Những tài lẻ đó có được xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng đặt ra. Trong hồi ký “Từ nhân dân mà ra”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã kể lại chuyện này. Sau khi Bác Hồ về nước (ngày 28-1-1941) được một thời gian thì các đồng chí Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp cũng về Pác Bó (Cao Bằng) hoạt động dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bác. Bác giao đồng chí Võ Nguyên Giáp đi vào các châu trong tỉnh Cao Bằng mở lớp huấn luyện cán bộ, hội viên cho các hội cứu quốc. Nhiệm vụ Bác giao phải thi hành ngay, nhưng đồng chí Võ Nguyên Giáp lại không biết tiếng đồng bào dân tộc thiểu số, trong khi đồng bào không biết tiếng Kinh. Vì vậy, những lớp học đầu tiên, đồng chí Võ Nguyên Giáp nghĩ ra cách ký họa để học viên dễ hiểu. Khi nói đến Tây, Nhật áp bức bóc lột dân ta thì vẽ hình tên lính Tây, lính Nhật đánh đập đồng bào, vẽ hình người dân trên lưng chồng chất sưu cao thuế nặng. Khi giảng vấn đề đoàn kết để đánh Tây, đuổi Nhật thì vẽ người Mán, người Thổ, người Kinh cùng nắm tay nhau. Vừa dạy, vừa tranh thủ học tiếng dân tộc, dần dần, đồng chí Võ Nguyên Giáp nói được nhiều thứ tiếng của đồng bào dân tộc thiểu số.

Tuy nhiên, chất lượng các lớp huấn luyện vẫn chưa nâng lên được nhiều vì phần lớn học viên đều mù chữ, những từ ngữ chính trị như cách mạng, mâu thuẫn, đế quốc, phong kiến... vừa dài, vừa khó thuộc, khó hiểu. Đồng chí Võ Nguyên Giáp bèn đem nội dung huấn luyện (chương trình Việt Minh) soạn thành văn vần, đặt tên là “Việt Minh ngũ tự kinh”, tự mình dịch ra tiếng Tày, tiếng Mán tiền và cùng đồng chí Bình Dương dịch ra tiếng Mán trắng. Nhờ thế, chương trình Việt Minh được tuyên truyền sâu rộng, lan tỏa rất nhanh. Có nơi, đồng chí Võ Nguyên Giáp vừa đặt chân đến mở lớp đã nghe phụ nữ, trẻ em vừa cán bông, giã gạo vừa hát “Việt Minh ngũ tự kinh”.

Quá trình đi tuyên truyền, giác ngộ cách mạng cho đồng bào, đồng chí Võ Nguyên Giáp nhận thấy đồng bào các dân tộc ở Cao Bằng rất thích hát lượn. Trong đội ngũ cán bộ mới được huấn luyện có một đồng chí người Dao biết sáng tác các bài hát lượn rất hay tên là Đoàn Kết. Được đồng chí Võ Nguyên Giáp gợi ý, đồng chí Đoàn Kết đã đem các nội dung huấn luyện đưa vào các bài hát lượn bằng các thứ tiếng dân tộc. Chất lượng huấn luyện nhờ đó được nâng lên rõ rệt, còn đồng chí Đoàn Kết sau này trở thành một nhà thơ nổi tiếng, chính là nhà thơ Bàn Tài Đoàn.

NGUYỄN HỒNG