. Cần phải thấy rằng, bản thân nhà lãnh đạo Khrushchev không hẳn đã thích Zhukov, vì trong thời gian xảy ra chiến tranh, vị nguyên soái với thế thượng phong của mình đã đối xử khá nghiêm khắc, tới độ nghiệt ngã, đối với vị chỉ huy quân sự nghiệp dư là Khrushchev (điều này về sau được thể hiện trong mọi tập hồi ký của nguyên soái và nói chung, Zhukov không mấy khi giấu thái độ công khai coi rẻ những ai mà ông cho là bất tài trong nghệ thuật quân sự). Và để tạo thế cân bằng, Khrushchev đã cho thành lập Hội đồng Quốc phòng do chính ông này làm chủ tịch. Zhukov không thể không hiểu mối lo ngại của Khrushchev. Và như con chim đã một lần trúng đạn nên sợ cành cây cong, vị nguyên soái nổi tiếng chính trực đã chuyển cách hành xử: Ông ra sức tìm mọi phương thức để làm vừa lòng nhà lãnh đạo quốc gia mới. Tới độ, để hòa vào dàn đồng ca với danh nghĩa chống lại tệ sùng bái cá nhân do Khrushchev làm chủ xướng, Zhukov đã nói khác đi khá nhiều điều về quá khứ, đặc biệt là về lãnh tụ Stalin. Và đó có lẽ là một sai lầm lớn của ông. 

Nữ quân nhân Nga trong Lễ duyệt binh kỷ niệm 75 năm Ngày chiến thắng phát xít tại Quảng trường Đỏ, thủ đô Moscow, năm 2020. Ảnh: Sputnik

Tuy nhiên, là một quân nhân tới tận cùng cốt tủy, ông không biết cách ứng xử mềm dẻo “ăn trông nồi, ngồi trông hướng”, lấy hợp thời thế làm đầu. Không ngẫu nhiên mà trong các tập hồi ký được xuất bản sau này, cả Nikita Khrushchev lẫn các vị lãnh đạo cao cấp khác thời ấy như Molotov, Mikoyan... đều thống nhất nhận xét về “điểm yếu” này của Zhukov.

Theo lời các con gái nguyên soái kể, sau khi hoàn thành bộ hồi ký "Nhớ lại và suy nghĩ", Zhukov từng buồn rầu tâm sự, trong đời ông có 3 thời điểm gay cấn và ở trong bất cứ thời điểm nào như thế đều dính dáng tới con số 7. Thứ nhất, năm 1937, một số kẻ xấu đã viết đơn vu cáo ông không trông coi vợ con cẩn thận nên để vợ ông rửa tội cho cô con gái út. Lần ấy, ông đã tai qua nạn khỏi nhờ uy tín có thực của mình. Lần thứ hai, năm 1947, ông lại bị thêm một lần phải đối mặt với những lá đơn vu khống. Nhưng sự trong sáng đã cứu ông, cơ quan chức năng không thể nào tìm được chứng cớ về việc ông có dính dáng tới những trò đen bạc nào đó... Lần thứ ba, việc ông bị loại hoàn toàn khỏi cuộc chơi lớn trên chính trường đã diễn ra vào năm 1957! Khi đó, như chính lời ông về sau tâm sự: "Mọi việc có thể cứu vãn được, nếu tôi chịu khom lưng, nhưng tôi đã không làm thế. Tại sao tôi lại phải khom lưng? Tôi không cảm thấy có lỗi để mà phải khom lưng xin lỗi...".

Cho tới phút cuối cùng của đời mình, ông vẫn giữ nguyên phong độ của một quân nhân đích thực. Cứng rắn mà nhân ái! Nín nhịn mà cương trực! Hơn ai hết, ông hiểu rằng "gian nan là nợ, anh hùng phải vay" nên không bao giờ oán trách số phận.

HỒNG THANH QUANG