Dấu ấn Việt Nam
Oliver Stone sinh ngày 15-9-1946 ở New York. Cha ông là người Do Thái, hơn nửa thế kỷ làm việc ở phố Wall; còn mẹ ông là một tín đồ Thiên chúa giáo gốc Pháp. Chính vì thế nên đạo diễn điện ảnh tương lai đã được giáo dục trong tinh thần đạo Tin lành, như một phương án có thể làm hai bậc sinh thành đều có thể đồng tình (tuy nhiên, hiện giờ Stone lại luôn coi mình là một tín đồ Phật giáo). Khi Oliver Stone 16 tuổi, cha mẹ cậu chia tay nhau và đạo diễn tương lai ở lại sống cùng cha. Mặc dù Oliver Stone thường xuyên nghỉ hè với mẹ và những người họ hàng tại Pháp nhưng mối quan hệ của chàng trai với cha sâu sắc và gần gũi hơn. Chi tiết này về sau đã được thể hiện rất rõ và nhất quán trong các tác phẩm điện ảnh của Stone.
Tốt nghiệp cao đẳng ở Pennsylvania, Oliver Stone theo truyền thống từ người cha đã thi vào Đại học Yale, nhưng chỉ học ở đó vỏn vẹn một năm. Tới tháng 6-1965, đạo diễn tương lai đã sang miền Nam Việt Nam. Tại Sài Gòn, Stone làm giáo viên Anh ngữ trong trường trung học tự do Thái Bình Dương 6 tháng liền. Năm 1966, Stone quay về Mỹ và tới tháng 4-1967, anh phải đi quân dịch. Từ ngày 16-9-1967, Stone là quân nhân thuộc Sư đoàn Bộ binh số 25 tham gia cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam và hai lần bị thương.
    |
 |
| Lauren Bacall và Oliver Stone tại Giải Oscar 1979. Ảnh: Getty Images |
Hồi hương, Stone vào học tại Trường Đại học Tổng hợp New York, khóa đào tạo điện ảnh của đạo diễn Martin Scorsese. Trong thời gian học, đêm đêm Stone đi lái taxi, còn ban ngày làm thêm nghề trợ lý đạo diễn. Tuy nhiên, chàng trai đã không ngừng viết kịch bản dù chúng liên tục bị các hãng phim từ chối.
Ký ức về những ngày tham chiến ở Việt Nam đã ám ảnh Stone sâu đậm trong các sáng tạo điện ảnh của mình. Năm 1971, Stone ra mắt khán giả Mỹ bằng bộ phim ngắn “Năm cuối cùng ở Việt Nam”. Ông đã huy động những trải nghiệm chiến tranh để thực hiện bộ 3 phim về Việt Nam: “Trung đội” (năm 1986), “Sinh ngày 4-7” (năm 1989), “Trời và đất” (năm 1993). Nếu phim “Trung đội” chủ yếu mang tính tự thuật của đạo diễn thì trong phim “Sinh ngày 4-7”, Stone đã dựa vào số phận của cựu chiến binh, phế binh Ronald Kovic, người trở thành một chiến sĩ chống chiến tranh một cách nhiệt thành. Trong phim “Trời và đất”, lần đầu tiên chiến tranh Việt Nam được hiện lên trong điện ảnh Mỹ bằng cái nhìn từ phía bên kia, của một cô gái người Việt tên là Le Ly Haslip, đã phải trải qua mọi mất mát, đau thương trong cảnh bom rơi đạn nổ... Sự thật về chiến tranh Việt Nam mà ông muốn gửi tới khán giả được hình thành không phải từ cái nhìn qua ống ngắm của vũ khí mà từ những rung động sâu thẳm của trái tim một người nghệ sĩ.
Stone từng 3 lần được nhận giải Oscar. Giải Oscar đầu tiên được trao cho ông trong mục kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất cho phim “Chuyến tàu tốc hành nửa đêm” của đạo diễn Alan Parker năm 1978. Hai giải Oscar còn lại được trao cho ông trong tư cách đạo diễn của phim “Trung đội” và “Sinh ngày 4-7”... Ông còn được trao 5 giải Quả cầu vàng, giải Gấu bạc và Gấu vàng...
