“Len lét” là từ láy giàu biểu cảm, diễn tả sự rón rén, e dè, sợ hãi, cố gắng giấu mình. Khi nghe “len lét”, người ta hình dung đến dáng vẻ của ai đó đang tìm cách tránh ánh nhìn của người khác, nép mình để không bị phát hiện. Ẩn trong hành động ấy là tâm thế bất an, lo lắng, thậm chí thiếu trung thực hoặc thiếu tự tin.

Trong văn hóa dân gian Việt Nam, hình tượng rắn thường gắn với sự hiểm độc, nguy hiểm. Loài rắn di chuyển lặng lẽ, bất ngờ, có thể tấn công đối phương. Nọc độc của nó đủ khiến người và vật sợ hãi, vì thế rắn thường được xem là biểu tượng của sự đe dọa, của cái ác tiềm tàng cần phải đề phòng.

leftcenterrightdel

 Chữ và nghĩa: Len lét như rắn mùng 5. Ảnh minh họa/tuoitre.vn

Ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, hay còn gọi là Tết Đoan Ngọ, theo quan niệm dân gian là thời điểm “diệt sâu bọ”, khi khí trời và âm dương giao hòa, sâu bọ, côn trùng sinh sôi mạnh mẽ. Người xưa tin rằng trong ngày này, rắn rết và các loài có nọc độc trở nên hung hăng hơn, độc tính mạnh hơn. Vì thế, dân gian thường có tập tục diệt trừ rắn rết để bảo vệ mùa màng và sức khỏe con người. Cũng vì vậy, rắn mùng 5 thường trở thành hình ảnh của sự cảnh giác cao độ: Nó vừa sợ hãi, vừa tìm cách lẩn trốn để thoát thân, nhưng đồng thời luôn trong tư thế sẵn sàng phản công khi bị dồn ép. Câu ví “len lét như rắn mùng 5” vì thế vừa diễn tả hành vi né tránh, vừa ẩn chứa cảnh báo: Đừng lầm tưởng sự lặng lẽ là yếu đuối, bởi ẩn trong đó có thể là sự toan tính, mưu mô.

Ở tầng nghĩa sâu hơn, câu tục ngữ này mang giá trị răn dạy và cảnh báo xã hội. Nó chỉ những người có vẻ ngoài nhút nhát, lén lút nhưng thực chất ẩn chứa ý đồ xấu; những kẻ không dám hành động công khai, luôn tìm cơ hội để ra tay khi thời cơ thuận lợi-như con rắn ẩn mình chờ mồi.

Câu nói “len lét như rắn mùng 5” còn là lời nhắc nhở mỗi người về thái độ cảnh giác và cách ứng xử khôn ngoan trong đời sống. Trong tập thể hay ngoài xã hội, những biểu hiện thiếu minh bạch, hành vi giấu giếm thường tiềm ẩn nguy cơ gây hại. Sự lén lút, quanh co, dù xuất phát từ nỗi sợ hay mưu tính đều là dấu hiệu của cái xấu, cái chưa ngay thẳng.

Vì thế, người xưa dùng hình ảnh dân gian này để cảnh báo: Hãy cẩn trọng với những gì không minh bạch, đừng để bị đánh lừa bởi vẻ ngoài hiền lành, len lét. Bởi đôi khi, sự im lặng không phải là yếu đuối, mà là dấu hiệu của mưu mô và sự rụt rè chưa phải là hiền lành, mà có thể là sự che giấu điều khuất tất./.