Đó là cuộc cách mạng diễn ra trong khoảng thời gian nhanh nhất (chỉ hơn nửa tháng), trong không gian rộng dài nhất (từ Bắc đến Nam) nhưng hiệu quả nhất, triệt để nhất: Người dân từ địa vị nô lệ lên địa vị làm chủ, từ chế độ thực dân phong kiến đổi sang chế độ dân chủ. Dưới ánh sáng của triết học liên văn hóa (The Intercultural Philosophy), họ đánh giá cao ý nghĩa cuộc cách mạng này đã hội tụ và kết tinh những thành tựu của các cuộc cách mạng tiến bộ trước đó để tạo ra một mô hình tiêu biểu, như ngọn đèn soi sáng cho phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới học tập, noi theo. Làm thế nào để vượt qua sự bất lợi về không gian? (dân cư rất không đều từ miền núi tới đồng bằng, độ dài từ Bắc vào Nam...); phương tiện giao thông, truyền thông vô cùng nghèo nàn thiếu thốn, lạc hậu nhưng vẫn bảo đảm sự thống nhất về chủ trương, thời điểm...? Họ tìm ra câu trả lời có căn cứ là nhờ sự lãnh đạo, chỉ đạo nhất quán, chặt chẽ trong việc tập hợp sức mạnh, đặc biệt là công tác tuyên truyền, vận động rất hiệu quả... Đó là những nhận định, lý giải rất đáng để chúng ta suy ngẫm.
Ý nghĩa thắng lợi, bài học lịch sử của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã được nghiên cứu nhiều, được khẳng định đó là một tài sản văn hóa tinh thần vô giá của dân tộc và nhân loại. Vấn đề cơ bản và thời sự hơn là ánh sáng ý nghĩa của cuộc cách mạng ấy soi sáng, vạch ra, bổ sung những gì mới cho sự phát triển hôm nay? Trong đặc thù của bối cảnh toàn cầu hóa, thời cơ và thách thức, thuận lợi và khó khăn đan xen, diễn biến quốc tế phức tạp, khó lường, dưới sự lãnh đạo của Đảng, toàn dân ta đang ra sức đổi mới vì mục đích dân giàu, nước mạnh, tựa vào lịch sử, chúng ta cần phát huy những bài học cụ thể gì về phát huy sức mạnh toàn dân?
Nước Đại Việt ta trong lịch sử đất không rộng, người không đông nhưng luôn phải chống lại các cuộc xâm lăng của lũ giặc mạnh nên phải đoàn kết thành một khối thống nhất để tạo ra lực lượng. Các cuộc khởi nghĩa của Bà Trưng, Bà Triệu, Lê Lợi... đều toát lên bài học tướng sĩ “một lòng phụ tử” cùng sống chết, cùng hưởng thụ “hòa nước sông chén rượu ngọt ngào”... Nguyễn Trãi trong "Bình Ngô đại cáo" đã nói rất thấm thía về điều này: “Nhân dân bốn cõi một nhà/ Dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới”. Tất cả phải coi nhau như trong một nhà, cùng hướng về ngọn cờ lý tưởng giải phóng đất nước, không chịu làm nô lệ cho ngoại bang. Cách mạng Tháng Tám là bài học sáng ngời, quý giá về sự tiếp thu, kế thừa các giá trị truyền thống. Khi mà “Lòng muôn dân rần rật lửa căm hờn/ Máu giải phóng đã sôi dòng nhân loại!” (Tố Hữu-"Huế tháng Tám") bởi đã bị phong kiến đè nén hàng nghìn năm, thực dân bóc lột 80 năm nên khát vọng giải phóng là khát vọng lớn nhất, mãnh liệt nhất của dân tộc yêu hòa bình, giàu tinh thần tự chủ này. Đúng lúc ấy, Đảng giương cao ngọn cờ đại nghĩa nên nhanh chóng thu phục được lòng người. Ý Đảng gặp lòng dân sẽ làm thay đổi lịch sử: “Ngực lép bốn nghìn năm, trưa nay cơn gió mạnh/ Thổi phồng lên. Tim bỗng hóa mặt trời” (Tố Hữu-"Huế tháng Tám"). Niềm vui vỡ òa, chói lóa. Người người kết thành sức mạnh vô địch “Người lên như nước vỡ bờ” (Nguyễn Đình Thi-"Đất nước"). Nhờ có sự tổ chức, lãnh đạo khoa học, chặt chẽ, Đảng đã hướng sức mạnh ấy vào mục đích đánh đổ ách thống trị của thực dân phong kiến, đem lại độc lập cho đất nước, tự do cho nhân dân nên cách mạng nhanh chóng thành công. Ngày vui lớn nhất, đẹp nhất, kỳ vĩ nhất khai sinh ra nước Việt Nam mới cũng là ngày biểu dương sức mạnh ngút trời của dân tộc: “Biển sống trào lên thành đại hội/ Muôn màu vũ trụ kết hoa đăng” (Tố Hữu-"Vui bất tuyệt").
Những hình ảnh đoàn người ào ạt, hồ hởi đi giành chính quyền cũng đi luôn vào lịch sử để sống mãi trong ký ức thiêng liêng của dân tộc: “Người cuốn lôi ta, ta cuốn lôi người/ Đi đi hoài, đi mãi, anh em ơi!” (Tố Hữu-"Vui bất tuyệt"). Người người lôi cuốn nhau vì có Đảng dẫn đường, vì họ tin vào Đảng. Hạt nhân của khối đoàn kết toàn dân là niềm tin. Trong Cách mạng Tháng Tám và sau này Đảng lãnh đạo toàn dân bằng niềm tin, kiến tạo mọi thắng lợi trên cơ sở niềm tin ý Đảng lòng dân là một. Tin nên nghe theo và làm theo. Đảng lãnh đạo thành công Cách mạng Tháng Tám nói riêng và các cuộc cách mạng khác nói chung là một tất yếu lịch sử!