Hành trình riêng lối
Mặc dù từ đầu những năm 80 của thế kỷ trước, đạo diễn Stone làm phim chủ yếu với những kịch bản không mấy chất lượng nghệ thuật. Phim của ông chuyển sang đề tài hành động bạo lực, nhưng chính trong giai đoạn này, ông đã biến đổi quan điểm chính trị-xã hội từ những cái nhìn hữu khuynh trung dung sang tả khuynh. Vì vậy, ông đã cho xuất xưởng nhiều bộ phim chính luận phê phán gay gắt chính sách của Nhà Trắng trong đối ngoại, cụ thể bằng phim “Salvador” (năm 1986). Bộ phim kể về những hành vi khủng bố dã man của lực lượng Contras ở Nicaragua, được chính quyền của Tổng thống Mỹ Ronald Reagan tiếp sức. Những hành vi khủng bố này đã sát hại hàng nghìn người vô tội, trong đó có Tổng giám mục Romero.
|
 |
Oliver Stone trên trường quay "Trung đội", năm 1986. Ảnh: Photofest
|
Đặc biệt, vào năm 1991, ông hoàn thành bộ phim rất dũng cảm “JFK”, phản bác lại kết luận của Ủy ban Warren về vụ ám sát Tổng thống John F. Kennedy ở Dallas vào ngày 22-11-1963. Trong phim thuật lại tiến trình cuộc điều tra độc lập do công tố viên Jim Garrison của bang New Orleans tiến hành và đi tới kết luận bác bỏ giả thuyết chính thức của Warren và vai trò của Lee Harvey Oswald-một tay súng cừ khôi trong vụ ám sát này. Bộ phim “JFK” được công chiếu vào ngày 20-11-1991 và đã dấy lên nhiều tranh luận trong lòng người dân nước Mỹ.
Tiếp theo đó, năm 2012, ông cho xuất xưởng bộ phim nhiều tập “Lịch sử chưa từng kể của nước Mỹ” gây tiếng vang lớn và sau đó là cuốn sách cùng tên được viết chung với giáo sư Peter Kuznick. Qua đó thể hiện những suy nghĩ của Stone về sứ mệnh của nước Mỹ và tham vọng của quốc gia này trong việc quân sự hóa thế giới với những căn cứ quân sự trải khắp nơi.
Nói chung, Stone luôn lên tiếng chống lại những sự bất công và áp bức, dù là trong phim hay ngoài đời. Năm 1997, Stone cùng với một số diễn viên và nhà làm phim nổi tiếng ở Hollywood đã gửi một lá thư ngỏ trên tờ International Herald Tribune tới Thủ tướng Đức lúc đó là ông Helmut Kohl, yêu cầu không phân biệt đối xử với giáo phái Scientology ở Đức. Nhiều người biết đến đạo diễn Stone là người trực ngôn nên hay có những lời phát biểu dễ gây sốc.
Trong bài trả lời phỏng vấn cho tờ The Sunday Times vào tháng 7-2010, Oliver Stone cho rằng: "Người Do Thái đang nắm trong tay các phương tiện thông tin đại chúng chủ yếu ở Mỹ và luôn cố sức tác động để tạo dựng một chính sách đối ngoại thân Israel trong Nhà Trắng". Stone cũng nhấn mạnh, người Do Thái đã buộc dân Mỹ phải tập trung quá mức vào tấn thảm kịch Holocaust (cuộc tàn sát chủng tộc nhằm vào 6 triệu người Do Thái và nhiều nhóm thiểu số khác ở châu Âu và Bắc Phi trong Chiến tranh thế giới thứ hai do nước Đức quốc xã và các nước cùng phe gây nên). Đạo diễn Stone cũng ủng hộ Tổng thống Iran, ông Mahmoud Ahmadinejad, người từng phủ nhận Holocaust và kêu gọi phải huy diệt Israel. Ông cũng coi chính sách của Washington trong quan hệ với Iran là "khủng khiếp" và kêu gọi nghiên cứu kỹ mọi sự việc trước khi đưa ra những kết luận vội vã.
Đạo diễn Stone cũng rất nhất quán trong việc ủng hộ Tổng thống Venezuela, ông Hugo Chavez (1954-2013). Ông cho rằng, Venezuela có tự do báo chí còn lớn hơn ở bất cứ quốc gia nào khác tại châu Mỹ Latin. Stone đã cho xuất bản cuốn sách “Phỏng vấn Vladimir Putin” với nội dung là 12 cuộc trò chuyện trực tiếp với Tổng thống Nga vào mùa thu năm 2017. Cuốn sách được đánh giá rất thú vị bởi những chi tiết đắt giá cùng cách nhìn nhiều thiện cảm và thấu hiểu về nước Nga qua con mắt của một đạo diễn điện ảnh gạo cội đến từ nước Mỹ.
MINH HUYỀN