Gắn bó nặng sâu với ca Huế

Xuất thân trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, khi cả bố và mẹ đều là diễn viên nghệ thuật ca kịch, cô bé Kim Vàng bén duyên cùng ca Huế từ lúc còn nhỏ. 8 tuổi, cô đã say sưa hát theo các làn điệu dân ca và chăm chú xem các nghệ nhân xứ Huế diễn tuồng. Theo thời gian, những câu ca, điệu hò, điệu lý của chốn kinh kỳ cứ thấm dần, chảy trong tâm hồn và trở thành mạch nguồn, duyên nợ cuộc đời cô. Dòng chảy văn hóa vừa dân gian, vừa bác học đó theo năm tháng bồi đắp, kết tụ, được nữ nghệ nhân ấy nâng niu, trân trọng và trao truyền cho biết bao nhiêu thế hệ trên đất cố đô.

 Năm 1967, Kim Vàng đi chiến trường B ở vùng núi A Lưới, hoạt động thông tin văn hóa, theo anh chị em trong đoàn ca kịch đi biểu diễn khắp nơi, hát trên mâm pháo, trên chiến trường. Trải qua bao thăng trầm trong chiến tranh, Kim Vàng vẫn một lòng một dạ sắt son, ngày đêm luyến láy theo từng lời ca, làn điệu. Bà cất lời ca ở mọi lúc, mọi nơi. Trữ tình, sâu lắng, ngọt ngào và da diết, giọng ca Kim Vàng có sức hút lạ kỳ. Giọng ca ấy nồng nàn, khắc khoải cùng những điệu hồn, âm sắc làm ngân rung biết bao cung bậc tình cảm tận cõi lòng.

 Nặng sâu với nghiệp gần suốt cuộc đời, những làn điệu ca Huế ngấm dần và ăn sâu vào máu thịt của bà. Thuộc thế hệ nghệ nhân đi trước hiếm hoi còn lại hôm nay, NNƯT Kim Vàng là cả kho tàng quý giá về vốn cổ ca Huế. Từ những làn điệu "Lý ngựa ô", "Lý con sáo", "Lý qua đèo", "Hò giã gạo", ngâm, vè... đến những bài bản âm nhạc bác học như điệu Nam ai, Nam bình, Tứ Đại Cảnh... bà đều tường tận. Giữ hồn cho ca Huế, nghệ nhân Kim Vàng nắm chính xác từng lời, thuộc từng dấu chấm, dấu phẩy những bản cổ nhất và thể hiện bằng một chất giọng ấm áp, ngọt ngào.

Trong câu chuyện với tôi, bà luôn trăn trở: “Dân ca có nhiều bài đã bị mất. Một số bài thì ít nhiều lời gốc thiếu chuẩn xác. Phải hiểu cho được lối thể hiện của ông cha xưa vào trong ca từ khúc hát dân gian. Ca đúng lời là góp phần gìn giữ hồn dân tộc”. Bằng tình yêu và khát vọng khôi phục, giữ gìn vốn âm nhạc dân tộc, nghệ nhân Kim Vàng đã có công sưu tầm, khôi phục những bài dân ca đã bị thất lạc như: "Hò vọng phu"; "Lý bốn cửa quyền"...

Bằng chất giọng đặc trưng phù hợp với ca Huế, NNƯT Kim Vàng hát và biểu diễn được tất cả các bài bản. Đặc biệt, bà có sở trường khi thể hiện các bài bản như Cổ bản, Hành vân, Phú lục; hát các làn điệu dân ca như: Ngựa ô, chầu văn, hò, vè... Không chỉ mềm mại, trữ tình trong giọng ca, tiếng hát, nghệ nhân Kim Vàng còn được biết đến là diễn viên tài hoa khi hóa thân vào nhiều vai diễn khác nhau trong các vở tuồng, ca kịch trên sân khấu, khi vai nam, khi vai nữ, lúc nhận vai trẻ, khi đóng vai già. Nhận vai nào, bà cũng diễn xuất hết mình, vào vai tròn trịa, chuyên nghiệp. Một số vai do bà đảm nhiệm như: Mai Sao trong "Viên đạn súng kíp"; bé Tân trong "Vợ con tôi"; bé Hoa trong "Con gà chân chì", bé Nam trong "Đâu có giặc ta cứ đi"; Lữ Bố trong "Phụng Nghi Đình"... được giới chuyên môn đánh giá cao và thật sự để lại ấn tượng đẹp trong lòng người xem.

Gìn giữ và truyền lửa đam mê

Hơn 60 năm gắn bó cùng ca Huế với biết bao kỷ niệm buồn vui, những khoảnh khắc đáng nhớ. Nhưng có lẽ, với NNƯT Kim Vàng, đáng nhớ nhất là khi bà được làm giáo viên dạy ca Huế cho học sinh, sinh viên ở Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Huế và ở Học viện Âm nhạc Huế.

Bao nhiêu năm gắn bó với trường lớp, nghệ nhân Kim Vàng đã trao truyền, lan tỏa tình yêu ca Huế đến nhiều thế hệ học trò. Bà dạy bằng vốn kiến thức uyên thâm, kỹ thuật ca, hát, biểu diễn bài bản, chuyên nghiệp. Với NNƯT Kim Vàng, ngoài giọng ca đẹp, kiến thức về chuyên môn vững vàng thì người thầy cần đến với các em bằng tất cả cái tâm trong sáng của mình. Hơn 30 năm tận tâm, tận lực trong vai trò cô giáo, nghệ nhân Kim Vàng đã góp phần đào tạo, đắp bồi, lan tỏa ngọn lửa ca Huế đến thế hệ trẻ. Nhiều học trò của bà trở thành những nghệ sĩ có tên tuổi như các Nghệ sĩ Ưu tú Thu Hằng, Hiền Lương; Nghệ sĩ Nhân dân Kiều Oanh, Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Đình Dũng...

leftcenterrightdel

Nghệ nhân Ưu tú Kim Vàng (ngồi thứ năm, hàng đầu) cùng thành viên Câu lạc bộ Ca Huế thính phòng.  

