Bên cạnh tài mưu lược về quân sự, uyên thâm về chính trị, văn hóa, Trung tướng Nguyễn Bình còn là nhà lãnh đạo có tài dùng người rất giỏi. Một trong những trí thức xuất sắc được ông chiêu mộ phục vụ cách mạng và đã lập công lớn trong những năm đầu kháng chiến là luật sư Lê Đình Chi…
Mối tâm giao với Trung tướng Nguyễn Bình
Luật sư Lê Đình Chi sinh năm 1912, tại huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định. Cụ Chi là thân phụ của bà Lê Thị Thoa, phu nhân Thượng tướng Trần Văn Trà. Bà Thoa hiện sinh sống cùng gia đình tại khu đô thị gần đường Nguyễn Hữu Cảnh, TP Hồ Chí Minh. Trong không gian sinh sống của gia đình, bà Thoa đã dành nguyên một tầng lầu làm nơi trưng bày những hình ảnh, hiện vật liên quan đến phu quân và thân phụ, gắn với những giai đoạn hào hùng, gian khó và oanh liệt của sự nghiệp cách mạng. Địa chỉ này được nhiều anh chị em trong giới báo chí, văn học, sử học ở Thành phố mang tên Bác lui tới, nó có ý nghĩa như một “bảo tàng” thu nhỏ về chiến tranh cách mạng và lực lượng vũ trang, trong đó gia đình của bà là nhân tố trung tâm. Nhờ đó, trong quá trình tìm kiếm tư liệu phục vụ cho tác nghiệp báo chí, chúng tôi đã có cơ hội tìm hiểu nhiều tư liệu quý của gia đình. Một trong những sử liệu quan trọng là tấm gương của người trí thức yêu nước Lê Đình Chi và mối quan hệ của cụ với Trung tướng Nguyễn Bình.
    |
 |
|
Liệt sĩ, luật sư Lê Đình Chi. Ảnh chụp lại từ tư liệu gia đình |
Di cảo của luật sư Lê Đình Chi để lại cho con cháu có nhiều trang ghi lại cụ thể, chi tiết diễn biến của những ngày đầu Nam Bộ kháng chiến sau khi thực dân Pháp nổ súng gây hấn ở Sài Gòn, mở đầu cho cuộc chiến tranh xâm lược nước ta lần thứ hai vào ngày 23-9-1945. Nhân danh nhân sĩ, trí thức Nam Bộ yêu nước, Lê Đình Chi đã cùng các cộng sự lên tiếng kêu gọi nhân sĩ, trí thức vùng tạm chiếm Sài Gòn-Chợ Lớn tham gia kháng chiến. Bằng vốn tri thức lý luận sâu rộng của mình, ông đã tổ chức phát hành các tài liệu, trực tiếp xuống đường tuyên truyền, giải thích cho nhân dân hiểu rõ sai trái của những luận điệu xuyên tạc nhằm chia rẽ Bắc-Nam của thực dân Pháp và chính quyền tay sai. Là một trí thức trẻ, đậu tú tài từ năm 20 tuổi và đậu cử nhân luật năm 33 tuổi, từng giữ chức trạng sư tại tòa áo đỏ Sài Gòn nên Lê Đình Chi rất có uy tín trong giới trí thức trẻ Sài Gòn. Những luận điểm ông nêu ra đều có tính lý luận, thực tiễn cao, giàu sức thuyết phục. Cũng nhờ đó, trong thời gian làm công cán trong ngành luật pháp, ông có nhiều mối quan hệ sâu rộng với các tầng lớp thượng lưu. Mặc dù nhiều nơi mời chào với mức lương hậu hĩnh nhưng Lê Đình Chi không chấp nhận. Trước khi làm trạng sư tại tòa áo đỏ Sài Gòn, Lê Đình Chi đã khước từ chức tri huyện ở quê nhà để vào Sài Gòn. Giai đoạn 1936-1945, ngôi nhà của Lê Đình Chi trong một con phố khá yên ắng ở Sài Gòn là nơi cất giấu tài liệu, vũ khí, cờ, khẩu hiệu của kháng chiến, đồng thời là nơi trú ngụ an toàn cho nhiều cán bộ cách mạng…
