Từ chợ thành làng

QĐND - Những năm 1986-1988 khi việc ngăn sông cấm chợ được xóa bỏ, nhiều người dân làng Đức Bác ở Vĩnh Phúc, một vùng quê đất chật người đông, đã di cư bằng thuyền đạp chân đến rẻo đất ven sông Hồng này, rồi mua gốm Phù Lãng, Thổ Hà, Bát Tràng... về buôn bán. Sau này, thuyền buôn gốm tập kết từ Phú Thượng đến tận cuối phường Tứ Liên (Tây Hồ-Hà Nội), ban đầu chỉ lẻ tẻ vài hộ neo thuyền. Thế là thành "làng gốm". Những cư dân đầu tiên của làng gốm sông Hồng nhiều người đã mất, người còn sống cũng đã ngấp nghé tuổi “thất thập”.

Người làng gốm tảo tần mưu sinh. Ảnh: Nam Trực

 

Anh Hoàng Văn Tam-một cư dân buôn gốm đã hơn bốn mươi tuổi đời với gần 20 năm tuổi nghề, tâm sự: “Quê tôi nghèo lắm, nghèo nên mới phải tha hương. Bán buôn thứ đồ này dù giá cả không cao nhưng nó rèn luyện cho con người tính kiên trì, chắt chiu bởi người buôn lúc nào cũng phải nâng gốm như… nâng trứng! Thôi thì của một đồng, công một nén. Gần Tết tiêu thụ cũng khá hơn một chút bù đắp cho những lúc thiên tai”.

Người lao động làng gốm đa dạng về lứa tuổi. Xưa, họ quẩy gánh rao hàng khắp ngõ ngách phố phường Hà Nội. Ngày nay thì họ dùng xe đạp, xe thồ, xe máy… chở gốm đi khắp nơi. Những ngày đầu khởi nghiệp, dân làng gốm sông Hồng chỉ bán đồ gia dụng như: Bát đĩa, ấm chén… sau này, đời sống được nâng cao, họ bán thêm rất nhiều đồ trang trí rất phong phú như: Tranh gốm, bình phong thủy, đài phun nước, lọ hoa…Gốm tập kết ở đây đủ cả, từ những chiếc lộc bình cao ngút đầu người giá vài triệu đồng/đôi, đến cả những lọ hoa, cốc, chén chỉ mươi ngàn đồng.

Không chỉ hình thành một cái chợ, họ còn thuê đất “lập làng” ở ngay trên bãi sông Hồng. Nếu không phải là khách quen, khó nhận ra nơi đây có chợ gốm. Tập trung nhiều thuyền buôn bán nhất chính là bãi Tứ Liên. Hơn chục hộ gia đình thuê ruộng với giá khoảng 3 triệu đồng/năm để tập kết gốm. Trung bình một gia đình thuê hai suất, đủ để họ bày hàng hóa và dựng tạm những chiếc lều bằng cót ép, diện tích còn lại kê một chiếc giường và chứa thêm vài ba vật dụng. Chiếc giường ngủ duy nhất đôi khi cũng được tận dụng làm chỗ để bày hàng. Làng gốm có khoảng 20 hộ, hầu hết là đồng hương, nhìn đâu cũng thấy anh em, chú bác. Như một quy ước ngầm, mỗi nhà bán một loại hàng riêng... Trừ tiền chi phí vận chuyển, mỗi tháng lãi khoảng trên dưới chục triệu đồng. Mấy chục năm nay, nhiều thế hệ con cháu đã lớn lên ở mảnh đất ven sông lồng lộng nắng mưa gió bão...

Câu chuyện mưu sinh

Nghiệp buôn bán của làng gốm nổi nênh theo con nước sông Hồng. Điểm đặc biệt của dân làng gốm mặc dù là những người nông dân chân lấm tay bùn nhưng họ có con mắt thẩm mỹ cao, biết chọn nhiều loại hàng độc đáo, có hình thù kì dị, đôi khi là những chiếc chum sành, sứ bị lỗi, chính vì thế chúng trở thành món đồ có một không hai rất được khách nước ngoài và người sành chơi đồ gốm ưa chuộng. Kinh nghiệm buôn bán hòa vào bản chất một người nông dân hiếu khách, chắt chiu “lãi một đồng cũng quý”, họ có bí quyết níu khách rất tài tình. Hiếm có ai đến đây mà lại về tay không. Hàng hóa chủ yếu là bán buôn nhưng khách đã đến đây, dù chỉ chọn mua một cặp lọ hoa nhỏ, một chiếc liễn đựng muối bằng sành hay một cái chén uống nước thì ông bà chủ cũng sẵn sàng đi đến vài vòng trong cả đồng bãi mênh mông đồ sành sứ để chọn bằng được thứ khách yêu cầu. Bởi vậy, đôi khi người ta còn bắt gặp cảnh tượng khách Tây xắn quần lặn lội vào tận làng gốm để được sở hữu những món hàng độc nhất vô nhị! Làng gốm sông Hồng còn là đầu mối cung cấp gốm sứ chính cho các nghệ nhân của làng cây cảnh Nghi Tàm, đồng thời có mối quan hệ thân thiết với nhiều nghệ nhân nổi tiếng của làng gốm Bát Tràng.

Anh Hoàng Văn Tam trước “cơ ngơi” gốm sứ và ngôi nhà dựng tạm.

 

Nơi những căn lều thông thốc gió, lạnh thấu da thịt vào mùa đông, nắng chói chang vào mùa hè-đó chính là ngôi làng tha hương thứ hai của dân làng gốm. Những khi trời đất mưa thuận gió hòa còn đỡ khó khăn, khi mưa bão, nước ngập bốn bề, nhìn đâu cũng thấy một màu đỏ đùng đục của nước sông Hồng, ấy cũng là khi dân làng gốm chống chọi với lũ, vận chuyển hết hàng hóa lên thuyền, chậm tay một chút là gốm sứ cũng theo nước mà trôi biệt tăm biệt tích. Công sức cả năm lao động cực nhọc cuộn chảy theo dòng mưa bão. Sống trên bãi sông mà thiếu nước sạch, họ chỉ dám mua nước để ăn uống, còn nước sinh hoạt, tắm rửa, giặt rũ thì mấy nhà phải khoan chung một cái giếng để dùng...

Tận dụng những khoảnh đất sông mùa nước rút, ngoài giờ đi chợ, những người nông dân tiểu thương lại tăng gia thêm những vườn rau, giàn bí, bầu... để cái thiện cho bữa ăn hằng ngày. Giữa nơi thành thị đắt đỏ này, hằng tháng họ đều phải chắt bóp dành dụm một khoản tiền để gửi về quê nuôi bố mẹ già, lo cho con cái ăn học... Người nào khá hơn thì tích cóp để sửa được nếp nhà hay sắm được cái xe máy. Tảo tần và nhẫn nại, dân làng gốm len lỏi khắp các con phố Hà Nội từ tờ mờ sáng đến tối nhọ mặt người mới trở về. Một xe hàng cồng kềnh, chằng buộc rất kỹ càng cẩn thận để chuẩn bị cho buổi chợ ngày sớm mai. Một năm chỉ được sum vầy cùng gia đình chưa đầy một tháng, thời gian còn lại họ phải lăn lộn buôn bán nơi đất khách quê người...

LỮ THỊ MAI