Văn học nghệ thuật Thủ đô: Cần sự bứt phá mạnh mẽ

Dấu ấn sau đại lễ nghìn năm

Khép lại những năm nghiên cứu, sáng tác chủ đề 1000 năm Thăng Long-Hà Nội, lực lượng sáng tác của Thủ đô tiếp tục chuyển mình với xu hướng cởi mở, nhanh nhạy. Những tác phẩm được sáng tác trong giai đoạn 2010-2020 được đánh giá giàu sáng tạo, đa dạng, nhiều màu sắc, bắt nhịp với đời sống xã hội đang ngày một đổi mới.

Về văn học, bên cạnh đội ngũ các nhà văn nhiều thế hệ gắn bó với Hà Nội, không ngừng tìm tòi bút pháp thể hiện, đổi mới tư duy nghệ thuật là các cây bút trẻ với đa giọng điệu và không ngừng tự làm mới mình. Bằng những tác phẩm thể hiện những cung bậc đa dạng của đời sống, các nhà văn, nhà thơ tiếp tục giữ nhịp cho dòng chảy sáng tác của văn học Thủ đô. Thành tựu rõ nhất chính là các giải thưởng của Hội Nhà văn Hà Nội hay của Hội Nhà văn Việt Nam cho các nhà văn Hà Nội; giải thưởng văn học nghệ thuật của Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội...

Dấu ấn đáng nhớ cho chặng đường này là những triển lãm, chương trình nghệ thuật của một số hội chuyên ngành. 10 năm qua, Hội Nhiếp ảnh Nghệ thuật Hà Nội đã tổ chức hơn 40 cuộc triển lãm ảnh lớn nhỏ với các đề tài phong phú, như: “Hà Nội đổi mới và phát triển”, “Vẻ đẹp người Hà Nội”, hay “Áo dài trong đời sống văn hóa Việt”, rồi “Phố phường Hà Nội”... Qua các triển lãm có thể thấy không gian sáng tác ảnh được mở rộng, phong phú hơn. Các tác phẩm ảnh được trau chuốt hơn từ ánh sáng, bố cục, đến phương pháp thể hiện, vẻ đẹp nội dung. Người xem không khỏi bất ngờ trước những khám phá mới của các nhà nhiếp ảnh.

Múa bồng. Ảnh: BÙI ĐĂNG THANH

Hội Mỹ thuật Hà Nội hằng năm duy trì đều đặn triển lãm “Mỹ thuật Thủ đô” vào dịp 10-10. Ngoài triển lãm chung, các triển lãm chuyên đề, triển lãm cá nhân, triển lãm nhóm của các nghệ sĩ được thường xuyên tổ chức cũng đã trở thành một trong những sự kiện văn hóa có ý nghĩa...

Cùng với các triển lãm mỹ thuật, nhiếp ảnh, các chương trình, vở diễn của Hội Âm nhạc Hà Nội, Hội Nghệ sĩ múa Hà Nội, Hội Sân khấu Hà Nội cũng đã mở cánh cửa đưa nghệ thuật đến gần hơn với công chúng. Tiêu biểu phải kể tới chương trình ca nhạc “Tình yêu Hà Nội” của Hội Âm nhạc Hà Nội; chương trình biểu diễn quảng bá múa cổ Hà Nội “Thăng Long mở hội tìm lại dấu xưa”, Liên hoan múa cổ Thăng Long-Hà Nội rồi các vở diễn của Nhà hát Cải lương Hà Nội, Nhà hát Chèo Hà Nội, Nhà hát Múa rối Thăng Long, Nhà hát Kịch Hà Nội...

Đáng chú ý, việc bảo tồn phát huy các điệu múa cổ của Thủ đô được Hội Nghệ sĩ Múa Hà Nội triển khai bền bỉ trong nhiều năm song song với việc tổ chức cuộc thi múa không chuyên Hà Nội; mở lớp tập huấn sáng tác, huấn luyện cơ bản cho các biên đạo múa, diễn viên không chuyên...