Ở ngày hôm nay, cần làm gì để tiếp tục phát huy bài học tập hợp quần chúng tạo nên sức mạnh trong công cuộc đổi mới?
Một là bài học về “thế trận lòng dân”. Dân ta rất yêu nước. Nhưng để tổng hợp lòng yêu nước ấy phải tập hợp quần chúng trong một đoàn thể. Để có sức mạnh “người lên như nước võ bờ”, ngay từ năm 1941, Bác Hồ đã chủ trương thành lập “Việt Minh hội”. Trong "Ca sợi chỉ", Bác viết: “Hỡi ai con cháu Hồng Bàng/ Chúng ta phải biết kết đoàn mau mau/ Yêu nhau xin nhớ lời nhau/ Việt Minh hội ấy mau mau phải vào”. Mỗi người riêng rẽ chỉ là giọt nước nhưng tập hợp trong đoàn thể sẽ góp thành biển lớn. Con thuyền cách mạng có người chèo lái là Đảng sẽ vững vàng trên biển lớn ấy hướng về chân trời độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. “Thế trận lòng dân” là sức mạnh nội sinh lớn nhất của mỗi quốc gia. Đó cũng là nền tảng chính trị, là sự đồng thuận, là quyết tâm để hoàn thành bất cứ sứ mệnh, nhiệm vụ lớn lao, khó khăn nào. Do vậy phải không ngừng chăm lo, củng cố, xây dựng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội để phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân, không chỉ làm tốt chức năng giám sát, phản biện xã hội, giữ gìn an ninh trật tự... mà còn nhờ đó mới có thể làm tốt nhiệm vụ đấu tranh chống lại các quan điểm và hành động sai trái của các thế lực thù địch. Cơ thể cường tráng là một khối thống nhất khỏe mạnh, sức đề kháng cao nên vi trùng có hại sẽ khó thâm nhập!
Hai là bài học liên hệ mật thiết với dân, Đảng với dân như chân với tay trong cơ thể Tổ quốc. Bác Hồ dạy “phải tin dân, dựa vào dân, bàn bạc với dân”, mọi kế hoạch, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phải bắt đầu từ dân. Mọi việc đều bắt đầu từ niềm tin. Năm 1945, Bác Hồ mời một số vị đại thần triều Nguyễn có uy tín tham gia Chính phủ dân chủ. Năm 1946, có bao trí thức từ bỏ cuộc sống đủ đầy, thuận lợi ở Pháp để theo Bác Hồ về kháng chiến dù gian khổ, kể cả chấp nhận cái chết. Vì họ tin Bác Hồ, tin Đảng, tin vào chính nghĩa, tin vào truyền thống yêu nước... Nhưng hôm nay, vì sao có nhiều trí thức không được như vậy? Không hẳn là đãi ngộ, lương bổng, mà là vấn đề niềm tin. Phải chăng họ chưa có một môi trường làm việc phù hợp cùng một niềm tin được đặt đúng vị trí? “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Đi đôi với việc xây những con đường cao tốc phải đi cùng với việc xây những đại lộ tri thức. Vật liệu cơ bản của đại lộ ấy là niềm tin! Mặt trái của toàn cầu hóa hôm nay, vì thiên về văn minh vật chất nên tạo ra sự đứt gãy với truyền thống, các giá trị lâu đời, ổn định có nguy cơ bị phá vỡ, trong đó nguy hiểm nhất là đổ vỡ niềm tin. Mà một giá trị Việt Nam là niềm tin. Chất keo niềm tin đã giúp người Việt Nam gắn nối và gắn kết với nhau để vượt qua mọi tình huống nguy nan của lịch sử. Có niềm tin có thể chết vì nhau. Mất niềm tin là sự cáo chung một triều đại, một thể chế... Niềm tin là linh hồn của đoàn kết. Một tài sản văn hóa của dân tộc phải luôn được giữ gìn như bảo vật quốc gia là niềm tin dân-Đảng là một.
Ba là coi trọng hơn nữa công tác tuyên truyền giác ngộ, khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần cách mạng của dân. Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng luôn là nguyên lý. Ngày nay càng phải thế. Công cuộc chống “giặc Covid-19” vừa qua chứng minh với chủ trương vì dân nên Đảng tập hợp được mọi ngành nghề, mọi tôn giáo, mọi tầng lớp... tham gia một cách tích cực, hiệu quả. Bác Hồ từng căn dặn dân ủng hộ nhiều thì thắng lợi nhiều. Muốn vậy các cấp ủy Đảng và chính quyền cơ sở phải đi sâu để hiểu rõ tâm tư, nguyện vọng, nắm bắt những phát sinh, kịp thời giải quyết những bức xúc, vướng mắc của dân. Tiếp tục nâng cao dân trí, chú trọng công ăn việc làm, chăm lo sức khỏe vật chất và tinh thần cho dân. “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân”. Chở thuyền là dân. Lật thuyền cũng là dân. Bác Hồ đã tổng kết một nguyên lý vàng của cách mạng: “Gốc có vững, cây mới bền/ Xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân”.
Thái độ đúng đắn nhất với lịch sử không phải là sự học thuộc mà là soi sự thành công của hôm qua vào hôm nay để nhân lên những thành công mới!
PGS, TS NGUYỄN THANH TÚ