 Ngoài dạy ở trường, từ tháng 7-1999, NNƯT Kim Vàng còn tình nguyện làm cô giáo dạy ca Huế miễn phí cho trẻ em khiếm thị ở trung tâm Hội Người mù tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế)... Nhiều em khiếm thị được cô Kim Vàng dạy và rèn luyện một cách bài bản đã phát huy hết năng khiếu của mình trong kỹ thuật nhả chữ, ngân rung những nhịp chính, nhịp đảo phách ở từng lời ca. Từ lớp học ca Huế ở trung tâm, nhiều em đã thi đỗ vào Học viện Âm nhạc Huế và biểu diễn thành công, đạt kết quả cao trong những hội thi, hội diễn văn nghệ dành cho người khuyết tật như em Kim Chuân, Mai Tư...

 Sinh năm 1949, năm nay, NNƯT Kim Vàng đã bước qua tuổi 77. Hơn 40 năm qua, bà vẫn đều đặn tham gia biểu diễn miễn phí tại Câu lạc bộ (CLB) Ca Huế thính phòng. Tại đây, bà vừa say sưa thả hồn mình theo những làn điệu, vừa hóa thân vào các vai của nhiều vở ca kịch để nuôi dưỡng và lan tỏa ngọn lửa nghề đến với các nghệ nhân trẻ.

Em Nguyễn Văn Minh, gương mặt trẻ trong CLB Ca Huế thính phòng, bày tỏ lòng biết ơn tới những nghệ nhân gạo cội như Kim Vàng đã truyền đạt các kỹ năng và kinh nghiệm quý báu cho những ai muốn theo đuổi loại hình âm nhạc này của dân tộc. Minh kể: “Mỗi lần những người trẻ lên hát, nghệ nhân Kim Vàng ngồi dưới quan sát, lắng nghe chăm chú. Câu nào, đoạn nào, nốt luyến láy nào chưa đạt, bà đều góp ý, uốn nắn kỹ càng đến khi nào thể hiện đúng chất, đúng thần thái ca Huế mới thôi”.

Ông Võ Quê, Chủ nhiệm CLB Ca Huế thính phòng khẳng định: "Tài năng nghệ thuật của nghệ nhân Kim Vàng được bộc lộ rõ nét qua từng vai diễn. Đồng nghiệp đánh giá cao khả năng diễn xuất cũng như lời ca của bà vì có sự đồng điệu, tạo cảm hứng cho bạn diễn trong mỗi cảnh, mỗi lớp diễn. Nghệ nhân Kim Vàng tâm huyết với cộng đồng, giàu kinh nghiệm hoạt động phong trào trên lĩnh vực truyền bá nghệ thuật truyền thống; công tâm giảng dạy ca Huế, ca kịch Huế cho thế hệ trẻ".

Một đời lặng lẽ giữ gìn, lan tỏa nghệ thuật ca Huế, ca kịch Huế, NNƯT Kim Vàng đã nhận được nhiều phần thưởng cao quý: Huy chương, kỷ niệm chương vì sự nghiệp văn học nghệ thuật Việt Nam và nhiều bằng khen của Trung ương, khu vực, thành phố... Với NNƯT Kim Vàng, phần thưởng lớn nhất chính là sự đón nhận nồng nhiệt và tình cảm yêu mến của người yêu ca Huế dành cho mình cùng sự thành đạt trên từng bước đi của các thế hệ học trò.

 Nỗi niềm đau đáu

Là một trong số ít nghệ nhân ca Huế thuộc thế hệ vàng trên đất cố đô đam mê với nghiệp không ngừng nghỉ, NNƯT Kim Vàng không thôi đau đáu làm thế nào để nghệ thuật truyền thống dân tộc không bị mai một. Dù biết mình không còn trẻ để thực hiện dự định này, công việc nọ, song tận đáy lòng, bà luôn mong muốn ca Huế mãi là dòng chảy văn hóa kết nối bao thế hệ, để những âm sắc, giai điệu đó vẫn cứ nỉ non, da diết...

Chia tay NNƯT Kim Vàng, trong tôi vẫn cứ vọng lên niềm khắc khoải của bà: “Nghề ca Huế là nghề truyền khẩu, cần có sự đam mê thực sự; phải hiểu tường tận thì mới đam mê, mới yêu nghề. Người ca phải thật sự có độ thấm để hóa thân, để trải lòng vào trong từng giai điệu, từng luyến láy, nhịp nội, nhịp ngoại... Để người mộ điệu thẩm thấu hết cái hay, cái đẹp của những bài ca, đòi hỏi nghệ nhân phải thể hiện một cách mềm mại, tinh tế bằng thái độ biểu diễn nghiêm túc, trân trọng người nghe”... 

Chiều chầm chậm trôi, Huế lại trở lạnh, tiễn tôi ra về, NNƯT Kim Vàng vẫn ngân lên điệu hò mái nhì mái đẩy mênh mang, da diết.

Bài và ảnh: TRẦN VĂN TOẢN