Trong lĩnh vực văn hóa dân gian, dòng chảy văn hóa tiếp tục được đắp bồi qua những nghiên cứu, sưu tầm tìm hiểu. 10 năm qua, Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội liên tiếp cho ra mắt nhiều công trình nghiên cứu dưới dạng sách, như: “Chợ Hà Nội xưa và nay”, “Văn hóa ẩm thực Thăng Long Hà Nội”, “Hội làng Hà Nội”, “Dấu xưa chuyện cũ Thăng Long-Hà Nội”, “Sự tích Thành hoàng Thăng Long-Hà Nội”... Đó là kết quả của quá trình điền dã được triển khai trong nhiều năm, và hơn cả đó là sản phẩm của tình yêu Hà Nội, của niềm say mê văn hóa dân gian.

Với lĩnh vực điện ảnh, các nhà văn, nhà biên kịch của Hội Điện ảnh Hà Nội cũng đã tích cực tham gia sáng tác với các thể loại phim tài liệu, phim truyện, hoạt hình về các ngày lễ lớn, kịch bản điện ảnh về đề tài Hà Nội. Lĩnh vực kiến trúc, giới kiến trúc sư Thủ đô cũng đã nỗ lực đóng góp trong công tác kiến trúc, quy hoạch, xây dựng đô thị. Nhiều dự án, nhiều nghiên cứu không chỉ được hình thành từ niềm say mê, trăn trở mà cả ở mạnh dạn tìm tòi cái mới, gắng sức bắt nhịp với hơi thở của thời đại. Đặc biệt, Hội Kiến trúc sư Hà Nội còn tích cực chủ động tham gia các hoạt động tư vấn phản biện cho các phương án công trình trọng điểm của Nhà nước tại Hà Nội và các đồ án quy hoạch phát triển Hà Nội...

NSND Trần Quốc Chiêm, Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội khẳng định, trong 10 năm gần đây, các sáng tác (về văn, thơ, nhạc, họa, nhiếp ảnh, sân khấu, múa...) cũng như các công trình sáng tạo (điện ảnh, kiến trúc, văn nghệ dân gian...) đều được văn nghệ sĩ Hà Nội tiếp tục phát huy thế mạnh của mình, dành mọi tâm huyết và mọi suy nghĩ sâu sắc, với hoài bão lớn và ý thức trách nhiệm công dân cao, để biến các ý đồ và dự thảo của bản thân dần hóa thành hiện thực.

Làm gì để tiếp tục bứt phá?

Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội năm 2010 đã mở ra một chương mới cho sự phát triển của Thủ đô Hà Nội về mọi mặt. Riêng lĩnh vực văn học nghệ thuật, những thành quả của các văn nghệ sĩ Thủ đô trong hành trình 10 năm đã để lại những dấu ấn đáng ghi nhận, song bên cạnh đó vẫn còn những khoảng trống đáng tiếc.

Nhà thơ Trần Quang Quý, Phó chủ tịch Thường trực Hội Nhà văn Hà Nội cho rằng, đội ngũ các nhà văn Hà Nội đông nhưng chưa mạnh. Bởi trong số hơn 600 hội viên thì đa số là các nhà văn cao tuổi. Đội ngũ tác giả trẻ kế tiếp hụt hẫng, không nhiều tác giả còn đam mê sáng tác, dấn thân cho nghiệp văn bởi nhiều lý do: Văn hóa đọc xuống cấp; sự cạnh tranh của nhiều loại hình truyền thông, giải trí; đời sống quá khó khăn của nghề buộc họ phải lựa chọn con đường lập thân, lập nghiệp khác dù trong họ có nhiều tiềm năng sáng tác... PGS, TS Trần Trí Trắc, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật Hội Sân khấu Hà Nội thì trăn trở trước thực trạng sân khấu Thủ đô hôm nay khi đa số vở diễn vẫn hướng tới những đề tài lịch sử, dã sử, dân gian, huyền thoại, chiến tranh cách mạng hay dựng lại những vở cũ chứ chưa nhập cuộc với cuộc sống đổi mới của Thủ đô, còn lảng tránh hiện thực đương thời.