Nhận thấy chỉ đấu tranh bằng tuyên truyền là không đủ, Lê Đình Chi đã dồn hết tài sản cá nhân và vận động bạn bè giúp đỡ, mua vũ khí, thành lập Chi đội 11-Bộ đội Suối Đá Tây Ninh để vũ trang chống Pháp. Tài năng và lòng yêu nước của Lê Đình Chi khiến tướng Nguyễn Bình rất nể trọng. Ông thuyết phục Lê Đình Chi tham gia vào bộ máy lãnh đạo chỉ huy của Khu 7. Từ lâu, vị luật sư trẻ tuổi này đã rất nể phục tướng Nguyễn Bình nên ông nhận lời. Lê Đình Chi được bổ nhiệm ngay cương vị Trưởng phòng Quân pháp Nam Bộ, sau đó là Giám đốc Nha Quân pháp Nam Bộ. Trên cương vị được giao, luật sư Lê Đình Chi đã góp công lớn giúp Bộ tư lệnh Khu 7 thiết lập, duy trì nền quân pháp trong lực lượng kháng chiến, góp phần tạo sự thống nhất về ý chí và hành động, tạo sức mạnh tổng hợp đánh Pháp. Một trong những dấu ấn của thời kỳ này là ông và người bạn thân-luật sư Nguyễn Thành Vĩnh-đã bí mật đưa Tư lệnh Nguyễn Bình từ Chiến khu An Phú Đông về hoạt động tại khu Đa Kao-Thị Nghè, khảo sát tình hình, thành lập các tổ chức cách mạng nội thành chuẩn bị cho kháng chiến trường kỳ.
Nhận thấy mối nguy từ luật sư Lê Đình Chi, thực dân Pháp đổ quân, cài bẫy khắp nơi để bắt ông, nhưng cả 3 lần Pháp khép chặt vòng vây, điều máy bay chở quân nhảy dù xuống chiến khu vào các ngày: 20-3-1947, 14-2-1948 và 28-5-1948 để truy bắt, Lê Đình Chi đều trốn thoát an toàn. Ngày 2-6-1949, từ nguồn tin của bọn mật thám đánh hơi thấy Lê Đình Chi xuất hiện tại khu Tân Hòa Đông, Tân An, Pháp đã huy động lực lượng quân đội, cảnh sát triển khai một trận càn lớn. Bị sa vào vòng vây kẻ thù, Lê Đình Chi đã anh dũng hy sinh khi tuổi đời vừa tròn 37.
Thời gian phục vụ kháng chiến tuy không dài nhưng Lê Đình Chi đã để lại những dấu ấn đặc biệt quan trọng. Ông đã mở nhiều lớp đào tạo cán bộ tòa án cho Khu 7, Khu 8, Khu 9 và trực tiếp biên soạn nhiều bộ tài liệu quý giá như: “Quân luật Việt Nam”; “Luật hình sơ lược”; “Luật hiến pháp sơ giản”; “Luật Tố tụng”; “Luật Vi cảnh”…
Nghĩa tình, lẽ sống qua những lá thư
Rất may mắn cho chúng tôi khi được bà Lê Thị Thoa cho xem những lá thư của Trung tướng Nguyễn Bình gửi tới gia đình luật sư Lê Đình Chi. Có tổng cộng 25 lá thư được Trung tướng Nguyễn Bình viết và gửi cho gia đình Lê Đình Chi trong khoảng thời gian từ năm 1949 đến 1951. Đây là khoảng thời gian đau buồn nhất của bà Năm (vợ luật sư Lê Đình Chi) và các con sau khi luật sư hy sinh. Những lá thư của Trung tướng Nguyễn Bình là lời chia buồn, chia sẻ sâu sắc của một người bạn, một người đồng chí, động viên, san sẻ với những đau thương, mất mát của gia đình, đồng thời thể hiện tinh thần, ý chí kháng Pháp mạnh mẽ và tinh thần lạc quan cách mạng cao cả. Qua những lá thư ấy, chúng ta cảm thấu sâu sắc hơn trái tim nhân hậu của Trung tướng Nguyễn Bình và tình cảm gắn bó, thân thiết giữa Trung tướng và luật sư Lê Đình Chi. Trong nhiều lá thư, Trung tướng Nguyễn Bình nhiều lần nhắc Lê Đình Chi là người bạn thân mến nhất trong 4 năm trên chiến trường Nam Bộ.
