Cần xử lý nghiêm minh
Trong một phát biểu mới đây, Nghệ sĩ Nhân dân Xuân Bắc, Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã nêu quan điểm rõ ràng về trách nhiệm của nghệ sĩ trong sáng tạo và biểu diễn. Ông khẳng định, mọi hành vi đi ngược thuần phong mỹ tục, phản cảm trong ca từ, trang phục hoặc phát ngôn không chuẩn mực đều bị xử lý nghiêm. Đây được xem là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ đối với một bộ phận nghệ sĩ thiếu ý thức, coi nhẹ tác động xã hội từ công việc của mình.
Trước đó, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP Hồ Chí Minh đã ban hành công văn đề nghị các cơ quan chức năng không mời những nghệ sĩ có sáng tác hoặc hành vi “lệch chuẩn” tham gia các chương trình của thành phố, đồng thời tăng cường kiểm tra, định hướng và phản biện trong lĩnh vực âm nhạc. Danh sách nêu tên gồm Jack, Pháo, Gducky, Andree, B Ray và Đạt G. Riêng trường hợp Jack (tên thật là Trịnh Trần Phương Tuấn), Sở Văn hóa và Thể thao TP Hà Nội đã xử phạt 55 triệu đồng và đình chỉ hoạt động 9 tháng vì biểu diễn tiết mục trái thuần phong mỹ tục trong đêm diễn ngày 16-10-2025.
Nhiều trường hợp khác cũng gây bức xúc dư luận. Nam Em bị phạt 37,5 triệu đồng vì phát ngôn thiếu chuẩn mực trên mạng xã hội; một số nghệ sĩ nổi tiếng bị nhắc nhở vì quảng cáo sai sự thật. Đáng chú ý, nhiều nghệ sĩ còn vướng vòng lao lý: Ngày 31-10 vừa qua, diễn viên Trương Ngọc Ánh bị khởi tố và bắt tạm giam vì hành vi “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”; nhà thiết kế Nguyễn Công Trí bị bắt liên quan đến ma túy (tháng 6-2025); Hoa hậu Thùy Tiên bị khởi tố về tội “Lừa dối khách hàng” (tháng 5-2025)... Những vụ việc này gây chấn động xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh người hoạt động nghệ thuật.
Luật sư Trần Viết Hà, Giám đốc Công ty Luật Hà và Cộng sự, cho rằng danh tiếng không phải là yếu tố miễn trừ trách nhiệm pháp lý. Nếu nghệ sĩ vi phạm pháp luật thì cũng phải chịu xử lý hình sự, hành chính hoặc dân sự theo quy định. Việc xử lý nghiêm minh bảo đảm tính thượng tôn pháp luật, góp phần giáo dục, răn đe, đồng thời giúp lành mạnh hóa môi trường nghệ thuật.
Nghệ sĩ Nhân dân Mỹ Uyên, Giám đốc Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ 5B, chia sẻ rằng danh tiếng khiến nghệ sĩ được nhiều thương hiệu mời quảng cáo, nhưng không phải thương hiệu nào cũng minh bạch. Vì vậy, chị luôn thận trọng trong việc hợp tác, đặc biệt tránh quảng cáo sữa hoặc thực phẩm chức năng dù thù lao cao. Với chị, sự kỹ lưỡng trong lời nói, hành động và việc sử dụng hình ảnh cá nhân là yêu cầu bắt buộc đối với nghệ sĩ, nhất là trong bối cảnh nhiều vụ việc ồn ào liên quan đến quảng cáo và phát ngôn lệch chuẩn gần đây.
Tẩy chay sản phẩm “lỗi”
Sự phát triển của công nghệ số và cơ chế thị trường đem đến cho nghệ sĩ nhiều cơ hội quảng bá hình ảnh, nhưng cũng tiềm ẩn không ít thách thức. Điều đó không thể trở thành lý do biện minh cho hành vi "lệch chuẩn" trong sáng tạo nghệ thuật, kinh doanh hay đời sống cá nhân.
Về mặt hành chính, các mức phạt hiện nay gồm: Phạt 5-10 triệu đồng đối với phát ngôn sai sự thật trên mạng xã hội (theo Nghị định số 15/2020/NĐ-CP); phạt 25-30 triệu đồng đối với hành vi biểu diễn trái thuần phong mỹ tục; phạt 60-80 triệu đồng đối với hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn (theo Nghị định số 38/2021/NĐ-CP). Tuy nhiên, với thu nhập cao từ hoạt động biểu diễn và quảng cáo, dư luận cho rằng mức phạt này chưa đủ sức răn đe. Nhiều chuyên gia cho rằng cần tăng chế tài, thậm chí xem xét đình chỉ hoạt động biểu diễn hoặc tạm cấm xuất hiện trên phương tiện truyền thông đối với nghệ sĩ vi phạm nghiêm trọng.
Ở góc độ truyền thông, Thạc sĩ Võ Anh Vũ (Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) cho rằng giải pháp phải mang tính hệ thống, không chỉ tác động đến nghệ sĩ mà còn đến cách quản lý, tiêu thụ và kiến tạo diễn ngôn truyền thông về họ. Theo Thạc sĩ Võ Anh Vũ, cần nâng cao năng lực truyền thông và nhận thức pháp luật cho nghệ sĩ; phát triển cơ chế tự quản trong ngành văn hóa-giải trí; yêu cầu trách nhiệm cao hơn từ truyền thông và mạng xã hội trong phản hồi, điều chỉnh hành vi nghệ sĩ theo hướng minh bạch, nhân văn.
Một khía cạnh khác là thị hiếu công chúng. Ca khúc “Sự nghiệp chướng” của rapper Pháo ra mắt tháng 3-2025 đã nhanh chóng vươn lên tốp 1 thịnh hành dù chứa nội dung phản cảm. Điều này phản ánh thực tế rằng thói quen tiêu thụ nghệ thuật thiếu chọn lọc của một bộ phận khán giả vô tình tiếp tay cho sản phẩm thiếu giá trị.
Nghệ sĩ Ưu tú, Thạc sĩ Ngô Phạm Hạnh Thúy cho biết: "Mạng xã hội làm thay đổi thị hiếu mạnh mẽ; một bộ phận công chúng xem nghệ thuật chỉ là giải trí, ưa thích sự mới lạ đến mức dễ dãi. Điều đó khiến một số nghệ sĩ chạy theo thị hiếu mà lơ là sáng tạo nghiêm túc". Chị cũng nhấn mạnh vai trò then chốt của khán giả: Nghệ sĩ tạo nên sản phẩm nhưng công chúng quyết định sản phẩm nào tồn tại. Vì vậy, khán giả cần nâng cao thẩm mỹ, mạnh dạn từ chối, đào thải những sản phẩm “lỗi”, sản phẩm “rác” thiếu giá trị nghệ thuật. Khi công chúng có ý thức chọn lọc, nghệ sĩ buộc phải nâng cao trách nhiệm sáng tạo và thị trường nghệ thuật sẽ phát triển lành mạnh hơn.
LƯƠNG ANH