Từ góc nhìn của người làm điện ảnh, nhà văn Thái Kế Toại, Phó chủ tịch Thường trực Hội Điện ảnh Hà Nội cũng ngậm ngùi: “Trong thời đại phát triển mới của đất nước yêu cầu công nghiệp hóa đời sống văn hóa của Thủ đô, một nước gần 100 triệu dân đáng lẽ phải có bước bứt phá ngoạn mục. Lẽ ra Hà Nội phải có một đời sống văn hóa điện ảnh sôi động, hiện đại; phải có một nền công nghiệp điện ảnh có vai trò đầu tàu đối với đất nước và khu vực. Lẽ ra điện ảnh Hà Nội phải có những hãng phim lớn có sức mạnh cạnh tranh, có khả năng sản xuất những bộ phim lớn về lịch sử, con người Hà Nội trong công cuộc chiến đấu và xây dựng Thủ đô hàng ngàn năm qua...  Nhưng tiếc rằng những điều ấy chỉ mới là mơ ước của những người làm điện ảnh Hà Nội”.

Theo NSND Trần Quốc Chiêm, tuy số lượng tác phẩm văn học nghệ thuật ngày càng tăng, nhưng chưa có nhiều tác phẩm dám đi thẳng vào hiện thực, thiếu vắng các tác phẩm có sức lan tỏa trong xã hội, mang tính cách tân, sáng tạo và thể hiện khuynh hướng sáng tác mới. Hoạt động nghiên cứu, phê bình, lý luận văn học, nghệ thuật chưa làm tốt nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ, định hướng thị hiếu công chúng; chưa đủ sức cổ vũ các sáng tạo có giá trị, né tránh phê phán các biểu hiện sai trái, lệch lạc, thẩm định tác phẩm còn thiếu chính xác. Nghệ thuật truyền thống vẫn còn phải mỏi mắt chờ khán giả. Hàm lượng chất xám trong các tác phẩm điện ảnh còn hạn chế, văn học thiếu vắng tác phẩm đỉnh cao, âm nhạc chưa đủ sức vươn ra ngoài biên giới. Tình trạng vi phạm bản quyền còn có diễn biến phức tạp...

Thực tế này đã đặt ra cho văn học nghệ thuật Thủ đô rất nhiều thách thức trong chặng đường mới và cần có những giải pháp tháo gỡ khó khăn. Nhiều văn nghệ sĩ cho rằng Hà Nội cần có những chính sách, cơ chế đầu tư khuyến khích như tạo điều kiện để các văn nghệ sĩ tham gia nhiều hoạt động của thành phố. Cần có chính sách đầu tư chiều sâu, đặt hàng tác phẩm trong các thời kỳ; nâng cao giá trị các giải thưởng để khuyến khích các tác giả; chú trọng bồi dưỡng tạo nguồn cho các thế hệ văn nghệ sĩ trẻ kế cận...

Để văn học nghệ thuật Thủ đô luôn bám sát thực tiễn, góp phần xây dựng con người Hà Nội văn minh, mỗi văn nghệ sĩ Thủ đô cần phải tích cực hòa mình vào cuộc sống, nhân rộng, biểu dương người tốt việc tốt, phê phán những mặt trái, sự vô cảm... Từ văn học, âm nhạc, sân khấu đến nhiếp ảnh, văn hóa dân gian... tất cả đều có thể tôn vinh, gìn giữ và lan tỏa nhiều giá trị của văn hóa Thủ đô thông qua các sáng tác, các chương trình, hội thảo, nghiên cứu...

Nhìn lại chặng đường 10 năm đã qua, có thể thấy rõ văn nghệ sĩ của các hội chuyên ngành đã đạt được nhiều thành quả, góp phần tích cực tạo nên những bước chuyển mình cho văn học nghệ thuật Thủ đô. Những thành quả ấy chính là bước đệm cho một hành trình mới. Hy vọng rằng bước vào chặng đường mới, văn học nghệ thuật Thủ đô sẽ tiếp tục gặt hái được những thành công mới, góp phần tích cực vào sự phát triển của TP Hà Nội.