Bức thư gửi bà Năm sau ngày Lê Đình Chi hy sinh có đoạn viết: …Nhớ đến anh Chi, hôm nay còn đâu nữa. Anh đã chết, chị thì đau khổ buồn rầu… Sau khi đọc xong bức thư của chị, tôi lại khóc. Khóc vì nhớ tình bạn thiêng liêng… Anh Năm còn sống, tôi coi anh như người em, vì anh tuy là bạn thân song đồng tuổi với chú Tư (em tôi), tất nhiên coi chị như đứa em dâu…
Bức thư đề ngày 16-11-1949, Trung tướng Nguyễn Bình viết: …Hôm trước đã có mấy ngàn tiền máy đánh chữ, tôi xin đưa thêm 5.000 nữa để chị dùng chi tiêu trong khi còn ở lại và dùng nó để đi đường xuống Khu 9. Tôi xuống trước sẽ sắp đặt để khi chị và các cháu xuống đã có cơ sở khỏi phải lo lắng…
Bức thư đề ngày 9-12-1949 có những đoạn rất cảm động: …Tình bạn giữa tôi và anh Năm nặng hơn tình ruột thịt nên sau khi anh Năm chết đi, tôi có bổn phận chăm nom, chăm sóc các cháu. Xa chị, xa các cháu, tôi thấy hơi hơi bùi ngùi, song nghĩ đến tương lai, nghĩ đến nhiệm vụ thì lại thấy cần phải khuyến khích chị trong khi chị đương công tác… Ngoài công việc phụ trách, tôi còn mong chị cố gắng học hỏi để tiến bộ. Và chính công tác xã hội nó sẽ đưa đời sống chị lên chỗ vui tươi và hăng hái… Chị đã coi tôi như người anh và nhận mình như một người em dâu trong gia đình thì đừng nên quá câu nệ, khách sáo…
Dịp Tết năm 1951, Trung tướng Nguyễn Bình gửi cho bà Năm một bức thư đặc biệt. Ông đã trích thơ Bác Hồ để tặng bà Năm. Lời chúc nhẹ nhàng, nhưng chứa đựng tư tưởng, quyết tâm thi đua kháng chiến cứu quốc rất lớn. Qua đó có thể thấy Trung tướng Nguyễn Bình là người rất giỏi về công tác tư tưởng:
Hồ Chủ tịch chúc Tết đồng bào
“Kính chúc đồng bào năm mới
Mọi người càng thêm phấn khởi
Toàn dân xung phong THI ĐUA
Đẩy mạnh CHUẨN BỊ tiến tới
Chuyển mau sang TỔNG PHẢN CÔNG
Kháng chiến nhất định THẮNG LỢI”.
HỒ CHÍ MINH
Tặng bà sương phụ Lê Đình Chi để cố gắng theo lời dạy của Cha già và noi trí của chồng để say sưa với nhiệm vụ.
Thư đề ngày 29-6-1951 là bức thư cuối cùng Trung tướng Nguyễn Bình gửi cho gia đình liệt sĩ Lê Đình Chi: …Hôm nay viết thư thăm chị và các cháu có lẽ là lần chót. Vì không thấy còn có dịp nào. Còn có trở lại Nam Bộ không nữa. Không dễ gặp chị và thăm các cháu. Xa các cháu rất nhớ, nhất là Chí. Nhưng tôi tin rằng cháu Thoa đã lớn, đã biết suy nghĩ. Chị đã học hỏi được nhiều kinh nghiệm trong đời sống tự lập thờ chồng nuôi con…
Bà Lê Thị Thoa bùi ngùi khẽ lật những trang thư của Trung tướng Nguyễn Bình năm xưa được ép nhựa, bảo quản cẩn thận. Với bà, Trung tướng Nguyễn Bình là người cha thứ hai. Bức thư đầu tiên ông gửi cho gia đình có nhắc đến cháu Thoa và bức thư cuối cùng, ông cũng nhắc tên cháu Thoa. Theo bà Thoa thì Trung tướng Nguyễn Bình đã tiên tri được ngày ông ra đi trong bức thư cuối cùng gửi cho gia đình bà. Gần 6 tháng sau đó, Trung tướng Nguyễn Bình hy sinh…
Tình bạn, tình đồng chí, tình anh em thủy chung và nghĩa khí của những chiến sĩ cộng sản chân chính, hết lòng vì nước, vì dân là những bài học lớn về nhân cách, lẽ sống cho mỗi chúng ta hôm nay…
PHAN TÙNG SƠN