Ngay sau khi ông Roberto Azevedo tuyên bố sẽ kết thúc nhiệm kỳ sớm một năm vì lý do cá nhân, WTO đã gút danh sách ứng cử viên cho vị trí tổng giám đốc tổ chức thương mại lớn nhất toàn cầu này. Danh sách gồm 6 ứng cử viên: Bộ trưởng Thương mại Hàn Quốc Yoo Myung-hee, cựu Bộ trưởng Ngoại giao Kenya Amina Mohamed, cựu Phó tổng giám đốc WTO của Mexico Jesus Seade Kuri, cựu Bộ trưởng Tài chính và Ngoại giao Nigeria Ngozi Okonjo-Iweala, cựu Nhà ngoại giao Ai Cập Hamid Mamdouh và cựu Bộ trưởng Ngoại giao Moldova Tudor Ulianovschi.

leftcenterrightdel
Cựu Bộ trưởng Tài chính và Ngoại giao Nigeria Ngozi Okonjo-Iweala - ứng cử viên sáng giá cho vị trí tân Tổng giám đốc WTO. Ảnh: Gavi

Kể từ khi được thành lập (năm 1995) đến nay, WTO đã có tổng cộng 6 tổng giám đốc. Trong đó, 3 đến từ châu Âu và 3 đến từ châu Đại Dương, châu Á và Nam Mỹ. Chưa bao giờ có một nhà lãnh đạo WTO đến từ châu Phi và lục địa này đang có cơ hội cho lần lựa chọn này, mặc dù không có nguyên tắc luân phiên khu vực trong việc đảm nhiệm vị trí người đứng đầu cơ quan thương mại toàn cầu.

Trong danh sách ứng cử viên lần này, có tới hai người đến từ châu Phi. Tuy nhiên, theo giới phân tích, bà Ngozi Okonjo-Iweala được đánh giá là có đủ điều kiện phù hợp để đảm nhiệm vị trí lãnh đạo của WTO. Bà được đào tạo tại Đại học Harvard, Hoa Kỳ, với kỹ năng và kinh nghiệm để xây dựng sự đồng thuận, mang lại sự tự tin của các chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức đa phương. Từng là Bộ trưởng Tài chính Nigeria, bà đã dẫn đầu thành công cuộc đàm phán xóa nợ 18 tỷ USD cho nước này với các quốc gia chủ nợ. Bà Ngozi Okonjo-Iweala cũng là người có kinh nghiệm đáng tin cậy về cải cách kinh tế và ảnh hưởng chính trị. Bà từng có thời gian dài làm giám đốc điều hành cấp cao tại Ngân hàng Thế giới (WB), từng hai lần giữ chức Bộ trưởng Tài chính Nigeria. Bà được đánh giá là một chuyên gia tài chính, nhà kinh tế và nhà phát triển toàn cầu dày dạn kinh nghiệm với nhiều thập kỷ kinh nghiệm quốc tế. Chuyên môn tài chính toàn cầu của bà sẽ phục vụ tốt cho WTO trong mối quan hệ giữa thương mại và tài chính trong nền kinh tế thế giới, được nhấn mạnh bởi cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay. Mặt khác, với nguồn gốc từ một quốc gia đang phát triển trung lập, bà Ngozi Okonjo-Iweala có thể là ứng cử viên phù hợp mà WTO cần thiết để tìm kiếm một thỏa thuận ngừng chiến giữa Mỹ- Trung Quốc và chấm dứt xung đột thương mại.

Theo thông lệ của WTO, việc tìm kiếm một nhà lãnh đạo mới được thực hiện theo hình thức đồng thuận giữa các thành viên nhằm loại bỏ dần các ứng cử viên. Chỉ khi hình thức này không quyết định được ứng cử viên cuối cùng, một cuộc bỏ phiếu mới được tổ chức. Tuy nhiên, kịch bản đó chưa bao giờ xảy ra. Năm 1999, khi các quốc gia không thể quyết định giữa hai ứng cử viên, thì cả hai ứng cử viên đều làm Tổng giám đốc WTO theo nhiệm kỳ mỗi người 3 năm.

Ông Roberto Azevedo, Tổng giám đốc WTO đương nhiệm, đã tuyên bố sẽ từ chức vào ngày 31-8-2020. Người kế vị ông Roberto Azevedo sẽ phải đối mặt với thách thức rất lớn. Kể từ khi thành lập, WTO chưa thể kết thúc một vòng đàm phán thương mại toàn cầu. Vòng đàm phán Doha bắt đầu vào tháng 11-2001 được cho là sẽ kết thúc vào tháng 1-2005. Nhưng 15 năm sau đó, các thành viên WTO vẫn đang tranh luận về việc liệu quy trình Doha có nên tiếp tục hay không? Thậm chí, một số quy tắc hiện hành của WTO có thể dễ dàng bị phá vỡ, do đó làm đảo lộn sự cân bằng về quyền và nghĩa vụ giữa các thành viên. Ví dụ, trong đại dịch Covid-19 hiện nay, một số quốc gia đã áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với vật tư y tế và các sản phẩm thực phẩm. Tuy nhiên, vai trò của WTO trong một thế giới đa phương như hiện nay vẫn đặc biệt quan trọng. WTO đã góp phần to lớn vào tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong hàng chục năm qua, bằng cách giảm thuế quan trung bình và loại bỏ dần các hàng rào phi thuế quan. Do đó, mức sống đã được cải thiện ở hầu hết các quốc gia. Hơn nữa, thương mại toàn cầu dựa trên các quy tắc đã giúp củng cố hòa bình và an ninh, bởi các đối tác thương mại có nhiều khả năng giải quyết sự khác biệt thông qua các cuộc đàm phán hơn là xung đột vũ trang.

Ở thời điểm hiện tại, WTO đang đối mặt với vô vàn khó khăn. Đó là cuộc thương chiến giữa Mỹ và Trung Quốc, đại dịch Covid-19 vẫn hoành hành, xu hướng đóng cửa biên giới của một số quốc gia... Vì thế, WTO rất cần một nhà lãnh đạo đáng tin cậy và hiệu quả, có đủ điều kiện để lãnh đạo tổ chức vượt qua khó khăn, trở lại đầy đủ vai trò dẫn dắt thương mại toàn cầu.

HOÀNG OANH